The methodology and criteria of identification of Polish loanwords in Lithuanian

• Autorzy: Kregždys Rolandas
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article examines the methodology and criteria of identification of Polish loan words in Lithuanian. Also etymology, peculiar developments, and trends in the infiltration of these borrowings are discussed. The following conclusions are proposed based on our analysis: 1) Polonisms in Lithuanian can be divided into three groups, based on the principles of (α) establishing the primary source of the variants of the Lithuanian word (through areal distribution), and (β) the words’ phonetic, morphological and semantic identity (correlated with the modulation of α). Also taken into account are peculiarities in the usage of the primary forms (not necessarily in the inherited layer) on the West Slavic ground, and their secondary variants in the East Slavic languages (based on the inquence of factors α and β). The resulting three groups are: I. mo n o g e n i c (i.e. homogenous, not represented in the vocabulary of the East Slavic languages (based on factor α)), II. i n d e t e r m i n a t e (due to the presence of variants of loanwords from Polish in East Slavic vocabulary (factor α) in dierent time periods), III. a l t e r n a t i v e (III.. forms belonging to the inherited layer, characteristic of Polish and one of the East Slavic languages (with regard to factor α); III.. doublet variants of foreign origin, derived from a dierent primary source; III.. Semipolonisms). 2) The kg digraph is one of the crucial characteristics that allows Polish loanwords in Lithuanian to be divided into the monogenic, indeterminate, and alternative. It is attested in the structure of Old Belorussian lexemes, and it re!ects the phonetic feature of the Belorussian explosive velar consonant г /g/ in loanwords and in words of the inherited layer, in combinations with other consonants: зг, дзг, and джг. 3) Spirantization of the West Slavic sonant *ȓ (> ř /ź/ or /ś/), when the temporal factor is taken into account (the process operated till the 17th c.), is a feature of paramount importance as it allows Lithuanian words to be identified and attributed to either Polish or Belorussian. 4) The phenomenon of vocalization of the Polish lateral sonant ł (the shi' to //), also known as vavation, is reflected in those loanwords in Lithuanian which belong to a later period, in dialectal forms, and also in Belorussian lexemes, and it regulates the division of borrowings into Polonisms and Belorussianisms. 5) When attributing loanwords based on dierences in vowels, it is their place in the system that should be considered, not their pronunciation. 6) The etymological status of the borrowing is determined by a match between the semantic value of the word in Lithuanian, and the original form in the West and/or East Slavic languages. 7) The fact that the Polish etymon is itself of East Slavic origin, has no influence on the establishing of the status of Polonism for a borrowing into Lithuanian (so-called secondary Polonisms).

Słowa kluczowe

EN

Lithuanian; Polish; lexical borrowings; Polonisms; identifcation of loanwords; etymology

• Wydawca: Księgarnia Akademicka
• Czasopismo: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Rocznik: 2014
• Numer: 18
• Strony: 195-217

