Rdzenni mieszkańcy Czarnego Lądu w oczach Henryka Sienkiewicza podróżnika na materiale Listów z Afryki (1892)

• Autorzy: Kowalska Danuta

Warianty tytułu

EN

The picture of the inhabitants of Africa in Letters from Africa by Henryk Sienkiewicz

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest przedstawienie wizerunku rdzennych mieszkańców Afryki, z którymi Sienkiewicz miał kontakt podczas egzotycznej wyprawy, odbytej na przełomie 1890/1891 roku. Podstawę materiałową do rozważań stanowi zapis relacji z podróży, który przyjął popularną w drugiej połowie XIX wieku formę listu z podróży – Listy z Afryki. Opracowanie wpisuje się w nurt badań nad stereotypami etnicznymi prowadzonymi w perspektywie historycznej. Do przeprowadzenia analiz wykorzystane zostały pojęcia punktu widzenia (przyjętego przez autora tekstu) oraz perspektywy. Zanalizowany w ten sposób materiał leksykalny pozwolił określić punkty widzenia oraz wskazać inwentarz aspektów, pod względem których postrzega się przedstawicieli obcych narodowości. Dominującym punktem widzenia przyjętym w opisie mieszkańca Czarnego Lądu jest europocentryzm. Sienkiewicz w swoich podróżach był Polakiem o silnej tożsamości narodowej oraz Europejczykiem. Natomiast wśród aspektów profilujących narodowość murzyńską wyróżniono następujące: aspekt fizyczny, kulturowy, psychiczny oraz społeczny. W analizowanych tekstach w sferze ocen zaznacza się protekcjonalne traktowanie Murzynów i ich cywilizacji. Pisarz jest przeświadczony o cywilizacyjnej i religijnej wyższości Europejczyków, toteż cywilizowanie Murzynów uznaje za niezbędne. Murzyni są postrzegani jako niewolnicy lub słudzy, o niskim statusie społecznym, wyglądający egzotycznie, ubodzy w sferze materialnej i duchowej. Wydaje się, że na taki sposób opisu wpłynął ogólny mechanizm tworzenia stereotypów: wyraźnie wyodrębnienie grupy „obcej” oraz przypisanie jej zestawu stałych cech.

EN

The article presents a picture of the indigenous inhabitants of Africa whom Sienkiewicz met during his exotic expedition made at the end of 1890 and at the beginning of 1891. The material basis for the analysis is a written account of the journey in the form of letters, which was very popular in the second half of the 19th century, Listy z Afryki [‘Letters from Africa’]. The article may be placed in the trend of research into ethnic stereotypes from a historical perspective. In her analysis the author uses the terms of ‘point of view’ (of the author) and ‘perspective’. The lexical material, analysed in that way, allows to define the points of view and the inventory of aspects from which representatives of foreign nationalities are perceived. The dominant point of view while describing the black inhabitants of Africa is Eurocentrism. Sienkiewicz in his journeys was a European and a Pole with a strong national identity. Among the aspects profiling the Black nationality the following ones have been distinguished: physical, cultural, psychological and social. The Niggers and their civilisations are treated in a condescending way in the analysed texts. The writer is convinced of the civilisational and religious superiority of the Europeans, that is why he finds it indispensable to civilise the Niggers. The Blacks are perceived as slaves or servants of low social status, looking exotically, being materially and spiritually poor. This way of describing seems to have been influenced by a general mechanism of creating stereotypes: isolating a foreign group and attributing a set of permanent features to it.

Słowa kluczowe

PL

Henryk Sienkiewicz; listy z podróży; stereotyp rasowy Murzyna

EN

Henryk Sienkiewicz; letters from the journey; a racial stereotype of Nigger

• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Czasopismo: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Rocznik: 2018
• Tom: 17
• Strony: 211-228

Twórcy

autor

Kowalska Danuta

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Łódź

Bibliografia

• Literatura podmiotowa
• Sienkiewicz, Henryk. Dzieła, wyd. zbiorowe, red. Julian Krzyżanowski. T. XLIII. Listy z Afryki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1949.
• Opracowania:
• Bartmiński, Jerzy. „Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata”. W: Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1999, 103–120.
• Bartmiński, Jerzy, Ryszard Tokarski. „Językowy obraz świata a spójność tekstu”. W: Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, 65–81.
• Bartmiński, Jerzy. Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2007.
• Bartmiński, Jerzy, Stanisława Niebrzegowska. „Profile a podmiotowa interpretacja świata”. W: Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1998, 211–224.
• Kosowska, Ewa. Negacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, 2002.
• Kowalska, Danuta, Magdalena Pietrzak. „Przedstawiciele obcych narodowości w oczach Sienkiewicza podróżnika”. W: Wokół dziejów używania polszczyzny – wspólnoty, potrzeby, zachowania komunikatywne, red. Magdalena Hawrysz, Marzanna Uździcka. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2018, 171–193.
• Langacker, Ronald. Wykłady z gramatyki kognitywnej. Kazimierz nad Wisłą, grudzień 1993, red. Henryk Kardela. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1995.
• Najder, Zdzisław. „O Listach z Afryki Henryka Sienkiewicza”. Pamiętnik Literacki 4 (1956): 333–350.
• Niewiara, Aleksandra. Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach w XVI–XIX wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.
• Niewiara, Aleksandra. „Polskie stereotypy narodowe w świetle badań diachronicznych”. LingVaria 2 (2010): 171–183.
• Rejter, Artur. Kształtowanie się gatunku reportażu podróżniczego w perspektywie stylistycznej i pragmatycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.
• Weyssenhoff, Józef. „Henryk Sienkiewicz: Listy z Afryki”. Biblioteka Warszawska 1 (1893): 375–384.
• Witek, Halina. Wizerunek obcego. Kultury afrykańskie w relacjach Henryka Sienkiewicza, Mariana Brandysa i Marcina Kydryńskiego. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2009.
• Wysocka, Aneta. „Językowy obraz Afrykanina”. Etnolingwistyka 14 (2002): 175–193.

Identyfikatory

DOI

0.18276/sj.2018.17-13