Podziały administracyjne wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w.

• Autorzy: Andrzej Kamieński

Warianty tytułu

EN

Administrative division of wielkopolska and the relation between poviats and the castellan system between 16th and 18th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Terytorium Wielkopolski wyodrębniło się wyraźnie od reszty ziem polskich, tak pod względem historycznym, jak i administracyjnym, już w okresie średniowiecza. Podobnie rzecz ma się z podziałem interesującego nas regionu na dwa człony – ziemię poznańską i kalisko-gnieźnieńską. Początki tego podziału sięgają XIII w., kiedy to jednolita dzielnica księcia wielkopolskiego Mieszka III Starego uległa po jego śmierci (zmarł 13 marca 1202 r.) politycznemu rozbiciu. Najpierw została podzielona między jego syna Władysława Laskonogiego i wnuka – Władysława Odonica, a potem między synów tego ostatniego – Przemysła I i Bolesława Pobożnego. Wykreślona w XIII w. linia graniczna, powtórzona jeszcze raz w 1312 r. podczas dzielenia Wielkopolski pomiędzy książąt głogowskich, utrwaliła się w następnych latach XIV w. z bardzo niewielkimi tylko zmianami w podziale Wielkopolski – już w ramach zjednoczonego państwa polskiego – na dwa województwa: poznańskie i kaliskie.

EN

Poviats (districts) in Poland in former days, apart from fulfilling judicial functions, by means of local government gentry tribunals (which gradually transformed from state royal courts), also increased the scope of their competences with reference to the organization of military forces, on foundations originating from the former castellan system. By calling the levy in mass, the poviat, however, did not take over the importance of the castellany as a defensive district and did not manage defensive castles, despite the fact that it did contribute to maintaining the appearances of importance of the castellan office, whose decline became apparent during the 14th and 15th centuries. Although the method of organization of the levy in mass was subject to numerous transformations and was finally regulated at the turn of the 16th and 17th centuries, there exist numerous source materials suggesting that castellans did not fulfil any significant functions in the organization of military forces at the poviat level. On the other hand, local gentry communities started to play the most important role,as for them the duty of levy in mass was on principal an element of poviat-level cohesion, as a specific product of common interests of the gentry living there. The basis for belonging to the poviat and for the obligation to military service, not only in Greater Poland, but also all over the Republic of Poland of the 16th and 17th centuries was the same – the ownership of land.

Słowa kluczowe

PL

powiaty; pospolite ruszenie; urząd kasztelański

EN

poviats; levy in mass; castellan office

• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Czasopismo: Studia Administracyjne
• Rocznik: 2012
• Numer: 4
• Strony: 67-85

Twórcy

autor

Andrzej Kamieński

• Zamiejscowy Wydział Społeczno-Ekonomiczny w Gorzowie Wielkopolskim (Zamiejscowy Wydział Administracji US w Jarocinie),