Opodatkowanie tytoniu w dawnej Polsce

• Autorzy: Zbigniew Naworski

Warianty tytułu

EN

Taxation of Tabacco in Old Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł dotyczy opodatkowania tytoniu i jego wyrobów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po sprowadzenie tytoniu do Polski, jego używanie rozpowszechniło się wyjątkowo szybko; początkowo stosowano go w postaci tabaki, a od XVIII w. przewagę zyskało palenie tytoniu w fajkach. Co ważne, tytoń i jego wyroby uchodziły wówczas za swoiste lekarstwo zapobiegające i leczące niemal wszystkie choroby. Cła na tytoń/tabakę nałożono po raz pierwszy w 1643 r. w Wielkim Księstwie Litewskim; w Koronie monopol tabaczny został wprowadzony w 1659 r. Od tego czasu na tytoń/tabakę nakładano regularnie cło na Litwie; w Koronie natomiast cło na te wyroby nałożono raz jeszcze w 1677 r., po czym w latach 90-tych XVII w. monopol tabaczny w całej Rzeczypospolitej wygasł. Do sprawy wrócono dopiero w czasach stanisławowskich wprowadzając monopol tabaczny zarządzany początkowo przez prywatną spółkę zwaną Kompanią Tabaczną, a następnie – w latach 90-tych – przez państwową Manipulację Tabaczną. I tak jednak w całym badanym okresie wpływy z opodatkowania tytoniu/tabaki były relatywnie niewielkie.

EN

An article is devoted to an issue of taxation on tobacco and its derivate products in Polish-Lithuanian Commonwealth. After the first importation of tobacco to Poland, its consumption was spreading fast. At the beginning, a snuff was the most common form of a tobacco usage, in eighteen century smoking pipes became more popular. It have to be stressed that tobacco and its derivate products, were considered as medicines, which could prevent and cure every disease. In 1643 the import duty on tobacco was imposed for the first time in Grand Duchy of Lithuania. In the Crown of Poland the tobacco monopoly was established in 1659, but import duty was imposed only one time – in 1677. In the last decade of seventeenth century, the tobacco monopoly in the Commonwealth practically expired. It was renewed after 1764, during the reign of the king Stanislaw August Poniatowski. The tobacco monopoly was established again, and run by the private company, called The Snuff Campaign. In the last decade of eighteenth century, this task was took over by the public company – The Snuff Manipulation. Generally speaking, during the whole analysed period of time, incomes from taxation of tobacco and its derivate products (especially the snuff) were relatively small.

Słowa kluczowe

PL

tabaka; monopol tabaczny; cło; Rzeczypospolita Obojga Narodów; Litwa; Korona

EN

snuff; tobacco monopoly; import duty; Polish-Lithuanian Commonwealth; Crown of Poland; Lithuania

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Nauk Prawnych
• Rocznik: 2018
• Tom: 28
• Numer: 1
• Strony: 69-89

Twórcy

autor

Zbigniew Naworski

• Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,

Bibliografia

• [brak inf. o Autorze], O prześladowaniu dawnych palaczy, [w:] http://www.wycinki, olejow.pl/?p=6685 [dostęp:7.04.2017].
• Dziubiński Andrzej: Z dziejów nałogu tytoniowego i produkcji wyrobów nikotynowych w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Kwartalnik Historyczny R. CV (1998), z. 2, s. 33-51.
• Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. II, red. A. Mączak, Warszawa: Wiedza Powszechna 1981.
• Grzybowski Andrzej: Historia tytoniu w Europie, Herba Polonica vol. 52 (2006), nr 4, s. 146-152.
• Kitowicz Jędrzej: Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. R. Pollak, Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1951.
• Korzon Tadeusz: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. II, Warszawa: S. Sikorski 1897.
• Łaszewski Ryszard: Wiejskie prawo karne w Polsce w XVII i XVIII wieku, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 1988.
• Morawiec Norbert: Owce, rekruci i machorka. Wokół Zbioru prac i materiałów Mychajła Zubrzyckiego, Orientalia Christiana Cracoviensia 7 (2015), s. 117-137.
• Rybarski Roman: Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie 1939.
• Rybarski Roman: Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1937.
• Sessya 174, [w:] http://www.wbc.poznan.pl/Kontent/32995/174.html [dostęp: 7.04.2017].
• Suski Piotr: Akcje polskich spółek akcyjnych w XVIII wieku – analiza historycznoprawna, część I, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 5 (2012), s. 149-162.
• Szkutnik Piotr: Spór mieszczan w Uniejowie o fajkę z tytoniem w 1763 roku, Biuletyn Uniejowski 4 (2015), s. 63-72.
• Trzaski, Everta i Michalskiego Encyklopedia staropolska, t. II, oprac. A. Brückner, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1990.
• Weinert Aleksander: Starożytności Warszawy, Seria II, t. V, Warszawa: Druk. Banku Polskiego 1854.

Identyfikatory

DOI

10.18290/rnp.2018.28.1-5