Religia w przestrzeni życia publicznego w regionach Europy Środkowej. Cechy modelu środkowoeuropejskiego

• Autorzy: Moddelmog‑Anweiler Emilia

Warianty tytułu

EN

Religion in the public life in the regions of Central Europe. Features of the Central European model

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

For post‑communist states, which experienced programmative secularization of society, and are currently building civil society, the Western models of determining the place and role of religion in public sphere seem to be inadequate and simplistic. On the one hand, freedom of religion in this region symbolizes success of a new democratic order. On the other, the rapid pace of social, cultural and political changes causes dilemmas regarding the place of religion in public life, where religion is part of cultural, national and social identities. People are stretched between the freedom to be religious publicly, return to traditional religion and freedom of other choices. It therefore seems that, despite religious diversity and the presence of specific historical circumstances in individual countries, these societies share the perspective of determining the place of religion in the public sphere today, which is the basis of the specific features of religion in public life. The article presents an ovierview of observations and interpretations of characteristics of social practice to the presence of religion in the public sphere, which were distinquished on the basis of qualitative research conducted in Poland, Slovakia and Ukraine.

Słowa kluczowe

EN

religion; identity; public sphere; Central Europe

• Wydawca: Księgarnia Akademicka
• Czasopismo: Politeja : Pismo Wydziału Studiów Miedzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2017
• Numer: 46
• Strony: 103-139

