Symbol i signum. Przyczynek do krytyki teorii symbolu religijnego

• Autorzy: Grad Paweł

Warianty tytułu

EN

Symbol and Signum. A Contribution to the Critique of the Theory of Religious Symbol

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Tekst zawiera krytykę postromantycznej teorii symbolu religijnego. Jego główna teza głosi, że pojęcie „symbolu religijnego” jest pojęciem kompensacyjnym, które pozwala zaabsorbować koszty procesu sekularyzacji. Teza ta uzasadniona zostaje przez podanie szkicu oryginalnej semiotyki języka religijnego na podstawie pism św. Augustyna, zgodnie z którą język religijny charakteryzuje się (1) semantycznym zdefiniowaniem, (2) syntaktyczną koherencją i (3) pragmatycznym sprzężeniem z dyscypliną. Cechy te odróżniają go od systemu romantycznych symboli charakteryzujących się niedodefiniowanym znaczeniem oraz luźnymi związkami z innymi symbolami i obliczonych na wolne od przymusu przyswojenie. Postromantyczny „symbol” jest więc nośnym pojęciem nowoczesnego dyskursu religijnego dokładnie z tego samego powodu, z którego nie przystaje on do oryginalnego doświadczenia religijnego: zakłada on redefinicję konstytutywnych cech oryginalnej struktury języka religii.

EN

The paper contains a critique of the postromantic theory of religious symbol. A main claim of the paper is that the notion of „religious symbol” is a compensatory nation, which serves to absorb the costs of the secularization process. This claim is supported by an outline of the original semiotics of religious language from works of St. Augustine. In accordance with this semiotics the religious language is (1) semantically defined, (2) syntactically coherent and (3) used in the pragmatic context of religious discipline. This features distinguish the religious language from the system of romantic symbols, which have the undefined meaning, constitute the loose structure and are used in the coercion-free pragmatic context. There is one reason both for the fact that postromantic „symbol” is an important notion of the modern religious discourse and the fact that „symbol” unfits to describe the original religious experience: „symbol” bases on the redefinition of original structure of religious language.

Słowa kluczowe

PL

teoria symbolu; sekularyzacja; hermeneutyka; Św. Augustyn

• Wydawca: Instytut Socjologii UW
• Czasopismo: Stan Rzeczy
• Rocznik: 2015
• Numer: 1(8)
• Strony: 267-287

