Przełożeni klasztoru bernardynek pw. św. Agnieszki w Krakowie

• Autorzy: Święch Hermina

Warianty tytułu

EN

The superiors of bernardine sisters' convent of St. Agnes in the 15 th -18 th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Dzieje podkrakowskiego klasztoru Św. Agnieszki na Stradomiu sięgają 1453 r. i wiążą się z kaznodziejską działalnością w Krakowie św. Jana Kapistrana, który podczas swego pobytu pod Wawelem przyjął do Trzeciego Zakonu św. Franciszka kilka niewiast. Zamieszkały one w domu przed Bramą Mikołajską i zaczęły prowadzić życie wspólnotowe w oparciu o regułę Trzeciego Zakonu, zatwierdzoną przez papieża Mikołaja IV i składane śluby czystości i posłuszeństwa. Dzięki wsparciu kasztelana sandomierskiego Jana Hinczy z Rogowa rozpoczęto na Stradomiu wznoszenie dla nich drewnianego klasztoru i kościoła p.w. św. Agnieszki, których budowę ukończono w 1459 r. Klasztor istniał do 1788 r., kiedy w wyniku kasaty, siostry przeniesiono do konwentu pw. św. Józefa przy ul. Poselskiej. Na czele wspólnoty bernardynek stała matka przełożona, której kadencja wynosiła trzy lata. Elekcja przełożonej odbywała się w obecności prowincjała bernardynów oraz towarzyszących mu zakonników, najczęściej kustosza stradomskiego konwentu oraz spowiednika zakonnic. Zgodnie z uchwałami kapituł bernardyńskich na najwyższy urząd klasztorny mogła zostać wybrana zakonnica, która miała ukończony wymagany wiek – czterdzieści lub trzydzieści lat, od dnia jej profesji upłynęło osiem lub też pięć lat oraz nie mogła pochodzić z innego konwentu. Czynne prawo wyborcze przysługiwało bernardynce, która przeżyła w zakonie przynajmniej trzy lata. Zachowana metryka z klasztoru Św. Agnieszki pozwala ustalić przełożone począwszy od 1651 r., kiedy urząd objęła Katarzyna Prudencja Maciejowska. Wiele nazwisk matek, zawierają źródła o charakterze finansowym, m.in. księgi, w których notowano wpływające do klasztornej kasy prowizje od kapitałów. Do obowiązków przełożonej należało dbanie o wspólnotę, nadzór nad sprawami finansowymi, prowadzenie klasztornych ksiąg, troska o stan pomieszczeń klasztornych i prowadzenie prac remontowych. Zabiegając o sprawy dnia codziennego przełożone nie zapominały o swym głównym powołaniu, rozwijaniu pobożności i zakonnej gorliwości.

EN

The history of the Convent of St. Agnes at Stradom near Cracow reaches back to 1453 and is connected with the preaching activity of St. John Capistran, who – during his stay in Cracow – admitted a few women to the Third Order of St. Francis. They settled down in a house in front of St. Nicholas Gate (Brama Mikołajska) and started a communal life based on the rule of the Third Order approved by Pope Nicholas IV and vows of chastity and obedience they had made. Thanks to the support of the Sandomierz Castellan Jan Hincza from Rogów, a wooden convent and the church of St. Agnes were built for them in 1459. The Convent existed until 1788, when due to the dissolution the sisters were moved to the Convent of St. Joseph at Poselska Street. The community was headed by Mother Superior, whose term of office was three years. The election of the superior took place in the presence of the Bernardine Pro-vincial and the accompanying friars, most often the Stradom Convent Custodian and the sisters’ confessor. According to the resolutions of the Bernardine Chapters the election for the highest convent office was possible for a nun of a required age of forty or thirty, who had been professed at least five or eight years earlier and could not come from another convent. Bernardine sisters who spent at least three years in the convent were entitled to active voting rights. The remaining registers of the Convent of St. Agnes allow to determine the names of the superiors since 1651, when the office was taken up by Katarzyna Prudencja Maciejowska. Many names of Mothers Superior are included in financial sources, among them books in which the capital provisions were recorded. The duties of the Mother Superior were to take care of the community, to supervise the financial mat-ters, to keep the convent books, to care about the state of the convent rooms and the renovation works. Taking care of the daily matters the superiors did not forget about their main duty to cultivate devotion and monastic fervour.

