Teatralny wymiar twórczości filmowej Romana Polańskiego

• Autorzy: Bogusław Zmudziński

Warianty tytułu

EN

Theatrical Dimension of Roman Polański’s Films

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Realizacja dwóch ostatnich filmów Romana Polańskiego – „Rzeź”, na podstawie sztuki teatralnej Yasminy Rezy i „Wenus w futrze” Davida Ivesa, który dla potrzeb nowojorskiej sceny teatralnej zaadaptował kontrowersyjną przed laty powieść hrabiego Leopolda von Sacher-Masocha – stanowi właściwy moment do podjęcia próby odkrycia korzeni i dookreślenia wpływu szeroko pojętych doświadczeń teatralnych na kształt dzieła filmowego artysty. Zmudziński wykracza poza filmy, które są ekranizacjami sztuk teatralnych, badając oraz porządkując obszary wpływów estetyki teatru i doświadczeń scenicznych reżysera, w tym „poetyki” absurdu, wykorzystania izolowanych przestrzeni, kolistej struktury narracji, skompresowanego czasu, ograniczonej liczby bohaterów pozostających w osobliwych relacjach, wreszcie aktywnego emocjonalnie uczestnictwa odbiorców, osiągającego poziom oryginalnej psychodramy. W obejmującym dwadzieścia pełnometrażowych filmów dziele Polańskiego wyraźnie, choć nie nachalnie, jest obecne „myślenie teatrem”, a o teatralnym nachyleniu jego twórczości świadczy m.in. fakt, że wiele z jego filmów mogłoby z powodzeniem zostać zaadaptowanych na potrzeby realizacji spektakli teatralnych.

EN

The last two films of Roman Polański – „Carnage”, based on a theatrical play by Yasmina Reza and „Venus in Fur” based on David Ives’ play adapted for the New York theatre scene from the story of the count Leopold von Sacher-Masoch – are a good occasion for reconsidering the origins and roots of Polański’s creativity, and in particular the impact of the theatre on Polański’s films. Zmudziński in his analysis goes beyond films that are straightforward adaptation of plays written for the theatre, and examines and orders the areas of influence of the theatre aesthetics and theatrical experience of the director, including the “poetics” of the absurd, the use of isolated spaces, circular structures of narration, compressed time, restricted number of characters remaining in peculiar relationships, and finally emotionally active engagement of the audience, reaching the level of the original psychodrama. Within Polański’s twenty feature films “theatre thinking” is clearly, though not overtly, present. The theatrical inclinations of the director are also confirmed by the fact that many of his films could easily be adapted for the stage.

Słowa kluczowe

PL

Polański Roman

EN

Polanski Roman

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2014
• Numer: 87-88
• Strony: 99-112

Twórcy

autor

Bogusław Zmudziński

• Katedra Kulturoznawstwa i Filozofii, Wydział Humanistyczny, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie,