Twórcy

autor

Grad Paweł

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Assmann J. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Augustyn. 1961. De Magistro liber unus, Hoelder-Pichler-Tempsky, Wien.
• Augustyn. 1969. Sermo de disciplina christiana, [w:] tegoż, Sancti Aurelii Augustini De fide rerum invisibilium; Enchiridion ad Laurentium de fide et spe et caritate; De catechizandis rudibus; Sermo ad catechumenos de symbolo; Sermo de disciplina christiana; Sermo de utilitate ieiunii; Sermo de excidio urbis Romae; De haeresibus, Brepols, Turnholtum, s. 203–224.
• Augustyn. 1989. De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, tłum. J. Sulowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Augustyn. 1999. O nauczycielu, tłum. J. Modrzejewski, [w:] tegoż, Dialogi filozoficzne, tłum. RA. Świderków i inni, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 421–485.
• Blumenberg H. 2009. Praca nad mitem, tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwoliński, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Congar Y.M.J. 1960. „Traditio” und „Sacra doctrina” bei Thomas von Aquin, [w:] Kirche und Überlieferung, red. J. Betz und H. Fries, Herder, Freiburg-Basel-Wien, s. 170–210.
• Eco U. 1999. Tryb symboliczny, [w:] tegoż, Czytanie świata, tłum. M. Woźniak, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 137–205.
• Eco U. 2006. Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Kimula, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Eliade M. 1998. Obrazy i symbole, tłum. M. i P. Rodakowie, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Gadamer H.-G. 2007. Prawda i metoda, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Habermas J. 2007. Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Łukasiewicz, Universitas, Kraków.
• Hegel G.W.F. 1999. Najstarszy program systemu niemieckiego idealizmu, [w:] tegoż, Pisma wczesne z filozofii religii, tłum. G. Sowiński, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 275–277.
• Heidegger M. 2007. Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Jung C.G. 1954. Über dei Archetypen des kollekitven Unbewussten, [w:] tegoż, Von den wurzeln des Bewusstseins; Studein über den Archetypus, Rascher-Verlag, Zürich, s. 3–36.
• Jackson B.D. 1969. The Theory of Signs in St. Augustines De Doctrina Christiana, „Revue des études augustiniennes” 1969, nr 15, s. 9–49.
• Kant I. 2004. Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Ladner G.B. 1979. Medieval and Modern Understanding of Symbolism. A Comparison, „Speculum. Journal of Medieval Studies” 1979, vol. 54, nr 2, s. 223–256.
• Löwith K. 2001. Od Hegla do Nietzschego. Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku, tłum. S. Gromadzki, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Lubac de H. 1997. Słowo Boga w historii człowieka, tłum. B. Czarnomorska, Wydawnictwo M, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Lubac de H. 2000. Medieval Exegesis. The Four Senses of Scripture, t. 2, tłum. E.M. Macierowski, Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Michigan.
• Luhmann N. 1998. Funkcja religii, tłum. D. Motak, Nomos, Kraków.
• Lurker M. 1994. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, tłum. R. Wojnakowski, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• McInerny R. 1996. Aquinas and analogy, Catholic Univeristy of America Press, Washington.
• Morris C. W. 1944. Foundations of Theory of Signs, The University of Chicago Press, Chicago.
• Piotr Lombard 1971. Sententiae in IV Libris Distinctae, t. I, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata.
• Press G.A. 1984. ‘Doctrina’ in Augustine’s De doctrina christiana, „Philisophy and Rhetoric” 1984, nr 2, s. 98–120.
• Ratzinger J. 2011. O pojęciu sakramentu, [w:] J. Ratzinger, Sacrament i misterium. Teologia liturgii, tłum. A. Głos, Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, Wydawnictwo AA, Kraków.
• Ricoeur P. 1985a. „Symbol daje do myślenia”, tłum. S. Cichowicz, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. RE. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 58–75.
• Ricoeur P. 1985b. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – I, tłum. H. Bortnowska, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 76–104.
• Ricoeur P. 1985c. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – II, tłum. J. Skoczylas, [w:] P. Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s.105–123.
• Ricoeur P. 2008. O interpretacji. Esej o Freudzie, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Rorty R. 2009. Przygodność, ironia, solidarność, tłum. W.J. Popowski, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
• Schelling F.W. 1983. Filozofia sztuki, tłum. K. Krzemieniowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Simone R. 1973. Semiotyka augustyńska, w: Studia z historii semiotyki, red. J. Sulowski, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15–42.
• Spaemann R., Löw R. 2008. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego, tłum. A. Półtawski, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Sulowski J. 1989. Przedmowa, [w:] Augustyn, De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. V–XXXI.
• Tillich P. 1966. Symbol und Wirklichkeit, Vandenhoeck and Ruprecht Verlag, Göttingen.
• Tillich P. 1994. Symbolizm religijny, [w:] tegoż, Pytanie o Nieuwarunkowane. Pisma z filozofii religii, tłum. J. Zychowicz, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 135–211.
• Todorov T. 2011. Teorie symbolu, tłum. T. Stróżyński, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
• Tomasz z Akwinu. 1929. Scriptum super Libros Sententiarum, tom I, Lethielleux, Paris.
• Tomasz z Akwinu. 1948. Summa Theologiae, Marietti, Romae.
• Torrell J.-P. 2005. Koncepcja wiedzy teologicznej według św. Tomasza i pierwszych tomistów, tłum. A. Kuryś, [w:] Święty Tomasz teolog. Wybór studiów, red. M. Paluch, tłum. Z. Bomert, A. Kuryś, P. Lichacz, Instytut Tomistyczny, Wydawnictwo Antyk, Warszawa, Kęty, s. 57–135.