Языковое самосознание староверов Латгалии

• Autorzy: Королева Елена Е.

Warianty tytułu

EN

Linguistic self-identification of Old Believers in Latgalia

• Języki publikacji: RU

Abstrakty

PL

Autorka opisuje historię staroobrzędowców we wschodniej części Łotwy zwanej Łatgalią. Staroobrzędowcy pojawili się tam w XVII wieku jako uciekinierzy przed prześladowaniami ze strony administracji carskiej (były to wówczas Inflanty polskie). Opustoszony przez epidemię dżumy region stworzył przybyszom korzystne warunki osiedlenia. Staroobrzędowcy odegrali ważną rolę w rozwoju gospodarki na Łotwie. Życie religijne odrodziło się w końcu lat 80. XX wieku, jednak obecnie jego waga znacznie się zmniejsza wskutek emigracji młodszego pokolenia do Europy Zachodniej. Dziś na Łotwie mieszka około 100 tys. staroobrzędowców, co stanowi największe ich skupisko na terenie krajów bałtyckich. Zdaniem autorki teza o subetnicznym charakterze staroobrzędowców łotewskich w ramach etosu rosyjskiego znajduje pełne uzasadnienie w samoidentyfikacji (poczuciu przynależności etnicznej) członków tej grupy. Spełnione są wszystkie warunki uznania jej za grupę etniczną: wspólnota pochodzenia, losów historycznych, wartości kultury i tradycji, języka oraz terytorium, jak również obecność poczucia przynależności etnicznej. Poziom tego ostatniego jest w omawianej grupie wysoki, co wiąże się z dumą z przynależności do tej grupy i poczuciem jej unikalności. Świadczą o tym nazwy tej grupy, obecne w spontanicznych wypowiedziach staroobrzędowców o sobie. Odrzucają oni negatywnie wartościującą nazwę raskol’niki (tj. odpowiedzialni za rozłam, rozłamowcy), a także nazwę staroobrjadcy jako narzuconą przez ich prześladowców. Stosują najczęściej nazwy własnej grupy starovery lub starovercy, w których zawarty jest element pozytywnie wartościujący, podkreślający dawność, wierność tradycji i ortodoksyjność wiary, co widać wielokrotnie w ich spontanicznym mówieniu o sobie. W kontekstach ujawnia się również funkcjonowanie tych nazw jako etnonimów. Inne nazwy także zawierają element pozytywnej samooceny: krepkovery, krepkovercy. Z kolei o prawosławnych (którzy przyjęli reformę Nikona), mówią nikoniancy, nikoniane, podczas gdy oni sami tak siebie nigdy nie nazywają. W pozostałych nazwach także ujawnia się pozytywne wartościowanie w nazwach własnej grupy oraz negatywne w nazwach grup innych, zwłaszcza prawosławnych, nazywanych cerkovniki. W ten sposób opozycja swój obcy nakłada się na opozycję aksjologiczną słuszny niesłuszny. Jako wskaźniki przynależności do grupy występują także określone formuły grzecznościowe oraz wyrażenia wykrzyknikowe (emotywy).

EN

The author describes the history of Old Believers in an eastern part of Latvia called Latgalia. The people appeared there in the 17th century, having escaped from persecutions on the part of tsarist administration (the land belonged to Poland at the time). The region was deserted because of a plague epidemic. Old Believers played an important role in the development of the region’s economy. The importance of religious life rose in the 1980’s but at the moment it is diminishing again due to the emigration of the younger generation to Western Europe. There are about 100,000 Old Believers in Latvia today, the biggest community in the Baltic region. The author supports the view that Old Believers are a sub-ethnic group within the Russian ethnos. All conditions necessary for recognizing them as an ethnic group are fulfilled: a common origin and history, the role of culture, tradition, language and territory, as well as the feeling of ethnic distinctness. The level of the latter is high, Old Believers are proud to belong to the unique community which they constitute. This is manifested in the use of the names in reference to themselves. The people reject the negative name raskol’niki (i.e. those responsible for divisions) or staroobryadtsy, the latter being imposed by their enemies. They usually use the terms starovery or starovertsy ‘Old Believers’, with a positive element in it, highlighting the ancient, traditional and orthodox nature of the religion. The names can also be used as ethnonyms. Other names, too, contain elements of positive self-valuation: krepkovery, krepkovertsy. In reference to the members of the Orthodox Church, in turn, they use the names nikonantsy or nikonane (those who accepted Nikon’s reform). Another term used for the purpose, with negative valuation, is tserkovniki. In this way the US/THEM opposition is superimposed on the axiological opposition RIGHT/WRONG. Another manifestation of one’s integration with the group are certain polite forms of address and interjections (emotives).

Słowa kluczowe

PL

świadomość językowa; opozycja aksjologiczna; tożsamość grupowa; formuły grzecznościowe; emotywy (wyrażenia wykrzyknikowe); staroobrzędowcy; Łatgalia; Łotwa

EN

linguistic awareness; axiological opposition; group identity; politeness formulae; emotives (exclamations); Old Believers; Latgale; Latvia

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 2008
• Tom: 20
• Strony: 231-242

Twórcy

autor

Королева Елена Е.

• Instytut Komparatywistyki Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Daugavpilskiego (Łotwa)

Bibliografia

• Вахтин Николай Б., Головко Евгений В. Социолингвистика и социология языка. СПб., 2004.
• Дубровина Светлана Ю. Христианская лексика в русском диалектном «изводе». Тамбов, 2005.
• КОВЛ --- Краткое объяснение всенощной, литургии или обедни, последований таинств, погребения усопших, водоосвящения и молебнов. Москва, 1991.
• Кудрявцев Ю. С. Старовер и старообрядец: оценка в терминах? // Труды по русской и славянской филологии. Лингвистика. Новая серия. IV Русские староверы за рубежом. Тарту, 2000. С. 75--84.
• Орлов А. А. Преемственная благодатность древлеправославной поморской церкви и спасительность поморского староверия. СПб., 2005.
• Садохин А. П. Этнология. Москва, 2002.
• СБП --- Барановский Василий С., Поташенко Григорий В. Староверие Балтии и Польши. Краткий исторический и биографический словарь. Vilnius, 2005.
• СОЭС --- Вургафт С. Г., Ушаков И. А. Старообрядчество. Лица, предметы, события и символы: Опыт энциклопедического словаря. Москва, 1996.
• Фасмер Макс Ф. Этимологический словарь русского языка: В 4 т. М., 1986.
• Прот. Фома Хопко. Основы православия. Минск, 1991.
• Шахов М. О. Старообрядческое мировоззрение. Религиозно-философские основы и социальная позиция. Москва, 2001.