Bibliografia

• Bielas, Katarzyna, Jacek Szczerba. 2000. Aktor, małpa, masażysta. Rozmowa z Romanem Polańskim. „Gazeta Wyborcza”, 24.01.2000
• Brillant – Annequin, Anick, 1995. Teatr absurdu: narodziny nowej estetyki. Na przykładzie dramaturgii Ionesco i Becketta. Tłum. M. Sugiera. „Ruch Literacki” 4
• Curti, Stefano. 1999. Roman Polanski directed „Amadeus” Opens In Milan, Nov. 30. http://www.playbill.com/news/article/roman-polanski-directed-amadeus-opens-in-milan-nov.-30-85162 (Dostęp: 15.01.2015)
• Czapliński, Lesław. 1993. Bergman – mistrz scenicznego szczegółu. W: J. Balbierz, B. Zmudziński (red.). Ingmar Bergman. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Akademickie Centrum Kultury Rotunda.
• Czapska, Iza Natasza. 2005. W zawodzie filmowca trzeba się ciągle ruszać. Rozmowa z reżyserem Romanem Polańskim o powrocie do teatru i Polski, o Becketcie, otyłych dzieciach i ustach splamionych krwią. Rozmawia Iza Natasza Czapska. „Życie Warszawy” 11-10-2005. http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/17011,druk.html (dostęp: 15.01.2015)
• Dopartowa, Mariola. 2011. Roman Polański. Nóż w wodzie. Esej towarzyszący edycji filmu w ramach serii DVD „Kanon filmów polskich” w dystrybucji Best Film. Warszawa.
• Esslin, Martin. 1968. The Theatre of the Absurd, Revised and enlarged edition. Pelican Books. https://archive.org/stream/TheTheatreOfTheAbsurd/The_Theatre_of_the_Absurd#page/n1/mode/2up (dostęp: 15.01.2015)
• Fusco, Pia Maria. 1999. Polsko-włoski „Amadeusz”. „La Repubblica”. 27.10.1999. przedruk W: „Forum” 50
• Głowacki, Janusz. 1977. Polo potrafi. Z Romanem Polańskim rozmawia J. Głowacki. „Kultura” 3
• Greenberg, James. 2013. Polański. Portret mistrza. Tłum. J. Malinowski. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal
• Harwood, Ronald. 2001. Jak powstawał scenariusz „Pianisty”. ”The Guardian” 22.06.2001
• Krajewska, Anna. 1996. Dramat i teatr absurdu w Polsce. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza
• Lubelski, Tadeusz. 1993. Żałuję, że nie mam już tremy – mówi Roman Polański. Rozmowę przeprowadził T. Lubelski. „Kino” 2-3
• Łaguna, Piotr. 1983. Tajemnice Chińskiej Dzielnicy. O „Chinatown” Romana Polańskiego. „Kino” 4
• Mastermann, Len. 1995. „Matnia” w lustrze surrealizmu. Tłum. E. Siemicka. W: B. Zmudziński (red.). Roman Polański. Kraków: Instytut Francuski w Krakowie
• Michnik, Adam, Adam Cichy. 1998. Najgroźniejsi są ci, którzy się boją. O wybaczaniu i karze śmierci, o strachu i okrucieństwie, o AIDS i szaleństwach Ameryki, o wolnej woli i altruizmie z Romanem Polańskim rozmawiają Adam Michnik i Adam Cichy. „Gazeta Wyborcza” 14 – 15.03. 1998
• Muskała, Monika. 1997. Polański znów wśród wampirów. Z Romanem Polańskim rozmawia M. Muskała. „Magazyn Gazety Wyborczej” 24 – 25.10.1997
• Polański, Roman. 1989. Roman. Tłum. K. i P. Szymanowscy. Warszawa: Wydawnictwo Polonia
• Sacher-Masoch von, Leopold Ritter. 2013, brak autora tłumaczenia, Chorzów: Wydawnictwo Videograf SA.
• Sobolewski, Tadeusz. 2013. Roman Polański: Ja nie oskarżam, ja tylko staram się nie być hipokrytą. Rozmowa T. Sobolewskiego. „Gazeta Wyborcza” 8.11.2013
• Stachówna, Grażyna. 1994. Roman Polański i jego filmy. Warszawa – Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Stachówna, Grażyna. 2002. Polański od A do Z. Kraków: Wydawnictwo Znak
• Wajda, Katarzyna. 2014. Polański: życie jest teatrem. Absurdu, http://www.dwutygodnik.com/artykul/4870-polanski-zycie-jest-teatrem-absurdu.html (dostęp: 15.01.2015)
• Werner, Paul. 2014. Polański. Biografia. Tłum. A. Krochmal, R. Kędzierski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Zamochnikoff, Frédéric, Stéphane Bonnotte. 2006. Polański. Na rozdrożu światów. Tłum. K. i K. Pruscy. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady
• Zmudziński, Bogusław. 1995. Wszyscy jesteśmy ssakami. Kwartalnik Kulturalny „Opcje” 4