Twórcy

autor

Moddelmog‑Anweiler Emilia

Bibliografia

• Ančić B., Zrinščak S., Religion in Central European Societies. Its Social Role and People’s Expectations, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” (RASCEE) 2012, nr 5 (1).
• Audi R., Wolterstorff N., Religion in the Public Sphere. The Place of Religious Convictions in Political Debate, Lanham 1997, Point/Counterpoint.
• Avinieri Sh., Religion and the public sphere, [w:] The Law of Religious Identity. Models for Post Communism, eds. A. Sajo, S. Avinieri, London 1999.
• Bader V., Religious Diversity and Democtratic Instituttional Pluralism, „Political Theory” 2003, Vol. 31, nr 2.
• Barker E., Nowe Ruchy Religijne, przeł. T. Kunz, Kraków 1997, Socjologia Religii.
• Bartkowski J., Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Warszawa 2003.
• Beckford J., Re‑thinking religious pluralism, [w:] Religious Pluralism. Framing Religious Diversity in the Contemporary World, eds. G. Giordano, E. Pace, Springer 2014.
• Berger P., Secularization Falsified, „First Things” 2008, February, [online] http://www.firstthings.com/article/2008/02/002‑secularization‑falsified.
• Beyer P., Privatization and Politization of Religion in global Society. Implications for Church – State Relations in Central and Eastern Europe, [w:] Church – State Relations in Central and Eastern Europe, ed. I. Borowik, Kraków 1999.
• Beyer P., Religia i globalizacja, przeł. T. Kunz, Kraków 2005, Socjologia Religii.
• Bielecki A., A Nation in Worship? Constructing Nationhood and Devotion at the Slovak National Pilgrimage to Sasin, PhD Dissertation, University of Oslo, 2012.
• Borowik I., Religijne oblicze Polski na tle Europy, [w:] Kultury religijne. Perspektywy socjologiczne, red. A. Wójtowicz, Tyczyn 2005.
• Borowik I., The religious landscape of central and eastern Europe after communism, [w:] The Sage handbook of the sociology of religion, eds. J.A. Beckford, J. Demerath, New York 2009.
• Borowik I., Ancic B., Tyrała R., Central‑Eastern Europe, [w:] The Oxford handbook on atheism, eds. S. Bullivant, M. Ruse, Oxford University Press 2013.
• Borowik I. (ed.), Church – State Relations in Central and Eastern Europe, Kraków 1999.
• Borowik I., Babiński G. (eds.), New Religious Phenomena in Central and Eastern Europe, Kraków 1997.
• Borowik I., Tomka M. (eds.), Religion and social change in post‑ communist Europe, Kraków 2001.
• Borowik I., Zawiła M. (eds.), Religions and Identities in Transition, Kraków 2010.
• Branko A., Zrinščak S., Religion in Central European Societies. Its Social Role and People’s Expectations, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2012, nr 5 (1).
• Brzechczyn K., Polish Discussions on the Nature of Communism and Mechanisms of its Collapse. A Review Article, „East European Politics and Societies” 2008, Vol. 22, nr 4, s. 828‑855, [online] https://doi.org/10.1177/0888325408316535.
• Buzalka J., Nation and Religion. The Politics of Commemoration in South‑East Poland, Münster– London 2006, Halle studies in the anthropology of Eurasia, Bd. 14.
• Casanova J., Religie publiczne w nowoczesnym świecie, przeł. T. Kunz, Kraków 2004, Socjologia Religii.
• Chojecka I., Bielsko‑bialska niemiecka wyspa językowa – integralny element historii i kultury miasta, [w:] Sprawy narodowościowe w Euroregionie Beskidy, red. J. Reszczyński, Bielsko‑Biała 2005.
• Corbett M., Corbett Mitchell J., Politics and Religion in the USA, London 1999.
• Curanovic A., The Post‑Soviet Religious Model. Reflections on Relations between the State and Religious Institutions in the CIS Area, „Religion, State and Society” 2013, Vol. 41, nr 3.
• Czohara A., Stosunki państwo–Kościół. Belgia – Francja – Hiszpania – Włochy, Warszawa 1994.
• Czohara A., Górowska B. (red.), Dylematy wolności sumienia i wyznania w państwach współczesnych, Warszawa 1996.
• Czyżewski M., Kowalski S., Piotrowski S. (red.), Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, Warszawa 2010.
• Demerath III N.J., The rise of “cultural religion” in European Christianity. Learning from Poland, Northern Ireland and Sweden, „Social Compass” 2000, nr 47 (1), [online] https://doi.org/10.1177/003776800047001013.
• Dobek‑Ostrowska B., Party system and media in Poland – dependences and relations, „Studia Medioznawcze” 2010, nr 2 (41), [online] http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2010_2_41/ dobek‑en.pdf.
• Dobek‑Ostrowska B. (red.), Media masowe w demokratyzujących się systemach politycznych. W drodze do wolności słowa i mediów, Wrocław 2006, Acta Universitatis Wratislaviensis. Komunikowanie i Media, nr 2843.
• Dobbelaere K., Sekularyzacja. Trzy poziomy analizy, przeł. R. Babińska, Kraków 2008, Socjologia Religii.
