Oblicza inności a dialog polsko-ukraiński w perspektywie narracji reportażowych o tragedii wołyńskiej w latach 1943-1944

• Autorzy: Angelika Kowalik

Warianty tytułu

EN

Facets of the Other and the Polish-Ukrainian Dialogue from the Perspective of Reportage Narratives on the Volhynia Tragedy in the years 1943-1944

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule porównano dwa zbiory reportaży dotyczące wydarzeń na Wołyniu w latach 1943-1945: Witolda Szabłowskiego Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia oraz Marka Koprowskiego Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa. Autorka wykazuje, że zasadniczą cechą różniącą oba teksty jest sposób podjęcia kwestii Innego, rozumianego jako przedstawiciel narodowości ukraińskiej. Rozmówcami Szabłowskiego są Ukraińcy, od których reportażysta próbuje uzyskać informacje o ich rodakach ratujących Polaków w czasie pogromów. Udziela tym samym głosu Innemu, traktując go jako równorzędnego partnera dialogu o przeszłości. Rozmówcami Koprowskiego są natomiast wyłącznie Polacy. Obraz Ukraińca, jaki wyłania się z jego zbioru reportaży, nosi cechy negatywne: Ukrainiec jest dla Polaka Obcym. Tożsamość polska, którą można zrekonstruować na podstawie wypowiedzi rozmówców Koprowskiego, pozbawiona jest istotnego punktu odniesienia, jakim jest inność etniczna, umożliwiająca pełniejsze i krytyczne spojrzenie na własny naród. Konsekwencją przyjętych przez autorów perspektyw jest odmienny sposób konstruowania polskiej tożsamości, w którą wpisana zostaje trauma wydarzeń wołyńskich. Analiza porównawcza obu tekstów pozwala wydobyć dwa sposoby pracy pamięci i prowadzi do wniosku o wpływie wykorzystania kategorii inności obecnej w reportażu jako gatunku na możliwość polsko-ukraińskiego dialogu.

EN

The article compares two collections of reportages concerning the events in Volhynia in the years 1943-1945: Witold Szabłowski’s Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia [Righteous Traitors. Neighbors from Volhynia] and Marek Koprowski’s Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa [Volhynia. Witnesses of the genocide are speaking]. The author shows that the fundamental feature that differentiates both texts is the way of addressing the Other, understood as a representative of the Ukrainian nation. Szabłowski’s interviewees are Ukrainians, from whom the reporter tries to obtain information about their compatriots rescuing Poles during the massacres. In this way, he gives voice to the Other, treating him as an equal partner in the dialogue about the past. By contrast, Koprowski’s interlocutors are exclusively Poles. The image of a Ukrainian that emerges from his collection of reportages is negative: for a Pole a Ukrainian is a Foreigner. The Polish identity, which can be reconstructed on the basis of the statements made by Koprowski’s interlocutors is devoid of an important reference point, which is ethnic otherness enabling a fuller and critical look at one’s own nation. The consequence of the perspectives adopted by the authors is a different way of constructing the Polish identity in which the trauma of Volhynia events is inscribed. A comparative analysis of both texts allows to distinguish two ways of how memory works and leads to the reflection on the influence of using the category of otherness in the reportage genre on the possibility of conducting the Polish-Ukrainian dialogue.

Słowa kluczowe

PL

Witold Szabłowski; Marek Koprowski; dialog polsko-ukraiński; Inny; Obcy; Wołyń; reportaż

EN

Witold Szabłowski; Marek Koprowski; Polish-Ukrainian dialogue; Other; Foreign; Volhynia; reportage

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Humanistyczne
• Rocznik: 2017
• Tom: 65
• Numer: 1: Literatura polska
• Strony: 103-124

Twórcy

autor

Angelika Kowalik

• Wydział Nauk Humanistycznych, Katedra Teorii i Antropologii Literatury KUL,

Bibliografia

• Bakuła B., Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie” 2006, nr 6.
• Bielecka U., Mity na temat zdrowej i patologicznej żałoby, „Psychiatria i psychologia kliniczna” 12 (2012), nr 1.
• Dąbrowski M., Swój/ obcy/ inny. Kontynuacja, „Anthropos?” 2009, nr 12-13.
• Dąbrowski M., Swój /obcy/ inny: z problemów indyferencji międzykulturowej, Izabelin: Świat Literacki 2001.
• Dutka E., Ukraina w twórczości Włodzimierza Odojewskiego i Włodzimierza Paźniewskiego, Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego 2000.
• Filipkowski P., Historia mówiona i wojna: doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.
• Hadaczek B., Historia literatury kresowej, Kraków: Universitas 20112.
• Hirsch M., Pokolenie postpamięci, tłum. M. Borowski, M. Sugiera, „Didaskalia: gazeta teatralna” 18 (2011), nr 105.
• Kilińska L., Partacz Cz., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na Polakach w latach 1939-1945: ludobójstwo niepotępione, Warszawa: Bellona 2015.
• Konieczna J., Polacy-Ukraińcy, Polska-Ukraina. Paradoksy stosunków sąsiedzkich, http://www.insteuro.civicua.org/Digest/Ukr_Pol/Persp/Polacy-Ukraincy.pdf, [dostęp: 23.07.16].
• Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945: o Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. Studia i materiały, oprac. R. Niedzielko, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej 2007.
• Ksenicz I., Konflikt polsko-ukraiński w latach 1943-1947 w polskiej historiografii i debacie politycznej, http://pressto.amu.edu.pl/index.php/r/article/view/9152673/2657, [dostęp: 23.06.2017].
• LaCapra D., Trauma, nieobecność, utrata [w:] Antologia studiów nad traumą, red. T. Łysak, tłum. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński, A. Kowalcze-Pawlik, A. Rejniak-Majewska, Kraków: Universitas 2015.
• Panas W., O pograniczu etnicznym w badaniach literackich, [w:] Wiedza o literaturze i edukacja: księga referatów Zjazdu Polonistów, Warszawa 1995, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Warszawa: Instytut Badań Literackich 1996.
• Szawłowski R., Przedmowa, [w:] W. Siemaszko, E. Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. I-II, Warszawa: Wydawnictwo von borowiecky 2000.
• Tyma P.: Wołyński problem – dylematy Ukraińców z Polski, [w:] Pojednanie przez trudną pamięć –Wołyń 1943, red. A. Zińczuk, Lublin: Stowarzyszenie Panorama Kultur 2012.
• Zaleski M., Słowo wstępne, [w:] Literackie portrety Innego, red. P. Cieliczko, P. Kuciński, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2008.
• Żyrek E., Inny czy obcy? Dylematy wielokulturowości w reportażach afrykańskich Jeana Hatzfelda i Ryszarda Kapuścińskiego, „Zeszyty Prasoznawcze” 2014.

Identyfikatory

DOI

10.18290/rh.2017.65.1-7