Przemieszczona tożsamość. Kino PRL wobec problemu Ziem Zachodnich

• Autorzy: Copik Ilona

Warianty tytułu

EN

Displaced Identity: PRL Cinema and the Problem of the Western Territories

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule został podjęty problem „tożsamości przemieszczonej” rozumianej jako odgórny – narodowy i społeczny – projekt dla przestrzeni pojałtańskich. Chociaż jego celem była homogenizacja narodowa oraz integracja w nowych granicach geograficznych i ustrojowych, faktycznie wywołał on kryzys przynależności i identyfikacji dziedziczony przez kolejne pokolenia powojennych mieszkańców nowych terenów. Przedmiotem badań autorki są polskie filmy fabularne z lat 1956-1970, stanowiące reprezentację tytułowego zagadnienia, których udział w recepcji „Ziem Odzyskanych” był znaczący. Twórcy tych filmów podejmowali temat migracji, osadnictwa i zagospodarowywania nowych obszarów, przez co zasadniczo wpływali na kształt zbiorowej wyobraźni. Analizie poszczególnych utworów towarzyszą pytania o to, w jaki sposób kino uczestniczyło w procesach konstrukcji monoetniczności, a także na ile wyrażało racje polityczne oraz ukazywało życie codzienne, problemy adaptacyjne i konflikty społeczne. Celem podjętych badań jest uzupełnienie dotychczasowej wiedzy z zakresu historii kina polskiego okresu PRL oraz jego kontekstów politycznych i społeczno-kulturowych związanych z tematyką Ziem Zachodnich.

EN

The article addresses the problem of “displaced identity” understood as a top-down national and social project for post-Yalta spaces. Although its aim was national homogenization and integration within new geographical and political boundaries, the project actually triggered a crisis of belonging and identification, inherited by subsequent generations of post-war inhabitants of the new territories. The study is devoted to Polish feature films from 1956-1970 which can be said to refer to displaced identity and whose role in the reception of the “Recovered [Western] Territories” was significant. By addressing the topics of migration, settlement, and the development of new areas, they essentially influenced the collective imagination. The film analyses are accompanied by considerations on the role of cinema in the processes of shaping mono-ethnicity, as well as on the scope of political ideas, everyday life, adaptation problems, and social conflicts depicted in the films. The research is intended to complement the existing knowledge on the history of cinema in the Polish People’s Republic (PRL), as well as its political and socio-cultural contexts related to the issue of the Western Territories.

Słowa kluczowe

PL

tożsamość przemieszczona; nacjonalizm; monoetniczność; Ziemie Zachodnie;; kino polskie; PRL

EN

displaced identity; nationalism; mono-ethnicity; Western Territories; Polish Cinema; PRL

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2021
• Numer: 116 Kino i tożsamośc społeczna
• Strony: 58-79

