Východolašská nářečí versus gwara zachodniocieszyńska, czyli dialektologiczna wojna o Zaolzie

• Autorzy: Bogocz Irena

Warianty tytułu

EN

Eastern Lachian dialects vs. Western Lachian dialect or the dialectological battle for the Zaolzie region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article is devoted to the historical discussion which arose around the affiliation of the inhabitants of the Czech–Polish border area with the Czech or the Polish nationality and language. The bone of contention was the dialect used in the Czech part of the Cieszyn/Těšín region. Although the discussion was generally conducted in academic circles, it was also picked up on by the local press (i.e., the cultural monthly “Zwrot”). It concerned not only the interests of Czech (Czechoslovak) and Polish dialectology, but also posed existential questions for the Polish minority living in this part of former Czechoslovakia. The article describes the basic theses published in the 1950s–1970s. Engaged in the discussion were, among others, Adolf Kellner (who originated the debate with the publication of Východolašská nářečí I., II., ‘Eastern Lachian Dialects I., II.’ in 1946 and 1949 respectively), Jaromír Bělič, Arnošt Lamprecht, and, representing predominantly the attitudes of Polish dialectology, Karol Dejna. The polemics were marked by the Marxist ideology of the time, and the overall policy of the Czechoslovak state, which intent was to justify the affiliation of certain linguistic areas to Czechoslovakia.

Słowa kluczowe

PL

gwara; język etniczny; czesko-polskie pogranicze językowe; czeska część Śląska Cieszyńskiego; Adolf Kellner; Andrzej Sowa; Karol Dejna; Jaromír Bělič; Arnošt Lamprecht

EN

dialect; ethnic language; Czech-Polish linguistic borderland; the Czech part of the Cieszyn/Těšín region; Adolf Kellner; Andrzej Sowa; Karol Dejna; Jaromír Bělič; Arnošt Lamprecht

• Wydawca: Księgarnia Akademicka
• Czasopismo: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Rocznik: 2017
• Numer: 24
• Strony: 227-244

