Nyumba ‘dom’ w języku i kulturze suahili

• Autorzy: Kraska-Szlenk Iwona

Warianty tytułu

Nyumba ‘home’ in the Suahili language and culture

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Autorka dokonuje analizy semantycznej leksemu nyumba ‘dom’ w języku suahili, na bazie materiału elektronicznego korpusu języka suahili oraz dodatkowych źródeł (słowniki, literatura ustna). Rekonstruuje rozgałęzioną sieć semantyczną poszczególnych sensów wychodzących od znaczenia podstawowego nyumba, która to sieć tworzy pojęciowy Gestalt: dom to równocześnie i budynek, i miejsce mieszkania rodziny, i schronienie dla człowieka, mające określone atrybuty. Rozgałęzienia semantyczne profilują poszczególne składniki prototypowego znaczenia, usuwając w cień niektóre z nich i stanowiąc podstawę dla wydobycia innych, powiązanych ze sobą za pomocą takich relacji, jak metonimia czy metafora. Dla przykładu, uwydatnieniu cechy ‘miejsce mieszkania rodziny’ służy kontekstowe użycie nyumba w odniesieniu do rodziny, które z kolei może stanowić podstawę kolejnych węższych rozwinięć jak ‘małżeństwo’ lub ‘żona’.

EN

The author presents a semantic analysis of the Suahili lexeme nyumba ‘home’ on the basis of an electronic corpus of that language and other sources (dictionaries, oral literature). She reconstructs a rich semantic network of senses deriving from the basic sense of nyumba, which network constitutes a conceptual Gestalt: home is a building, the family’s dwelling place and a person’s shelter characterized by certain specific features. Semantic extensions profile various attributes of the prototypical meaning, hiding some of them and providing the basis for other senses, linked with one another through metaphor or metonymy. For example, an extension of the profile ‘dwelling place’ is a contextual usage of nyumba in reference to the family, which in turn may be viewed as the basis of extended meanings ‘marriage’ or ‘wife’.

Słowa kluczowe

PL

językowy obraz świata; nyumba ‘dom’; język suahili; kultura suahili; gestalt pojęciowy; profilowanie; znaczenie prototypowe

EN

linguistic worldview; nyumba ‘home’; Swahili; Swahili culture; conceptual gestalt; profiling; prototypical meaning

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 2010
• Tom: 22
• Strony: 145-160

Twórcy

autor

Kraska-Szlenk Iwona

• Katedra Języków i Kultur Afryki, Wydział Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia

• Abdulaziz Mohmed H., 1979, Muyaka. 19th century Swahili popular poetry, Nairobi: Kenya Literature Bureau.
• Amidu A. A., 1995, Kiswahili: People, language, literature and lingua franca, „Nordic Journal of African Studies”, 4/1, s. 104--125.
• Bartmiński Jerzy, 2009a, Dom i świat – opozycja i komplementarność, [w:] Bartmiński 2009b: s. 167--177. [Pierwodruk: Dom i świat – opozycja czy współdziałanie, [w:] Dom w języku i kulturze, red. Grażyna Sawicka, Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 1997, s. 11--22].
• Bartmiński Jerzy, 2009b, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Bartmiński Jerzy, 2009c, O pojęciu językowego obrazu świata, [w:] Bartmiński 2009b: s. 11--21.
• Bartmiński Jerzy, 2009d, The Polish DOM (house/home) in its physical, social and cultural aspects, [w:] Bartmiński Jerzy, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London: Equinox, s. 149--161.
• Croft William i D. Alan Cruse, 2004, Cognitive linguistics, Cambridge: Cambridge University Press.
• Fasihi-simulizi ya Mtanzania. Vitendawili, 1985, Dar-es-Salaam: Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili.
• Fasihi-simulizi Zanzibar, 1983, Dar-es-Salaam: Tanzania Publishing House.
• Farsi S. S., 1958, Swahili sayings from Zanzibar, Arusha: Eastern Africa Publications.
• Farsi S. S., 1973, Swahili idioms, Nairobi: East African Publishing House.
• Geeraerts Dirk, 1997, Diachronic prototype semantics. A contribution to historical lexicology, Oxford: Clarendon Press.
• Guthrie Malcolm, 1967--1971, Comparative Bantu, vol. 1--4, London: Gregg.
• Johnson Frederick, 1978, A Standard Swahili-English Dictionary, Oxford: Oxford University Press. [I wyd. 1939].
• Kamusi ya Kiswahili sanifu, 2004, Oxford: Oxford University Press.
• Knappert Jan, 1979, Four centuries of Swahili verse: A literary history and anthology, London: Heinemann.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2004a, Leksem ręka w języku polskim w porównaniu do mkono w suahili, [w:] Języki Afryki a kultura, red. Nina Pawlak, Zofia Podobińska, Warszawa: AGADE, s. 174--199.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2004b, Metaphorical uses of Swahili lexeme jasho ‘sweat’, ,,Studies of the Department of African Languages and Cultures'' 34, s. 43--57.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2005a, Metaphor and metonymy in the semantics of body parts: A contrastive analysis, [w:] Metonymy-metaphor collage, red. Elżbieta Górska i Günter Radden, Warszawa: Warsaw University Press, s. 157--175.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2005b, The semantic network of Swahili moyo ‘heart’: A corpus-based cognitive analysis, ,,Studies of the Department of African Languages and Cultures'' 37, s. 47--80.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2005c, Serce w polskim i moyo w suahili w metaforach wyrażajacych emocje, [w:] Anatomia szczęścia – emocje pozytywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak i Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 137--146.
• Lakoff George, 1987, Women, fire and dangerous things: What categories reveal about the mind, Chicago/Londyn: The University of Chicago Press.
• Langacker Ronald W., 1987, Foundations of cognitive grammar, vol. 1, Theoretical prerequisites, Stanford: Stanford University Press.
• Marten Lutz, 2006, Swahili, [w:] Encyclopedia of languages and linguistics, red. Keith Brown, Oxford: Elsevier, t. 12, s. 304--308.
• Meinhof Carl, 1932, Introduction to the phonology of the Bantu languages, Berlin: Reimer.
• Miachina E. N. (red.), 1987, Kamusi ya Kiswahili-Kirusi, Moskwa: Russkij Jazyk.
• Middleton John, 1992, The world of the Swahili: An African mercantile civilization, New Haven--London: Yale University.
• Mohamed S. A., 1973, Vito vya hekima, simo na maneno ya mshangao, Nairobi: Longman.
• Mohamed A. M., Mohamed S. A., 2004, Kamusi ya visawe. Swahili dictionary of synonyms, Nairobi: East African Educational Publishers.
• Nurse Derek, Hinnebusch Thomas, 1993, Swahili and Sabaki: A linguistic history, Berkley: University of California Press.
• Nurse Derek, Spear Thomas, 1985, The Swahili: reconstructing the history and language of an African society, 800--1500, Philadelphia: University of Pensylvannia Press.
• Ohly Rajmund, Kraska-Szlenk Iwona, Podobińska Zofia, 1998, Język suahili, Warszawa: Dialog.
• Piłaszewicz Stanisław, Rzewuski Eugeniusz, 2004, Wstęp do afrykanistyki, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Prins A. H. J., 1961, The Swahili-speaking peoples of Zanzibar and the East African coast (Arabs, Shirazi and Swahili), London: International African Institute.
• Scheven Albert, 1981, Swahili Proverbs, Waszyngton: University Press of America.
• Vitendawili kutoka makabila mbalimbali ya Tanganyika, 1960, Nairobi: Oxford University Press.
• Tabakowska Elżbieta (red.), 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków: Universitas.
• Taylor John R., 2001, Kategoryzacja w języku: prototypy w teorii językoznawczej, Kraków: Universitas.