Słowa kluczowe

PL

klasztor św. Agnieszki; bernardynki; św. Jan Kapistran; Jan Hincza z Rogowa; Stradom; Katarzyna Prudencja Maciejowska; profesja

EN

St. Agnes closter; Bernardines; S. John Kapistran; Jan Hincza z Rogowa; Stradom; Katharina Prudencja Maciejowska; profession

• Wydawca: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Czasopismo: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Rocznik: 2015
• Tom: 123
• Strony: 113-132

Twórcy

autor

Święch Hermina

Bibliografia

• ARCHIWALIA:
• ABKr., rkps 129: Regest wielebnych panien zakonnic trzeci(e)j reguły Franciszka ś. w klasztorze pod tytułem Jozepha ś. w mieście stołecznym Krakowskim.
• ABKr., rkps 206: Akta odnoszące się do klasztoru ś. Agnieszki na Stradomiu i jego uposażenia.
• ABKr., rkps 207: Księga dowod authentyczny nie tylko miejsca, erekcyi i fundacyi klasztoru świętej Agnieszki przewielebnych siostr zakonnych pod regułą trzecią zostających z archiwum prowincyi mało-poslkiej OO. Wielebnych Obserwatorów wiernie wypisany…, 1735.
• ABKr., rkps 209.
• ABKr., rkps 213.
• ABKr., rkps 214: Kapitały na dobrach ziemskich na rzecz klasztoru ś. Agnieszki na Stradomiu.
• ABKr., rkps 221.
• ABKr., rkps 9: Kronika SS. Bernardynek przy kościele św. Józefa w Krakowie, 1434-1932.
• AKMKr, rkps AOff Vol. 116.
• AKMKr., AEp Vol. 33, k. 488v.
• AKMKr., rkps AOff Vol. 116.
• AKMKr., rkps AOff Vol. 156.
• AKMKr., rkps AOff Vol. 85.
• APBKr., rkps M-17.
• APBKr., rkps M-27: Thesaurus Minoriticae pauperitatis Ecclesias Almae Provinciae Minoris Poloniae Patrum Observantium exornans.
• APBKr., rkps M-6: Akta Prowincji Małopolskiej zakonu Bernardynów, 1630-1662.
• APBKr., rkps M-8: Prowincji Małopolskiej zakonu Bernardynów, 1686-1709
• APBKr., rkps RGP – k – 8: Memoria Patrum ac Fratrum mortuorum Ordinis Minorum S. P. N. Francisci Regularis Observantiae vulgo Bernardinorum Provinciae Maioris et Minoris Poloniae, Lithuaniae et Russiae per singulos dies mensium et per totum annum collecta per P. Ceslaum Bogdalski Sac. Jubil. et Praed. Gen. Anno Dni 1929.
• APBKr., rkps RGP-j-2
• Archiwum Bernardynek Krakowskich (dalej ABKr.), rkps 151.
• Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (dalej AKMKr), rkps AOff Vol. 81.
• Archiwum Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie (dalej APBKr), rkps M-2: Topographia specialis feliciter incipit Provinciae Polonae anno Virginei Partus 1597, k. 34v-35v.
• OPRACOWANIA:
• Bieniarzówna J., Noskowski Łukasz (właściwie Łukasz z Noskowa) h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 23 [red. E. Rostworowski], Wrocław 1978, s. 225-226.
• Borkowska M. OSB, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 2: Polska Centralna i Południowa, Warszawa 2005.
• Borkowska M., OSB, Łatanie pamięci czyli rzecz o klasztornym kronikarstwie retrospektywnym. „Znak” R. 47, 1995, nr 5.
• Czwojdrak B., Rogowscy herbu Działosza – podskarbiowie królewscy. Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i w XV w, Katowice 2002.
• Daniluk M., Encyklopedia Instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Lublin 2000.
• Dobrowolski M. N., Kościół i klasztor Św. Agnieszki w Krakowie, [w:] Biblioteka Krakowska, t. 34, Kraków 1906.
• Gąsior R. , T. Matula, Szkoła Sióstr Prezentek w Krakowie w latach 1627-1918. Lublin 1998.
• Gąsior R., Pozwoliła się prowadzić Duchowi Świętemu. Kraków 2005.