Twórcy

autor

Bogocz Irena

Bibliografia

• Balhar J. (red.), 1997–2011, Český jazykový atlas II–VI, Praha.
• Balhar J., 2002, Skupina nářeční slezská, [w:] P. Karlík, M. Nekula, J. Pleskalová (red.), Encyklopedický slovník češtiny, Praha, s. 396–399.
• Balhar J., Jančák P. (red.), 1992, Český jazykový atlas I, Praha.
• Bělič J., 1955, Sedm kapitol o češtině (Příspěvky k problematice národního jazyka), Praha.
• Bělič J., 1972, Nástin české dialektologie, Praha.
• Bogocz I., 2016, „Jak oni mówią?”, czyli próba interpretacji języka Polaków na Zaolziu, „LingVaria” nr 2 (22), s. 227–242, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12797.LV.11.2016.22.15.
• Bogoczová I., 2015, Szkice z dialektologii języka czeskiego. 1. Stratyfikacja czeskiego języka narodowego, „Bohemistyka” XV, nr 4, s. 311–331.
• Bogoczová I., 2016, Szkice z dialektologii języka czeskiego. 2. Tradycje czeskiej dialektologii od jej zarania do II wojny światowej, „Bohemistyka” XVI, nr 2, s. 133–147.
• Borawski S., 2000, Wprowadzenie do historii języka polskiego. Zagadnienia historiozoficzne, Warszawa.
• Davídek V., 1940, Osídlení Těšínska Valachy, Praha.
• Dejna K., 1949, Z najnowszej dialektologii śląskiej, „Język Polski” XXIX, s. 206–215.
• Dejna K., 1950/2009, Pogranicze językowe śląsko-morawskie, [w:] idem, Wybór pism polonistycznych i slawistycznych, red. S. Gala, Łódź, s. 337–344.
• Dejna K., 1951–1953, Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski, t. I, 1951, t. II, 1953, Łódź.
• Dejna K., 1953, Gwary zachodnio-cieszyńskie w pracy czeskiego uczonego, „Zwrot” V, nr 8–9 (45–46), s. 12–15.
• Dejna K., 1973, Dialekty polskie, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
• Dejna K., 1977/2009, Przynależność językowa gwar zachodniocieszyńskich, [w:] idem, Wybór pism polonistycznych i slawistycznych, red. S. Gala, Łódź, s. 471–498.
• Havránek B., 1934, Nářečí česká, [w:] Československá vlastivěda III. Jazyk, Praha, s. 84–219.
• Kadłubiec K.D., 2005, Derlich Leon, [w:] L. Dokoupil, M. Myška, J. Svoboda (red.), Kulturněhistorická encyklopedie Slezska a severovýchodní Moravy II, Ostrava, s. 187.
• Karaś H., 2014, Gwary przejściowe i mieszane, [w:] Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, red. eadem, [on-line:] http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=gwary-przejsciowe-i-mieszane-mwr (dostęp: 22 VII 2014).
• Kellner A., 1946a, Slezsko po stránce jazykové, [w:] J. Macůrek (red.), Slezsko, český stát a česká kultura (cyklus přednášek pořádaný Masarykovou universitou v Brně), Opava, s. 92–113.
• Kellner A., 1946b, Jazykové poměry v levém horním Poodří, [w:] B. Sobotík (red.), Naše země, náš lid. Hlubčicko, Ratibořsko, Kozelsko, Opava, s. 75–94.
• Kellner A., 1946–1949, Východolašská nářečí, t. I, 1946, t. II, 1949, Brno.
• Kellner A., 1951a, Na okraj nových polských prací o jazykovém pohraničí polsko-českém na Hlubčicku a Ratibořsku, „Slezský sborník” 49, s. 243–252.
• Kellner A., 1951b, Aby bylo jasno, „Slezský sborník” 49, s. 548–565.
• Kopečný F., 1953, Ještě východolašská nářečí, „Slezský sborník” 51, s. 564–565.
• Labocha J., 1997, Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe, Kraków.
• Lamprecht A., 1953, Za profesorem Kellnerem, „Slovo a slovesnost” XIV, s. 97–102.
• Lamprecht A., 1967, Jazyková situace na širším Ostravsku, [w:] A. Knop, A. Lamprecht, L. Pallas (red.), Dějiny českého jazyka ve Slezsku a na Ostravsku, Ostrava, s. 42–70.
• Małecki M., 1938, Język polski na południe od Karpat (Spisz, Orawa, Czadeckie, wyspy językowe), Kraków.
• Nitsch K., 1909, Dialekty polskie Śląska (z mapą), „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie” IV, s. 85–356.
• Sowa A., 1950a, Dyskurs o przebrzmiałej legendzie i żywym dokumencie mowy (Rzecz o monografii dr A. Kellnera „Východolašská nářečí”), „Zwrot” II, nr 7 (8), s. 3–4.
• Sowa A., 1950b, Dyskurs o przebrzmiałej legendzie i żywym dokumencie mowy (Od Gołężyców do Błędowic), „Zwrot” II, nr 8 (9), s. 8–10.
• Sowa A., 1950c, Dyskurs o przebrzmiałej legendzie i żywym dokumencie mowy (Kolonizacja), „Zwrot” II, nr 10 (11), s. 4–6.
• Stalin J.V., 1949, Marxismus a národnostní a koloniální otázka, Praha.
• Stalin J.V., 1950, O marxismu v jazykovědě, Praha.
• Stavař F., 1930, K charakteristice moravskoslezských nářečí, „Věstník Matice Opavské” XXXV, nr 3, s. 14–27.
• Steuer F., 1934, Dialekt sulkowski, Kraków.
• Steuer F., 1937, Narzecze baborowskie, Kraków.
• Stieber Z., 1934, Geneza gwar laskich, Kraków.
• Szymeczek J., 2013, Matice slezská i mniejszościowe szkolnictwo czeskie na Zaolziu w okresie międzywojennym, [w:] S. Folwarczny, L. Kosiec, B. Kubiczek (red.), Tu jesteśmy… Szkolnictwo polskie na Zaolziu w pierwszej dekadzie XXI wieku, Czeski Cieszyn, s. 33–40.
• Upominał się o Zaolzie, „Zwrot” 18 VII 2015, [on-line:] http://zwrot.cz/2015/07/upominalsie-o-zaolzie (dostęp: 2 VII 2017).

Identyfikatory

DOI

10.12797/LV.12.2017.24.15