Historie równoległe, zbieżne, przeciwstawne. Teatr dramatyczny w filmie jako alternatywa i dopełnienie fabuły

• Autorzy: Piotr Dobrowolski

Warianty tytułu

EN

Parallel, Convergent, and Opposing Stories. Drama in film as an alternative and complement to the story line.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Równoległe, zbieżne i przeciwstawne widzenie opowieści filmowej i teatralnej, która stanowi jej cześć, to trzy wersje – zawsze dialogicznej – intertekstualności typu „teatr w filmie”. Często samo wspomnienie tytułu, cytat czy fragment sceny wprowadzają ważny ładunek znaczeniowy, który przez dyfuzję sensów modyfikuje i uzupełnia treść pierwszoplanowej akcji w świecie przedstawionym na ekranie. Spektakl teatralny, włączany w film jako „wyrażenie cudzysłowowe”, uruchamia – zależnie od kompetencji odbiorcy – całość swoich znaczeń. Osadzone w konkretnych kontekstach fabuły filmowe, w których pojawiają się inscenizacje Szekspira, Goethego czy Wyspiańskiego, dowodzą aktualności klasycznych tekstów kultury, wariantywnie konfrontując ich wymowę z rzeczywistością polityczną i społeczną. Obserwacja ta okazuje się szczególnie interesująca w połączeniu z historycznymi realiami opresyjnej władzy i cenzury PRL, w których powstała większość filmów stanowiących materiał źródłowy tego tekstu.

EN

Parallel, convergent and opposing vision of the story in theatre and the story in film, which forms its part, are the three, always dialogical versions, of intertextuality of the kind “theatre in film”. Often, the mere mention of the title, a quote or excerpt introduce an important semantic load, which through the diffusion of the senses modifies and complements the meaning of the main action on the screen. A theatrical spectacle, that is included in the film as a “quoted expression”, brings about – depending on the competences of the viewer – a full set of its meaning. Embedded in specific contexts, movie plots in which there are productions of Shakespeare, Goethe or Wyspiański, show how current are the classic texts in our culture, and their message is confronted with the political and social reality. This observation is particularly interesting in conjunction with the historical realities of oppressive power and censorship of the communist period during which most of the films constituting the source material of this text was made.

Słowa kluczowe

PL

teatr; dramat; film

EN

theatre; drama; film

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2014
• Numer: 87-88
• Strony: 32-43

Twórcy

autor

Piotr Dobrowolski

• Zakład Estetyki Literackiej, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań,

Bibliografia

• Bachtin, Michaił. 1982. Problemy literatury i estetyki. Tłum. M. Grajewski. Warszawa: Czytelnik.
• Balázs, Béla. 1957. Wybór pism. Tłum. K. Jung, R. Porges. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza.
• Genette, Gérard. 1992. Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia. Tłum. T. Stróżyński, A. Milecki. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
• Genette, Gérard. 1997. Paratexts. Thresholds of interpretation. Tłum. J. E. Lewin. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mayenowa, Maria Renata. 1993. Studia i rozprawy. Oprac. A. Axer, T. Dobrzyńska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
• Rejniak-Majewska, Agnieszka. 2006. Doświadczenie obramowane. „Pochłonięcie” i „teatralność” w krytyce Michaela Frieda. W: R. Nycz, A. Zeidler-Janiszewska (red.). Nowoczesność jako doświadczenie. Kraków: Universitas.
• Shakespeare, William. Makbet. Tłum. L. Ulrich. http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/makbet.html [dostęp 06.01.2014].
• Sontag, Suzan. 2014. Film i teatr. Tłum. G. Nadgrodkiewicz „Kwartalnik Filmowy” 87-88.
• Wyspiański, Stanisław. 1970. Wyzwolenie. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.