O (nie)możliwym nonkonformizmie w instytucji totalnej. Od doświadczenia obozowego do teorii socjologicznej (i z powrotem)

• Autorzy: Filipkowski Piotr

Warianty tytułu

EN

Of (im)possible nonconformism in total institution. From concentration camp experience to sociological theory (and fro)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Stawiam pytanie o ludzką podmiotowość w warunkach ekstremalnych – w sytuacji uwięzienia w obozie koncentracyjnym. Tę podmiotowość rozumiem przy tym na sposób egzystencjalny – jako zdolność stawiania indywidualnego, „małego” oporu wobec presji totalnej rzeczywistości lagrowej – oraz, równolegle i niezależnie, jako zdolność do krytycznej autorefleksji w akcie dawania świadectwa o własnym doświadczeniu więźniarskim. Odpowiedzi szukam w dwóch miejscach. Po pierwsze – analizując przykładowe fragmenty wywiadów biograficznych z byłymi więźniami Mauthausen. Po drugie – przeglądając kilka najważniejszych teoretycznych, systemowych, socjologicznych interpretacji rzeczywistości obozów. Łącznikiem między nimi są przykłady świadectw literackich, które zbudowały sugestywne wizje lagrowego świata i ukształtowały nasze wyobrażenia o nim. Takie zestawienie pozwala mi wyraźniej wydobyć wspólną podstawę etyczną tych różnych, na pozór bardzo odległych ujęć doświadczenia obozowego. Tą podstawą jest właśnie, moim zdaniem, zdolność do podmiotowego oporu i sprzeciwu – także wobec własnego uprzedmiotowienia.

EN

My central question is one of human subjectivity in extreme conditions – conditions of imprisonment in concentration camps. I understand this subjectivity in an existential way – as an individual’s ability to resist, even to the smallest degree , the pressure of a total camp institution. Also the ability to critically (self)reflect during the act of testifying to one’s own camp experience. I am searching for answers in two places. Firstly, analyzing selected pieces of oral autobiographical narratives of Mauthausen survivors. Secondly, reviewing several of the most important theoretical and sociological interpretations of camp reality. Connecting the two are examples of literary works that offered eloquent representations of camp experiences and shaped our imaginations of it. Such confrontation helps me recognize a common ethical basis for various, seemingly very distant expressions of camp experience. That ethical basis, I conclude, is the search (even if hopeless) for subjective human resistance and disagreement.

Słowa kluczowe

PL

obozy koncentracyjne; oral history; świadek/świadectwo; socjologia instytucji totalnych; podmiotowość; sprawstwo (agency)

EN

concentration camps; oral history; survivor; testimony; total institution sociology; subjectivity; agency

• Wydawca: Instytut Socjologii UW
• Czasopismo: Stan Rzeczy
• Rocznik: 2015
• Numer: 2(9)
• Strony: 97-126

Twórcy

autor

Filipkowski Piotr

• Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii

Bibliografia

• Abel T. 1951. The Sociolog y of Concentration Camps, „Social Forces”, nr 30(2).
• Agamben G. 2008. Co zostaje z Auschwitz? Archiwum i świadek, tłum. S. Królak, Sic!.
• Aronson E., Akert R., Wilson T., red. 2006. Psychologia Społeczna, tłum. J. Gilewicz, Zysk i S-ka.
• Bauman Z. 1998. Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii ż ycia, tłum. N. Leśniewski, PWN.
• Frankowski M.T. 1996. Socjologiczne aspekty funkcjonowania hitlerowskich obozów koncentracyjnych 1939–1915, Instytut Pamięci Narodowej. Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Hackett D.A., red. 1996. Der Buchenwald-Report. Bericht über das Konzentrationslager Buchenwald bei Weimar, C.H. Beck.
• Hackett D.A., red. 1997. The Buchenwald Report, Westview Press.
• Hałas E. 1996. Wstęp, [w:] O Florianie Znanieckim: wybór z dziennika, tłum. E. Hałas, Norbertinum.
• Kępiński A. 2005. Refleksje oświęcimskie, Wydawnictwo Literackie.
• Kogon E. 1946. Der SS-Staat. Das System der deutschen Konzentrationslager, Verlag Karl Alber.
• Neurath P.M. 2004. Die Gesellschaft des Terrors. Innenansichten der Konzentrationslager Dachau und Buchenwald, Suhrkamp Verlag.
• Niethammer L., red. 1994. Der „Gesäuberte” Antifaschismus. Die SED und die roten Kapos von Buchenwald. Dokumente, Akademie Verlag.
• Pawełczyńska A. 1973. Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, PWN.
• Różewicz T. 1995. Lament, [w:] tegoż, Niepokój. Wybór wierszy z lat 1944–1994, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Scott J.W. 1991. The Evidence of Experience, „Critical Inquiry”, vol 17, nr 4, s. 773–797.
• Sofsky W. 1995. Die Ordnung des Terrors. Das Konzentrationslager, Calmann-Levy.
• Welzer H. 2009. Materiał, z którego zbudowane są biografie, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Universitas.
• Wolska D. 2012. Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Universitas.
• Wóycicka Z. 2009. Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Wydawnictwo Trio.
• Todorov T. 1997. Facing the extreme. Moral Life in the Concentration Camps, Henry Holt and Company.