Sfilmować/opowiedzieć śmierć. „Grabarz” Sándora Kardosa jako film „przyliteracki”

• Autorzy: Koschany Rafał

Warianty tytułu

EN

Filming/Telling of Death. Sándor Kardos’ “Gravedigger” as a “Literary-Related” Film

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Punktem wyjścia szkicu jest kwestia filmowych adaptacji poezji i prozy poetyckiej. Nie zdarzają się one w kinie zbyt często, a jeśli już, to w formie animacji lub dzieła eksperymentalnego. „Grabarz” („A sírásó”) Sándora Kardosa w tym sensie – jako pełnometrażowy film fabularny – jest więc dziełem wyjątkowym. Koschany skupia się w interpretacji przede wszystkim na zaproponowanej przez reżysera formie opowiadania jako próbie znalezienia filmowej ekwiwalencji dla opowiadania Rainera Marii Rilkego. Dzięki zastosowaniu kamery szczelinowej oraz dalszym odkształceniom obrazu, dzięki uwypukleniu warstwy audialnej (tekst Rilkego, wraz z reżyserskimi amplifikacjami, został tu niemal w całości odczytany przez aktorów), wreszcie dzięki licznym sygnałom podobieństwa filmu czy taśmy filmowej do książki uzyskał Kardos swoisty efekt „przyliterackości” i „archaiczności”, a jednocześnie stworzył dzieło na wskroś nowoczesne. W ten sposób odwieczny w kulturze temat miłości i śmierci, tak ważny w twórczości Rilkego, został opowiedziany jeszcze raz, ale za pomocą formy przekraczającej granice wyobrażenia o tym, czym jest film.

EN

The starting point of this essay is the issue of film adaptations of poetry and poetic prose. They do not happen in the cinema too often, and when they do, it is in the form of animation or experimental work. In this sense, Sándor Kardos’ “Gravedigger” (“A sírásó”) – as a full-length feature film – is a unique work. Koschany, in his interpretation, focuses mainly on the director’s storytelling as a film equivalent of Rainer Maria Rilke’s story. Thanks to the slit camera and further deformation of the image, with the emphasis on the auditory layer (Rilke’s text, with directorial amplifications, was here almost entirely read by the actors), and thanks to numerous similarities of film or film tape to the book, Kardos obtained an “archaic” and “literary-related” effect, while at the same time creating a thoroughly modern work. In this manner the eternal theme of love and death, so important for Rilke, has been told again, but in a form that surpasses the limits of what is usually considered to be a film.

Słowa kluczowe

EN

Sándor Kardos; Rainer Maria Rilke; Hungarian cinema

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2017
• Numer: 97-98 Wędrujące motywy
• Strony: 241-249

Twórcy

autor

Koschany Rafał

• Zakład Semiotyki Kultury, Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Bibliografia

• Helman, Alicja. Sposoby uprawiania teorii filmu. Kino i telewizja w dobie symulacji elektronicznej. In Prędkość i przyjemność, edited by A. Gwóźdź. Kielce: Wydawnictwo Szumacher, 1994
• Surowska, Barbara L. Młody Rilke. Gdańsk: Wydawnictwo ATEXT, 1994
• Wysłouch, Seweryn. Poezja na ekranie: nowy gatunek filmowego dokumentu, w: tejże, Literatura i semiotyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001