• Doliwa U., Rankovic L., Time for community media in Central and Eastern Europe, „Central Europan Journal of Communication” 2014, nr 1, [online] http://cmfe.eu/wp‑content/uploads/U.DoliwaL.RankovicCEJoC_12.pdf.
• Dziadzio A., Świecka czy wyznaniowa? Dyskusja o szkole w monarchii habsburskiej w dobie poliberalnej, referat wygłoszony na konferencji pt. „Religia w przestrzeni publicznej państwa prawa XIX–XX wieku”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 28‑29 kwietnia 2016.
• Eisenstadt S.N., The transformations of the religious dimension and the crystallization of new civilizational visions and relations, [w:] Religion and Democracy in Contemporary Europe, eds. G. Motzkin, Y. Fischer, London 2008.
• Ekiert G., Public Participation and Politics of Discontent in Post‑communist Poland 1989‑1992, Department of Government and Centre for European Studies, Harvard University, Program
• on Central and Eastern Europe Working Paper Series no 30/1993, [online] https://ces.fas.harvard.edu/files/working_papers/CEE_30.pdf.
• Flis A., The Church and Democracy in Modern Europe, [w:] Church – State Relations in Central and Eastern Europe, ed. I. Borowik, Kraków 1999.
• Gerlach J., Töpfer J. (eds.), The Role of Religion in Eastern Europe Today, Springer 2015.
• Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa 2002, Biblioteka Socjologiczna.
• Goban‑Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa 2011.
• Gorzelak G., Tucholska A. (red.), Historyczno‑kulturowe uwarunkowania rozwoju. Polska i Ukraina, Warszawa 2008.
• Halman L., Voicu M. (eds.), Mapping Value Orientations in Central and Eastern Europe, Leiden 2010, European Values Studies, 13.
• Hann Ch., Postsocialist Religious Question. Faith and Power in Central Asia and East‑Central Europe, Berlin 2006.
• Inglehart R., Welzel Ch., Modernization, Cultural Change and Democracy, New York 2005.
• Jakelic S., Collectivistic Religions. Religion, Choice and Identity in Late Modernity, London 2012.
• Jakubowicz K., Post‑communist Political Systems and Media Freedom and Independence, [w:] Central and Eastern European Media in Comparative Perspective. Politics, Economy and Culture, eds. S. Mihelj, J. Downey, London 2012.
• Janecki M., Polityka, Kościół i społeczeństwo obywatelskie na Ukrainie, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa” 2014, nr 44. Artykuł jest recenzją pracy M. Palinczaka, Transformacja stosunków państwo‑Kościół w społeczeństwach postsocjalistycznych (na przykładzie państw Europy Środkowej i Wschodniej), Użhorod 2013.
• Kaczmarek H. OP, Czechy. Kościół i państwo, Kraków 2016.
• Kepel G., Zemsta Boga. Religijna rekonkwista świata, przeł. A. Adamczak, Warszawa 2010, Seria Krytyki Politycznej, 20.
• Kłoczowski J., Europa Środkowo‑Wschodnia w historiografii krajów regionu, Lublin 1993, Materiały Instytutu Europy Środkowo‑Wschodniej, t. 5.
• Kochanowicz J., Backwardness and Modernization. Poland and Eastern Europe in the 16th and 20th Centuries, London 2006.
• Krotochwil P., The Religion‑Politics Nexus in East‑Central Europe. Church in the Public Sphere of Post‑Secular, „Perspectives” 2009, Vol. 17, nr 2.
• Krukowski J., Konstytucyjne modele stosunków między państwem a Kościołem w Europie, referat wygłoszony na posiedzeniu Komisji Prawniczej Oddziału PAN w Lublinie, 26 II 2004, [online]http://www.pan‑ol.lublin.pl/biul_9/art_907.htm.
• Krukowski J., Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 2000.
• Krzywiec G., Katolicyzm polityczny w Galicji. Geneza, rozwój, schyłek. Stan i perspektywy badań, [online] http://www.academia.edu/18829386/Katolicyzm_polityczny_w_Galicji._Geneza_rozw%C3%B3j_schy%C5%82ek_1893‑1914_._Stan_i_perspektywy_bada%C5%84.
• Kundera M., Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, „Zeszyty Literackie” 1984, nr 5.
• Leszczyńska K., Imprimatur dla Unii? Kościół rzymskokatolicki w Polsce i Czechach wobec Europy i procesów zjednoczeniowych, Kraków 2002, Religiologica Juventa.
• Mandieta E., Vanantwerpen J. (eds.), The Power of Religion in the Public Sphere, New York 2011.
• Mandeley J., Church and State in Europe. East versus West?, Working Paper nr 31, [online] http://onlineunl.pt/ipriunl/index.php/en/publications‑wp/en‑working‑papers/archive‑wp/163‑190.
• Martin D., The Future of Christianity. Reflections on Violence and Democracy, Religion and Secularization, Farnham, Surrey 2011.
• Martin D., Religia, świeckość, sekularyzm, integracja europejska, przeł. P. Mościcki, „Res Publica Nowa” 2006, nr 1.
• Mariański J., Kościół katolicki w Polsce w przestrzeni życia publicznego – analiza socjologiczna, „Politeja” 2017, nr 46.