Twórcy

autor

Kregždys Rolandas

• Lietuvių kalbos institutas, Vilnius

Bibliografia

• ALEW: Altlitauisches etymologisches Wörterbuch, DFG, 2007–2014 (www2.hu-berlin.de/ indogermanistik/ alew.php).
• Būga I–III: K. Būga, Rinktiniai raštai 1–3, sud. Z. Zinkevičius, Vilnius 1958–1961.
• DDT: T. Dawletschin, I. Dawletschin, S. Tezcan, Tatarisch-Deutsches Wörterbuch, Wiesbaden, 1989.
• DvŽ I–II: Dieveniškių šnektos žodynas 1–2, autoriai: L. Grumadienė, D. Mikulėnienė, K. Morkūnas, A. Vidugiris, Vilnius 2005–2010.
• GS: W. Decyk-Zięba, S. Dubisz (red.), Glosariusz staropolski: dydaktyczny słownik etymologiczny, Warszawa 2008.
• IAKP I–II: Indeks alfabetyczny wyrazów z kartoteki „Słownika gwar polskich” t. 1–2, red. J. Reichan, Kraków 1999.
• Karł I–VI: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
• LEW: E. Fraenkel, Litauisches etymologisches Wörterbuch, t. 1–2, Heidelberg 1962–1965.
• LEŽ: W. Smoczyński, Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno 2007.
• LKE: Lietuvių kalbos enciklopedija, par. K. Morkūnas, Vilnius 1999.
• LKŽe: Lietuvių kalbos žodynas (t. 1–20, 1941–2002) elektroninis variantas; antrasis elektroninis leidimas; red. kolegija: G. Naktinienė ir kt., Vilnius 2013.
• MLex: Matthias Lexers Mittelhochdeutsches Taschenwörterbuch. 37 Auflage, Lepizig 1986.
• Pashkievich I–II: V. Pashkievich, Fundamental Byelorussian 1–2, Toronto 1974–1978.
• Rozwadowski I–III: J. Rozwadowski, Wybór pism, t. 1–3, Warszawa 1959–1961.
• Schuster-Šewc I–IV: H. Schuster-Šewc, Historisch-etymologisches Wörterbuch der ober- und niedersorbischen Sprache, Bd. 1–4, Bautzen 1978–1989.
• SGP I–VIII(1–26)…: Słownik gwar polskich, t. 1–8… Wrocław — Kraków 1979–2013…
• Skardžius I–VII: P. Skardžius, Rinktiniai raštai 1–7, Vilnius 1996–2013.
• SL I–VI: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Warszawa 1807–1814.
• Sławski I–V: S. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków 1952–1982.
• SłPr: Słownik prawniczy polsko-rosyjski, red. L. Bar, Wrocław — Łódz 1986.
• SPXVI: I–XXXVI…: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, Wrocław — Kraków 1966–2012…
• SStp I–XI: Słownik staropolski 1–11, red. S. Urbańczyk, Warszawa — Kraków 1953–2002.
• SW I–VIII: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa 1898–1923.
• Szczepankowska I–II: I. Szczepankowska, Język prawny I Rzeczypospolitej w „Zbiorze praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego t. 1 (Pojęcia prawne), t. 2 (Wypowiedzi normatywne), Białystok 2004.
• ZtŽ – A. Vidugiris, Zietelos šnektos žodynas, Vilnius, 1998.
• Blaise A., 1994, Dictionnaire Latin-Français des auteurs du Moyen-Age. Lexicon Latinitatis Medii Aevii, Tvrnholti.
• Brückner A., 1877, Litu-Slavische Studien 1. Teil: Die slavischen Fremdwörter im Litauischen, Weimar.
• Brückner A., 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
• Brzezina M., 1986, Polszczyzna Żydów, Warszawa — Kraków.
• Bušs O., 2008, No ģermānismiem līdz superlatīvam, Rīga.
• Considine J., 2008, Dictionaries in Early Modern Europe: Lexicography and the Making of Heritage, Cambridge.
• Dejna K., 1973, Dialekty polskie, Wrocław — Gdańsk.
• Derksen R., 2008, Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon, Leiden & Boston.
• Fraenkel E., 1936, Der Stand der Erforschung des im Wilnagebiete gesprochenen Litauischen, „BalticoSlavica” 2, s. 14–107.
• Girdenis A., 1995, Teorinės fonologijos pagrindai, Vilnius.
• Jancza M., 1984, Wpływy słowiańskie w języku tekstów folklorystycznych ze wsi litewskich województwa suwalskiego, [w:] I. Maryniakowa, E. Smułkowa (red.), Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo, Warszawa, s. 113–122.
• Kardelis V., 2003, Rytų aukštaičių šnektų slavizmų fonologijos bruožai, Vilnius.
• Kluge F., 2002, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 24 Aufl. bearb. von E. Seebold, Berlin & New York.
• Kregždys R., 2012, Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim, „LingVaria” 14 (2), s. 125–146.
• Kregždys R., 2013, Leksiniai skoliniai — tautų kultūrinės interferencijos refleksija: lietuvių kalbos polonizmai-semitizmai, „Baltu filoloģija” 22(2), s. 55–93.
• Kudzinowski Cz., 1974, Rzeczowniki o osnowie na -eu/ou- w Postylli Daukszy, [w:] J. Kuryłowicz (red.), Studia indoeuropejskie, Kraków, s. 97–102.
• Leeming H., 1976, Rola języka polskiego w rozwoju leksyki rosyjskiej do roku 1696. Wyrazy pochodzenia łacińskiego i romańskiego, Wrocław — Kraków.
• Machek V., 1968, Etymologický slovník jazyka českého, 2. vydání, Praha.
• Moszyńska D., 1975, Morfologia zapożyczeń łacińskich i greckich w staropolszczyźnie, Wrocław – Gdańsk.
• Niermeyer J.F., 1976, Mediae Latinitatis lexicon minus, Leiden.
• Otrębski J., 1964, Udział Jaćwingów w ukształtowaniu języka Polskiego, „Acta Baltico-Slavica” 1, s. 207–216.
• Palionis J., 1967, Lietuvių literatūrinė kalba XVI–XVII a., Vilnius.
• Prati A., 1951, Vocabolario etimologico italiano, Torino.
• Rejzek J., 2001, Český etymologický slovník, Praha.
• Smoktunowicz K., 2009, Latopisy białorusko-litewskie: geneza, redakcje, język, „Studia Wschodniosłowiańskie” 9, s. 203–216.
• Stachowski St., 1995, Osmanisch-türkische und tatarische Lehnwörter im Polnischen und ihre Bedeutung für die türkische Wortgeschichte, [w:] Laut- und Wortgeschichte der Türksprachen: Beiträge des internationalen Symposiums, Berlin, 7. bis 10. Juli 1992 / hrsg. von B. Kellner- -Heinkele und M. Stachowski, Wiesbaden, s. 155–171.
• Stang Chr. S., 1935, Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums Litauen, Oslo.
• Stang Chr. S., 1974, Gh, h in weissrussischen Lehnwörtern im Altlitauischen, [w:] J. Kuryłowicz (red.), Studia indoeuropejskie, Kraków, s. 231–237.
• Strutyński J., 2002, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków.
• Turonek Z., 1984, Struktura leksykalna białoruskiej gwary wsi Ruszczany w aspekcie zapożyczeń z języka polskiego, [w:] E. Smułkowa, I. Maryniakowa (red.), Studia nad gwarami Białostocczyzny. Morfologia i słownictwo, Warszawa, s. 73–90.
• Urbutis V., 1978, Žodžių darybos teorija, Vilnius.
• Urbutis V., 2009, Baltų etimologijos etiudai 2, Vilnius.
• Walczak B., 1995, Zarys dziejów języka polskiego, Poznań.
• Weinreich U., 1977, English-Yiddish, Yiddish-English Dictionary, New York.
• Wołosz R., 1991–1992, Wyrazy węgierskie w języku polskim II, „Studia Slavica Hungarica” 37, s. 3–27.
• Zinkevičius Z., 1978, Mintys pasirodžius Lietuvių kalbos atlasui I, „Baltistica” 14(2), s. 147–151.
• Zinkevičius Z., 1988, Lietuvių kalbos istorija III. Senųjų raštų kalba, Vilnius.

Identyfikatory

DOI

10.12797/LV.09.2014.18.13