Wpływ przeszłości na językowy obraz śmierci ludzi i zwierząt w polszczyźnie

• Autorzy: Burzyńska Anna B. , Kamieniecki Jan

Warianty tytułu

EN

THE INFLUENCE OF THE PAST ON THE LINGUISTIC PICTURE OF DEATH OF PEOPLE AND ANIMALS IN POLISH

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Autorzy podejmują próbę odtworzenia na podstawie danych językowych schematu konceptualizacji śmierci w polszczyźnie. Uwzględnienie etymologii polskich leksemów: śmierć, umrzeć, zdechnąć oraz tradycji antycznej, wierzeń słowiańskich (koncepcja duszy-oddechu, duszy-wiatru oraz łącząca je asocjacja wiatr – dusza – ostatnie tchnienie) i koncepcji chrześcijańskiej poszerza perspektywę badań nad współczesnym rozumieniem zjawiska śmierci. Już na gruncie prasłowiańskim istniały językowe mechanizmy osłabiania i łagodzenia grozy śmierci (widoczne w podstawowym znaczeniu rdzenia *mrt- ‘zniszczyć’). Pierwotny, etymologiczny model śmierć to zło (zniszczenie) znajduje kontynuację w postaci językowego modelu śmierć to przeciwnik, który to model ulega z kolei przewartościowaniu w model śmierć to przyjaciel. Współczesne definiowanie pojęcia śmierci opiera się na podstawach fizjologicznych, co jest typowe dla dwudziestowiecznej medykalizacji śmierci i pozwala na postawienie hipotezy o podobnym rozumieniu śmierci ludzi i zwierząt.

EN

The paper is an attempt a linguistically-based reconstruction of the schema for the conceptualization of death in Polish. The perspective of the research on the contemporary understanding of death is broadened through several factors. These include the etymological exploration of the Polish lexemes of śmierć ('death'), umrzeć ('to die'), zdechnąć ('to die' in the case of animals or with disrespect about people), the ancient tradition, Slavonic beliefs (the concepts of the soul as breath, wind and the association of wind-soul-last breath which binds all three) as well as the Christian viewpoint. Already in pre-Slavonic reality there existed a linguistic mechanism of weakening and alleviating the terror of death, deducible from the basic meaning of the root *mrl- 'destroy'. The original etymological model death is evil (destruction) is continued as a linguistic model death is an enemy, which is in turn reevaluated into death is a friend. The contemporary fashion of defining the concept of death is based on concrete elements. As it is typical of the 20th-century medicalization, it allows one to advance a hypothesis of a similar understanding of the death of animals and people.

Słowa kluczowe

PL

etymologia; językowy obraz świata; wierzenia słowiańskie; śmierć; śmierć ludzi i zwierząt; wiatr – dusza

EN

etymology; Linguistic Worldview; Slavonic beliefs; death; the death of people and animals; wind – soul

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 1997-1998
• Tom: 9-10
• Strony: 81–92

Twórcy

autor

Burzyńska Anna B.

autor

Kamieniecki Jan

Bibliografia

• Antropologia śmierci. Myśl francuska, wybór i przekład Stanisław Cichowicz, Jakub M. Godzimiński, Warszawa 1993.
• Ariés P., 1992, Człowiek i śmierć, przeł. Elegia Bąkowska, Warszawa.
• Dąbrowska A., 1993, Eufemizmy współczesnego języka polskiego, Wrocław.
• Dąmbska I., Problem śmierci w kulturze chrześcijańskiej, „Znak” 1986, z. 1.
• Death and Dying, 1969, The Press of Case Western Reserve University, red. Leonard Pearson, London; przekład polski Śmierć i umieranie. Postępowanie z człowiekiem umierającym, tłum. Bogdan Kamiński, Warszawa 1975.
• Eliade M., 1966, Traktat o historii religii, Warszawa.
• Engelking A., Istota i ewolucja eufemizmów (na przykładzie zastępczych określeń śmierci), „Przegląd Humanistyczny” 1984, nr 4.
• Fischer A., 1921, Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów.
• Fraenkel E., 1925, Zur baltoslavischen Sprachgeschichte und Grammatik, „Archiv für slavische Philologie”, Berlin, t. 39.
• Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 1986.
• Kempf Z., Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt, „Język Polski”, LXV, 2-3.
• Machek V., Nochmals zu Ausdrucksweise „seines Todes Sterben”, “Zeitschrift für slavische Philologie”, Berlin, t. 7.
• Moszyński K., 1967, Kultura ludowa Słowian, t. 1-2, Warszawa.
• Salij J., Spotkanie śmierci greckiej z biblią, „Literatura na Świecie” 1985, nr 8-9.
• Tambor A., Związki frazeologiczne oznaczające śmierć (na materiale francuskim), „Poradnik Językowy” 1987, nr 1.
• Toynbee Arnold, 1973, Człowiek wobec śmierci, przeł. Danuta Petsch, Warszawa.
• Włodarski M., 1987, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI wieku, Kraków.