• McGuire M., Religia w kontekście społecznym, przeł. S. Burdziej, Kraków 2012, Socjologia Religii.
• Mojzes P., Religious Topography of Eastern Europe, „Journal of Ecumenical Studies” 1999, nr 36 (1/2).
• Mucha J., Keen M.F., Europa Środkowo‑Wschodnia i jej socjologia, Warszawa 1995.
• Müller O., Religiosity in Central and Eastern Europe. Results from the PCE 2000 Survey in Comparison, [w:] Church and Religion in Contemporary Europe. Results from Empirical and Comparative Research, eds. G. Pickel, O. Müller, Wiesbaden 2009.
• Müller O., Secularization, Individualization, or (Re)vitalization? The State and Development of Churchliness and Religiosity in Post‑Communist Central and Eastern Europe, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2011, nr 4 (1), [online] http://www.rascee.net/index.php/rascee/article/viewFile/8/27.
• Nespor Z.R., Three European Sociologies of Religion. Beyond the Usual Agenda of the Discipline, „Czech Sociological Review” 2008, Vol. 44, nr 3.
• Neuberger B., Religion and State in Europe and Israel, [w:] Parties, Elections and Cleavages. Israel in Comparative and Theoretical Perspective, eds. R. Hazan, M. Maor, London 2000.
• Nowak S., Modele zmiany kierunkowej a ludzkie wartości. Teoria postępu jako stosowana nauka społeczna, [w:] Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M. Kucia, Kraków 2005.
• Nowak U., „Wall od Separation”? Religion’s Presence in the Public Sphere of Democratic State – Some Theorethical Reflections, [w:] Religions and Identities in Transition, eds. I. Borowik, M. Zawiła, Kraków 2010.
• Orzeszyna K., Podstawy relacji między państwem a kościołami w konstytucjach państw członkowskich i traktatach Unii Europejskiej, Lublin 2007.
• Osadczy W., Z dziejów porozumienia między obrządkiem greckokatolickim a łacińskim w Galicji Wschodniej, Lublin 1999, Biblioteka Polonii. Seria A, Studia, 20.
• Panic I. (red.), Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, Cieszyn 2010.
• Pawluczuk W., Liminal states in Post‑Communist Reality, [w:] Religions, Churches and Religiosity in Post‑Communist Europe, ed. I. Borowik, Kraków 2006.
• Pickel G., Contextual Secularization. Theoretical Thoughts and Empirical Implications „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2011, nr 4 (1), [online] http://www.rascee.net/ index.php/rascee/article/view/4.
• Pickel G., Secularization as a European fate? Results from the church and religion in an enlarged Europe project 2006, [w:] Church and Religion in Contemporary Europe. Results from Empirical and Comparative Research, eds. G. Pickel, O. Müller, Wiesbaden 2009.
• Pickel G., Müller O. (eds.), Church and Religion in Contemporary Europe. Results from Empirical and Comparative Research, Wiesbaden 2009.
• Pietrzak M., Prawo wyznaniowe państw postsocjalistycznych kandydujących do Unii Europejskiej wobec standardów prawa unijnego, „Studia Iuridica” 2003, nr 12.
• Pollack D., Das Verhältnis von Religion und Politik in den postkommunistischen Staaten Ostmittel- und Osteuropas und seine Auswirkungen auf die Vitalität des religiösen Feldes, [w:] Politik und Religion. Sonderheft 33 der Politischen Vierteljahresschrift, Hrsg. M. Minkenberg, U. Willems, Wiesbaden 2003.
• Pollack D., Religious Change in Europe. Theorethical Considerations and Empirical findings, „Social Compass” 2008, nr 55 (2).
• Polonska‑Kimunguyi E., Media and democracy in Central and Eastern Europe. The promise of 1989 revisited, ANZKA Association Conference, [online] http://www.anzca.net/documents/2010‑conf‑papers/444‑media‑and‑democracy‑in‑central‑and‑eastern‑europe‑1/file.html.
• Revy E., Tomka M., Church and Religious Life in Post‑Communist Societies, Budapest 2007.
• Riabczuk M., Dwie Ukrainy, Wrocław 2005.
• Roth K., Towards the Politics of Multiethnic coexistence? Can Europe learn from the multiethnic empires?, [w:] Europe: Cultural Construction and Reality, eds. P. Niedermüller, B. Stoklund, Copenhagen 2001.
• Safjan M., Wolność religijna w konstytucjach państw europejskich, [w:] Kultura i prawo. Materiały III Międzynarodowej Konferencji na temat „Religia i wolność religijna w Unii Europejskiej”, Warszawa, 2‑4 września 2002, red. J. Krukowski, O. Theisen, Lublin 2003, Prace Wydziału Nauk Prawnych – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 17.
• Schlesinger P., Foret F., Political Roof and Sacred Canopy? Religion and the EU Constitutiona, „European Journal of Social Theory” 2006, nr 9.
• Sikora M., Modele sfery publicznej w świetle współczesnych problemów społecznych, „Filo‑Sofija” 2014, nr 24 (1).
• Sitek S., Kościół w komunikacji masowej i kulturze żywego słowa, Cieszyn 2004.
