Juraja Herza sposób na stylizację rzeczywistości. Przypadek „Morgiany”

• Autorzy: Grzegorz Piotrowski

Warianty tytułu

EN

Juraj Herz’s Method for Styling Reality. The Case of „Morgiana”

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Morgiana (1972) Juraja Herza jest uznawana za ostatni film Czechosłowackiej Nowej Fali. Piotrowski wskazuje na wieloznaczność tej atrybucji: chociaż film Herza jest owocem pewnej „szkoły” i jej estetyczną konsekwencją, to powstał w warunkach normalizacji, wprowadzonej przez komunistyczne władze CSRS po zdławieniu Praskiej Wiosny (oznaczała ona koniec wolności twórczej, upadek kina i powrót do estetyki socrealizmu). Świadczy o tym recepcja krytyczna Morgiany, deprecjonowanej jako – zaledwie – „poetycki horror” i „romantyczna przypowieść” o zwycięstwie doskonałego dobra nad ewidentnym, szpetnym złem. W filmie Herza nic jednak nie jest jednoznaczne: dzieło, także dzięki podwójnej roli Ivy Janžurovej, jawi się jako palimpsest, sugerujący, że świat filmowy jest metaforą i pozostaje w kontrze do rzeczywistości pozafilmowej. Piotrowski wykazuje, że mistrzowsko spreparowana, wielopoziomowa stylizacja jest w Morgianie medium kina autorskiego, źródłem dystansu i gorzkiej ironii oraz maską skrywającą przesłanie polityczne i etyczne.

EN

Juraj Herz’s Morgiana (1972) is considered to be the last film of the Czech New Wave. Piotrowski points to the ambiguity of this attribution: although Herz’s film is the fruit of a certain “school” and its aesthetic consequence, it was made under the conditions of standardisation, introduced by the communist government of Czechoslovakia after the crushing of the Prague Spring (it meant the end of artistic freedom, the fall of cinema and the return to the aesthetics of socialist realism). This is evidenced by the critical reception of Morgiana, depreciated as – merely – “a poetic horror” and “romantic parable” about the victory of ideal good over blatantly perfect, hideous evil. In Herz’s film nothing is clear: the film, in part due to the double role of Iva Janžurová, appears as a palimpsest, suggesting that the film world is a metaphor, and remains in opposition to the reality outside of film. Piotrowski shows that the masterfully put together, multilevel stylisation is in Morgiana a medium of cinéma d’auteur, a source of distance and bitter irony and a mask concealing a political and ethical message.

Słowa kluczowe

PL

Herz Juraj; Czechosłowacka Nowa Fala

EN

Herz Juraj; Czech New Wave

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2015
• Numer: 89-90 Redefinicje klasyki
• Strony: 102-112

Twórcy

autor

Grzegorz Piotrowski

Bibliografia

• Bird Daniel. 2002. „To Excess. The Grotesque in Juraj Herz’s Czech Films”. Kinoeye 2: http://www.kinoeye.org/02/01/bird01.php.
• Blaha, Zdeněk. 2009. „Morgiana a Upír z Feratu jako svébytné pokusy o český horor. „25fps“: http://25fps.cz/2009/morgiana-a-upir-z-feratu-jako-svebytne-pokusy-o-cesky-horor/.
• Blažejovský, Jaromír. 2002. „Normalizační film”. Cinepur 21: 6-11.
• Hames, Peter. 2009. Czech and Slovak Cinema. Theme and Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Hames, Peter. 2009. Czechosłowacka Nowa Fala. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Hulík, Štepan. 2012. Kinematografie zapomnění. Počátky normalizace ve Filmovém studiu Barrandov (1968-1973). Praha: Academia.
• Owen, Jonathan L. 2011. Avant-Garde to New Wave. Czechoslovak Cinema, Surrealism and the Sixties. New York: Berghahn Books.
• Pająk, Patrycjusz. 2010. Z dziejów czeskiego horroru literackiego i filmowego w czasach komunizmu. W Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna, 149-167. Kraków: Libron.
• Přádná, Stanislava. 2014. Balancování na hraně možného. Tvorba Věry Chytilové v období normalizacje. W Film a dějiny 4. Normalizace, 41-71. Praha: Casablanca.
• Svatoňová, Kateřina. 2014. „Absurdní ekvivalent absurdního světa. Česká staronová vlna (v obraze Jaroslava Kučery)”. Cinepur 91: 80-84.
• Szymański, Karol. 2011. „Film czechosłowacki odnaleziony”. Kwartalnik Filmowy 75-76: 323-331.
• Žalman, Jan. 2008. Umlčený film. Praha: KMa.