Niebo gwiaździste nad Królewcem a prawo moralne. Dyskusja Gadamera z estetyką Kanta wokół kwestii doświadczenia piękna i jego odniesienia do etyki

• Autorzy: Dybel Paweł

Warianty tytułu

EN

The Starry Sky above Koenigsberg and the Moral Law. H.G. Gadamer’s Debate with I. Kant Concering the Experience of Beauty and Its Relatedness to Ethics

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule podejmuję dyskusję z odczytaniem przez Hansa-Georga Gadamera teorii estetycznej Immanuela Kanta. Zarzucił jej subiektywizację doświadczenia estetycznego, sprowadzając je do wolnej gry władz poznawczych podmiotu. W rezultacie zatracony został etyczny wymiar doświadczenia piękna, a wraz z tym pojęcia smaku, tak istotny w poprzedzającej dzieło Kanta tradycji europejskiego humanizmu. Ten zarzut Gadamera jest jednak nie do końca słuszny. Związek doświadczenia piękna z tym, co etyczne, zostaje u autora Krytyk zachowany, tyle że przybiera całkiem inną postać. Wolne „bezinteresowne” piękno przyrody (i ornamentów) współgra tu z „bezinteresownością” doświadczenia apodyktycznego prawa moralnego, które samo jest dla siebie racją. Podobnie też „zależne piękno” dzieła sztuki zasadzając się na wyobrażeniowym „rozszerzeniu” pojęć stanowi swego rodzaju apel do wymiaru etycznego w człowieku. W rezultacie związek estetyki z etyką nie tylko nie zostaje przez Kanta zerwany (lub zrelatywizowany), lecz jest na swój sposób zradykalizowany. Wydobycie struktury tego związku to główny temat analiz i rozważań w artykule.

EN

In the article, I engage with H.G.Gadamer’s reading of Kant’s aesthetic theory. Gadamer accused Kant of subjectivizing the aesthetic experience so that it would be reduced to the free play of the cognitive faculties of the subject. Consequently, the ethical dimension of aesthetic experience that played such an important role in the preceding tradition of European humanism has been lost. Yet, this charge of Gadamer is not quite right. The connection between the experience of beauty and ethics has been maintained by Kant, but it has assumed a different form. The free, disinterested beauty of the objects of nature, on his account, harmonizes with the disinterested experience of the moral law. Similarly, the dependent beauty of the work of art appeals to the ethical dimension of the human being. As a result of this, the connection between aesthetics and ethics not only has not been severed by Kant, but it has also assumed an entirely new, radical form.

Słowa kluczowe

PL

Kant; Gadamer; estetyka; etyka; piękno; dzieło sztuki; wyobraźnia; idee estetyczne; ornament

EN

Kant; Gadamer; aesthetics; ethics; beauty; work of art; imagination; aesthetic ideas; the moral law

• Wydawca: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Czasopismo: Diametros
• Rocznik: 2018
• Numer: 55
• Strony: 112-131

Daty

wydano

2018-03

Twórcy

autor

Dybel Paweł

• Instytut Filozofii i Socjologii UP,

Bibliografia

• Chmielowski F. (1993), Sztuka, sens, hermeneutyka. Filozofia sztuki H.-G. Gadamera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Czakon D. (2013), Tradycja a rozumienie sztuki w filozofii Hansa-Georga Gadamera, „Estetyka i Krytyka” 30 (3): 11–24.
• Dybel P. (2014), Gadamera myśl o sztuce, ASP w Gdańsku, Gdańsk.
• Ehrenspeck Y. (1998), Versprechungen des Ästhetischen. Die Entstehung eines modernen Bildungsprojekts, Leske + Budrich, Opladen.
• Früchtl J. (1996), Ästhetische Erfahrung und moralisches Urteil. Eine Rehabilitierung, Suhrkamp, Frankfurt am Main.
• Gadamer H.-G. (1993), Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran, Inter Esse, Kraków.
• Henrich D. (1992), Aesthetic Judgment and the Moral Image of the World: Studies in Kant, Stanford University Press, Stanford.
• Kant I. (1964), Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, PWN, Warszawa.
• Kant I. (1994), Kritik der Urteilskraft, [w:] I. Kant, Werkausgabe, t. 10, Suhrkamp, Frankfurt am Main.

Identyfikatory

DOI

10.13153/diam.1179