• Somers M.R., Citizenship and the place of the public sphere. Law, community, and the political culture in the transition to democracy, „American Sociological Review” 1993, Vol. 58 (5).
• Spohn W., Europeanization, religion and collectiva identities in an enlarging Europe. A multiply modernities perspective, „European Journal of Social Theory” 2009, Vol. 12, nr 3.
• Sowiński S., Modele stosunków państwo – Kościół w Unii Europejskiej, „Studia Europejskie” 2008, nr 3.
• Sowiński S., Obecność Kościoła katolickiego w sferze publicznej demokratycznego państwa prawa. Przykład współczesnej Polski, Warszawa 2013, [online] http://www.kas.de/wf/doc/kas_33431‑1522‑8‑30.pdf ?130204162455.
• Stepan A.C., Religion, Democracy, and the „Twin Tolerations”, „Journal of Democracy” 2000, Vol. 11, nr 4.
• Swatos W.H., Politics and Religion in Central and Eastern Europe. Traditions and Transitions, Westport 1994.
• Szyszlak T., Lwowskie sacrum, kijowskie profanum. Grekokatolicy w ukraińskiej przestrzeni publicznej od pierestrojki do pomarańczowej rewolucji, Warszawa 2012.
• Taylor Ch., Źródła współczesnej tożsamości, [w:] Tożsamość w czasach zmiany. Rozmowy z Castel Gandolfo, Kraków 1995, Demokracja – Znak.
• Teitel R., Partial establishment of religion in postcommunist transition, [w:] The Law of Religious Identity. Models for Post Communism, eds. A. Sajo, S. Avinieri, London 1999.
• Tomka M., Expanding Religion. Religious Revival in Post‑Communist Central and Eastern Europe, Berlin 2011.
• Tomka M., Is conventional sociology of religion able to deal with differences between Eastern and Western European developments?, „Social Compass” 2006, nr 53 (2).
• Tomka M., Religiosity in Central and Eastern Europe. Facts and Interpretations, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2010, Vol. 3, nr 1, [online] http://www.rascee.net/index.php/rascee/article/view/33/20.
• Tomka M., Religious change in East‑Central Europe, [w:] Religion and Social Change in Post‑Communist Europe, eds. I. Borowik, M. Tomka, Kraków 2001.
• Wandycz P.S., Cena wolności. Historia Europy Środkowo‑Wschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 1995.
• Wnętrzak G., Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji Zachodniej w latach 1897‑1920, Toruń 2012.
• Wnuk‑Lipiński E., Socjologia życia publicznego, Warszawa 2008, Wykłady z Socjologii, t. 3.
• Zarycki T., Kulturowo‑polityczne uwarunkowania modernizacji Polski Wschodniej i Zachodniej, [w:] Historyczno‑kulturowe uwarunkowania rozwoju – Polska i Ukraina, red. G. Gorzelak, P. Berger, Warszawa 2008.
• Zarzecki M., Religia i formy partycypacji społeczno‑politycznej. Empiryczne przyczynki do konstrukcji modelu religii obywatelskiej w Polsce, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica” 2012, Vol. 13, [online] http://bazhum.pl/bib/article/101336.
• Zenderowski R. (red.), Europa Środkowa. Wspólnota czy zbiorowość?, Warszawa–Wrocław2004.
• Zrinscak S., Church, State and Society in Post‑Communist Europe, [w:] Religion and State. A Comparative Sociology, eds. J. Barbalet, A. Possamai, B.S. Turner, Cambridge 2011.
• Boskie i cesarskie. O stosunkach między państwem a Kościołem(ami), Komunikat z badań CBOS, nr 48/2015, oprac. M. Grabowska, Warszawa 2015.
• Nations in transit. Democracy’s dark year, Report Freedom House 2010, [online] https://freedomhouse.org/report/nations‑transit/nations‑transit‑2010.
• Religiosity highest in World’s Poorest Nations, 31 VIII 2010, [online] http://www.gallup.com/poll/142727/religiosity‑highest‑world‑poorest‑nations.aspx.
• United Nations, Group of Experts on Geographical Names, A Subdivision of Europe into Larger Regions by Cultural Criteria, 2006, [online] http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/ UNGEGN/docs/23‑gegn/wp/gegn23wp48.pdf.
• Wiara i religijność Polaków 20 lat po rozpoczęciu przemian ustrojowych, Komunikat z badań CBOS, nr BS/34/2009, Warszawa 2009.
• WIN Gallup International Religiosity and Atheism Index, [online] http://www.wingia.com/en/news/win_gallup_international_ae_religiosity_and_atheism_index_ao_reveals_atheists_are_a_small_minority_in_the_early_years_of_21st_century/14.
• World Value Survey 2010‑2014, [online] http://www.worldvaluessurvey.org/WVSDocumentationWV6.jsp.
• Zmiany w zakresie podstawowych wskaźników religijności Polaków po śmierci Jana Pawła II, Komunikat z badań CBOS, nr 26/2015, Warszawa 2015.
• http://luter2017.pl/kosciol/diecezja‑cieszynska.
• http://www.luteranie.pl/o_kosciele/informacje_o_kosciele/statystyka_luteranie_w_polsce.html.
• The 2011 Population and Housing Census, facts about changes in the life of the Slovak population,[online] http://portal.statistics.sk.

Identyfikatory

DOI

10.12797/Politeja.14.2017.46.06