• Gąsiorowska P., Początki klasztoru Św. Agnieszki (bernardynek) w Krakowie. Rekonesans badawczy, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008.
• Grudziński K., Jarocki Franciszek, [w:] Słownik polskich pisarzy franciszkańskich (Bernardyni i franciszkanie śląscy. Franciszkanie konwentualni, klaryski zgromadzenia III reguły), red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 190-191.
• Gustaw R., Kaczmarczyk K., Katalog archiwum klasztoru sióstr bernardynek przy kościele św. Józefa w Krakowie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 20, nr 4, 1970, s. 5-94.
• Kachel J., Bernardyni 1453-2003 kapłani i bracia zakonni prowincji polskich oraz kustodii św. Michała na Ukrainie, t. 5. Warta 2004.
• Kantak K. J., Bernardyni polscy, t. 1, Kraków 1933.
• Kantak K., Sylwetki bernardynów poznańskich. Innocenty z Kościana. „Kronika Miasta Poznania”, R. 7, nr 1., 1929, s. 39-51.
• Kiryk F., Melsztyński Spytek h. Leliwa (zm. ok. 1503), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 20, [red. E. Rostworowski], Wrocław 1975.
• Kochowski W., Lata potopu 1655-1657, opr. L. Kukulski, Warszawa 1966.
• Kośmiński S., Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografię lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do 1885, Warszawa 1888.
• Kronika bernardynek lubelskich 1618-1885, opr. A. Szylar, Lublin 2009.
• Krótka Kronika Zakonu Braci Mniejszych część druga (1453-1517), przeł. Żuchowski K., „Przegląd Kalwaryjski”, t. 13, 2009.
• L[aberschek] J., Melsztyn, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4. Kraków 2006/2014, s. 220-221, 249, 252.
• Migdał B., Bernardynki, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, kol. 315
• Murawiec W., Połaniecki Jan Kapistran Jan Kanty h. Strzemię, [w:] Słownik polskich pisarzy franciszkańskich: Bernardyni i Franciszkanie Śląscy, Franciszkanie Konwentualni, Klaryski oraz Zgromadzenia III Reguły, Warszawa 1981, s. 395- 396.
• Niesiecki K., Herbarz polski, t. 9, Lipsk 1842.
• Pinocci Hieronim, anagramy: Nicephorus, Nicoymius, Poliarco Micigno, h. Nałęcz odmienny (1612-1676), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 26, [red. E. Rostworowski], Wrocław 1981, s. 341-343
• Pociecha W., Boner Seweryn, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, red. Konopczyński W. , Kraków 1936, s. 300-301.
• Szylar A., Konwent bernardynek lubelskich w świetle kroniki klasztornej, „Nasza Przeszłość” t. 110, 2008, s. 35-106.
• Wadding L., Annales Minorum seu Trium Ordinum a S. Francisco institutorum A. R. P. […] hiberno S. T. Lectore Jubilato et Ordinis Chronologo, t. 13, Quaracchi 1932.
• Wyczawski H. E., Kraków – Św. Agnieszka, [w:] Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H. E. WyczawskI,Kalwaria Zebrzydowska 1985,
• Wyczawski H. E., OFM, Wiltawski (Wildawski, Wiltanowski, Wyltawski) Wiktoryn. [w:] Słownik polskich pisarzy franciszkańskich: Bernardyni i Franciszkanie Śląscy, Franciszkanie Konwentualni, Klaryski oraz Zgromadzenia III Reguły, Warszawa 1981, s. 521.
• Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, t. 11, cz. 2, 1530-1533, opr. B. Przybyszewski, nr 386, Kraków 1986, s. 5-6.
• Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, t. 12, cz. 3, 1542-1545, opr. B. Przybyszewski, Kraków 1997, nr 1392,
• Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, cz. 1: Zgromadzenia męskie i żeńskie oraz klasztory klauzurowe, red. J. Bar, Warszawa 1978.