Quasi-augmentatiwa i quasi-deminutiwa w polskich frazeologizmach

• Autorzy: Piela Agnieszka

Warianty tytułu

EN

Quasi-augmentatives and quasi-diminutives in Polish phraseologisms

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podstawowym celem artykułu jest spojrzenie na opozycję synchronia – diachronia z perspektywy frazeologicznej. Rozważania skoncentrowane zostały wokół procesów neutralizacji dawnych deminutywów i augmentatywacji ich nienacechowanych baz słowotwórczych, ale i pewnych wyrazów w przeszłości tautologicznych, które w toku ewolucji przeszły w nazwy powiększające. W tekście zaprezentowane zostały konstrukcje, które utrzymały do naszych czasów pierwotną treść komponentu leksykalnego, ale współcześnie są interpretowane na podstawie aktualnej semantyki wyrazu składowego, np. łoże boleści; łoże śmiertelne; być, znaleźć się między młotem a kowadłem. Omówione zostały również połączenia, które zmodyfikowały swój skład leksykalny w związku z odwróceniem kierunku motywacji opisywanych wyrazów, np. kupić kota w worze – kupić kota w worku; do garnca [czyjego] naględać – zaglądać w cudze garnki / komuś w garnki; z jednej misy jadać – jeść z jednej miski. Osobną uwagę poświęcono frazeologizmom, które współcześnie występują z członem neutralnym i nacechowanym.

EN

The fundamental purpose of the article is to examine the synchrony-diachrony opposition from the perspective of phraseology. Considerations devoted to this subject involve the processes of the neutralisation of early diminutives and the augmenting of their unmarked word-formative bases, as well as certain words which used to be tautological, and which gradually evolved toward augmentative terms. The text presents constructions which, until today, retained the content of the lexical component but which are currently interpreted on the basis of the modern semantics of the constituent word, e.g. łoże boleści ‘sickbed’, łoże śmiertelne ‘deathbed’, być, znaleźć się między młotem a kowadłem ‘to be, to find oneself between a hammer and an anvil’. One also discusses combinations which saw the modification of their lexical content due to the reversal of the direction of motivation of the words in question, e.g. kupić kota w worze – kupić kota w worku ‘to buy a cat in a bag’, do garnca [czyjego] naględać – zaglądać w cudze garnki/komuś w garnki ‘to look into someone’s pot – to look into strangers’ pots’, z jednej misy jadać – jeść z jednej miski ‘to eat from one bowl’. Separate remarks are devoted to phraseologisms which currently feature a neutral and a marked component.

Słowa kluczowe

PL

synchronia; diachronia; słowotwórstwo; frazeologia; semantyka

EN

synchrony; diachrony; word formation; phraseology; semantics of relations

• Wydawca: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Czasopismo: Język Polski
• Rocznik: 2024
• Tom: 104
• Numer: 3
• Strony: 39-50

Daty

wydano

2024

Twórcy

autor

Piela Agnieszka

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.00999