Entymemat jako struktura epigramatyczna. Koncepcja Jakuba Masena

• Autorzy: Nowaszczuk Jarosław

Warianty tytułu

EN

Enthymeme as epigrammatic structure the concept of Jacob Masen

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Barokowe epigramaty bywają oceniane krytycznie, uznawane za mało ciekawe i wymyślne. Jak się okazuje, dzisiejsi czytelnicy i interpretatorzy mogą błądzić nie tylko w ocenach, ale i rozumieniu dorobku dawnej epoki. Na przestrzeni czasu zagubiony został bowiem w badaniach literaturoznawczych entymemat, jeden z istotnych składników procesu twórczego i jedna z metod odczytywania poezji. Zasady, jakimi kierowano się, korzystając z sylogizmu krasomówczego w poezji, omawia w ósmym rozdziale swojego dzieła pod tytułem Ars nova argutiarum jeden z najwybitniejszych uczonych jezuickich XVII wieku, Jakub Masen. Autor podejmuje utrwalone w dialektyce i retoryce pojmowanie entymematu, oparte na wykładzie Arystotelesa, który skłania się ku tzw. koncepcji stylistycznej rozumienia zjawiska, wiążąc je zasadniczo z kompozycją dzieła. Swój wykład popiera licznymi przykładami i pokazuje, jak łączyć sylogizm z innymi środkami poetyckimi. Dzieło jezuity jest tym bardziej cenne, że stanowiło swego rodzaju itinerarium dla adeptów sztuki poetyckiej. Pozwalało uczniom i czytelnikom poznać niuanse procesu twórczego. Obecnie stanowić może dobre narzędzie do „deszyfracji” zawartego w epigramatach przesłania, co pozwoli bardziej skutecznie i poprawnie tłumaczyć i interpretować dawny dorobek epigramatyczny.

EN

Baroque epigrams are sometimes criticised and considered as not interesting and sophisticated enough. It appears that today’s readers and interpreters may be wrong not only in their judgements but also in their understanding of the achievements of the past era. With the passage of time, literary studies have lost the enthymeme, which is a major component of the creative process and one of the methods for interpreting the meaning of poetry. The principles applied when using rhetorical syllogism in poetry are discussed in chapter eight of the work entitled Ars nova argutiarum by one of the most eminent Jesuit scholars of the 17th century, namely Jakub Masen. The author deals with the understanding of enthymeme as it is established in dialectics and rhetoric, based on Aristotle’s lecture. On the one hand, Masen leans towards the so-called stylistic concept of understanding the phenomenon, linking it – in principle – with the composition of the work. His lecture is illustrated with numerous examples and shows how to combine syllogism with other poetic means. The Jesuit’s work is all the more valuable because it was a kind of itinerarium for beginners in the art of poetry. The work allowed students and readers to discover nuances of the creative process. Today, it can be a useful tool in “deciphering” the message contained in epigrams, which will allow for even more effective and correct explanation and interpretation of the epigrams of the past.

Słowa kluczowe

PL

epigramat; poetyka XVII wieku; entymemat; sylogizm retoryczny; koncepcja Jakuba Masena

EN

epigram; 17th-century poetics; enthymeme; rhetoric syllogism; Jakub Masen’s concept

• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Czasopismo: Colloquia Theologica Ottoniana
• Rocznik: 2015
• Numer: 1
• Strony: 107-124

Twórcy

autor

Nowaszczuk Jarosław

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego,

Bibliografia

• Caussinus N., De eloquentia sacra et humana libri XVI, Apud M. Henault, Parisiis 1636. Kraus M., Manuductio institutionum rhetoricarum, Varsoviae 1687.
• Lausberg H., Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
• Masenius I., Ars nova argutiarum honestae et eruditae recreationis, Sumpt. H. Rommerskirchen, Coloniae Aggrippinae 1711.
• Scheid N., Der Jesuit Jakob Masen, ein Schulmann und Schriftsteller des 17. Jahrhunderts, Köln 1898.
• Skwara M., Entymemat − zapomniana kategoria historii i teorii literatury, w: R. Przybylska W. Przyczyna (red.), Retoryka dziś. Teoria i praktyka, Kraków 2001.
• Skwara M., O polskiej retoryce po 1945 roku, w: tenże (red.), Retoryka, Gdańsk 2008. Sommervogel C., Bibliothèque de la Compagnie de Jésu, Bruxelles–Paris 1894.
• Sotvello N. [Bacon], Bibliotheca scriptorum Societatis Iesu, Ex typ. I.A. de Lazzaris Veresii, Romae 1676.