Twórcy

autor

Copik Ilona

• Uniwersytet Śląski

Bibliografia

• Bauman, Z. (2007). Tożsamość. Rozmowy z Benedetto Vecchim. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Bobowski, S. (2008). Wielka mistyfikacja. Ziemie Odzyskane w kinematografii PRL-u. Pamięć i Przyszłość, (1), ss. 41-49.
• Bokszański, Z. (2007). Tożsamości zbiorowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Czapliński, P. (2010). Kompleks niemiecki w literaturze polskiej. W: J. Fiećko, J. Kałążny, S. Piontek (red.), Polacy – Niemcy. Literatura i pamięć (ss. 83-128). Poznań: Oficyna Wydawnicza WSJO.
• Dębski, A. (2015). Obraz Polski i Polaków w filmie niemieckim oraz Niemiec i Niemców w filmie polskim po 1945 r. W: Interakcje. Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego (t. 1). http://www.polska-niemcy-interakcje.pl/articles/show/36
• Domke, R., Szymala, J. (2020). Dolny Śląsk i Ziemia Lubuska w powojennych filmach polskich po 1945 roku. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Dopartowa, M. (2008). Krzyż Walecznych. W: 50 lat Polskiej Szkoły Filmowej (DVD). Warszawa.
• Gieba, K. (2018). Początek i powrót. Strategie tworzenia tożsamości protetycznej w literaturze tzw. Ziem Odzyskanych. W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 99-113). Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Halicka, B. (2015). Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-1948. Kraków: Universitas.
• Kacprzak, P. (2010). Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej w okresie funkcjonowania Ministerstwa Ziem Odzyskanych. Czasopismo Prawno-Historyczne, 62 (2), ss. 215-236.
• Karcz, D. (1970). Droga do ojczyzny. Kino, (5), ss. 2-9.
• Klementowski, R. (2018). „…wszędzie, dokąd ich partia posłała…” – „Odzyskiwanie” Ziem Zachodnich w kontekście polityki pamięci historycznej władz po 1945 roku. W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 279-304). Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Kochanowski, J. (2016). Ziemie przechodnie. W: A. Knyt (oprac.), Osadnicy. Nowe życie kresowiaków na Ziemiach Zachodnich. Nadzieje i niemoc wobec władzy ludowej (ss. 143-158). Warszawa: PWN, Ośrodek Karta.
• Lemann-Zajićek, J. (2007). Jan Rybkowski – baron polskiej kinematografii. W: G. Stachówna, B. Zmudziński (red.), Autorzy kina polskiego. Tom 3 (ss. 9-30). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Lubelski, T. (2009). Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Katowice: Videograf II.
• Łoziński, Ł. (2015). Okres pionierski na „Ziemiach Odzyskanych” w filmie fabularnym PRL. Obraz społeczeństwa. W: M. Błaszkowska, M. Kustera, I. Pisarek (red.), Początek (ss. 9-38). Kraków: Inicjatywa Humanistyczna „Babel”.
• Marszał, M. (2011). Polska polityka historyczna w ocenie Zygmunta Wojciechowskiego w okresie międzywojennym. Zeszyty Prawnicze, 11 (4), ss. 349-359.
• Michalski, Cz. (1957). Prywatna sprawa trzech kobiet. Film, (22), s. 10.
• Mikołajczak, M. (2012). „Szli na Zachód osadnicy...”. Rola metaforyki przestrzennej w tworzeniu mitologii Ziemi Lubuskiej. W: E. Konończuk, E. Sidoruk (red.), Od poetyki przestrzeni do geopoetyki (ss. 135-158). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Peltz, J. (1967). Komedia sarmacka. Film, (38), s. 4.
• Pełczyński, G. (2015). Trylogia Sylwestra Chęcińskiego. Konteksty Kultury, 3 (12), ss. 369-381.
• Sakson, A. (1993). Niemcy w świadomości społecznej Polaków. W: A. Wolff-Powęska (red.), Polacy wobec Niemców. Z dziejów kultury politycznej Polski 1945-1948 (ss. 408-429). Poznań: Instytut Zachodni.
• Saryusz-Wolska, M. (2011). Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Siewior, K. (2018). Ziemie Odzyskane – od geografii wyobrażonej do negatywnego mnemotoposu (prolegomena). W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 63-98). Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Sikorski, T., Kozłowska, U. (2019). „Skaza”. „Agnieszka 46” (1964) jako przykład niezmierzonej symplifikacji „mundurowo-kombatanckiego” mitu w polskim filmie fabularnym dekady Wiesława Gomułki. W: M. Kowalski, T. Sikorski (red.), Ziemie Zachodnie i Północne w polskiej kinematografii (1944/1945-1989) (ss. 169-194). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Skotarczak, D. (2004). Obraz społeczeństwa PRL w komedii filmowej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Szczepański, J. A. (1964). Pięciu z niemieckiej niewoli. Film, (50), s. 4.
• Szydłowska, J. (2011). Od Kutza do Smarzowskiego: film fabularny jako medium wiedzy o Ziemiach Zachodnich i Północnych. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3 (273), ss. 521-537.
• Thum, G. (2005). Obce miasto. Wrocław 1945 i potem (tłum. M. Słabicka). Wrocław: Via Nova.
• Traba, R., Żytyniec, R. (2015). Ziemie Odzyskane/utracony Heimat. Ludzkie dramaty i koniunktury polityczne. W: R. Traba, H. H. Hahn (red.), Wyobrażenia przeszłości. Polsko-niemieckie miejsca pamięci (ss. 660-682). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Uczkiewicz-Styś, K. (2011). Ziemie Zachodnie jako semiosfera. W: W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Ziemie Zachodnie – historia i perspektywy (ss. 41-46). Wrocław: Ośrodek Pamięć i przyszłość.
• Woroszylski, W. (1959). Jeszcze nie zginęła. Film, (15), s. 4.
• Zajdel, J. (1994). Filmowy obraz Polski powojennej. W: T. Miczka, A. Madej (red.), Syndrom konformizmu? Kino polskie lat sześćdziesiątych (ss. 106-120). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Zaremba, M. (2012). Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Zwierzchowski, P. (2013). Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.