W butach po nieboszczyku Lautmannie. Ukryta perspektywa „Sklepu przy głównej ulicy” Kadára i Klosa

• Autorzy: Iwona Sowińska

Warianty tytułu

EN

In the Shoes of Lautmann, Deceased. The Hidden Perspective of “The Shop on the Main Street” by Kadár and Klos

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Za literacki pierwowzór filmu „Sklep przy głównej ulicy” Jána Kadára i Elmara Klosa (1965) bywa błędnie uważana nowela Ladislava Grosmana pod tym samym tytułem. Tymczasem było nim mało znane opowiadanie tego autora „Pułapka”. Film odczytuje się zwykle jako przestrogę przed iluzorycznym komfortem niereagowania na zło. W cieniu tej opowieści skrywa się jednak inna: o przemianie; o człowieku, który porzuca swoją dysfunkcyjną „aryjską” rodzinę i zakłada nową, żydowską – nie dosłownie, ale symbolicznie. Temat ten był nieobecny w źródłowym opowiadaniu. W pierwszej części tekstu Sowińska omawia je szczegółowo, aby w części drugiej uzasadnić swoją tezę o ukrytej perspektywie filmu, czerpiąc argumenty z organizacji i nagłej dezorganizacji jego warstwy wizualnej i dźwiękowej, w której ujawnia się trauma ludobójstwa.

EN

Ladislav Grosman’s novel entitled “The Shop on the Main Street” is often mistakenly considered to be the literary prototype for Ján Kadár and Elmar Klos film of the same title. In fact it was the little known short story by the same author “The trap” that the film was based on. The film is usually interpreted as a warning against the illusory comfort of not reacting to evil. This story in turn obscures another story: one about a transformation, about a man abandoning his dysfunctional “Aryan” family, and establishing a new Jewish one, not literally, but figuratively. This theme was absent from the original story. In the first part of the text Sowińska analyses this in detail, in order to justify her thesis on the hidden perspective of the film in the second part of the article. She draws her arguments from the organisation and a sudden disruption of the visual and sound layers of the film that reveal the trauma of the genocide.

Słowa kluczowe

PL

Kadár Ján; Klos Elmar; trauma; Holokaust

EN

Kadár Ján; Klos Elmar; trauma; Holocaust

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2015
• Numer: 89-90 Redefinicje klasyki
• Strony: 240-253

Twórcy

autor

Iwona Sowińska

• Instytut Kultury, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Český hraný film 1961-1970. T. IV. Praha: Národni Filmowý Archiv, 2004.
• Forstner, Dorothea OSB. Świat symboliki chrześcijańskiej. Przeł. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990.
• Grosman, Ladislav. „Obchod na korze”. Divadlo 4 (1964): 81-114.
• Grosman, Ladislav. „Past”. Przeł. Gabriel Laub. Plamen 4 (1962): 66-75.
• Grosman, Ladislav. Sklep przy głównej ulicy. Przeł. Cecylia Dmochowska. Warszawa: Czytelnik, 1993.
• Guzek, Mariusz. „W małym miasteczku Państwa Słowackiego. Sklep przy głównej ulicy Jána Kadára i Elmara Klosa.” W: Gefilte film. Wątki żydowskie w kinie, red. Joanna Preizner, 257-270. Kraków: Szolem Alejchem, 2008.
• Insdorf, Annette. Indelible Shadows. Film and the Holocaust. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Lévinas, Emmanuel. „Cierpienie bezużyteczne.” Przeł. Małgorzata Kowalska. Literatura na Świecie 390-391 (2004): 401-412.
• Liehm, Antonín J. „Filmy pod specjalnym nadzorem. Doświadczenie czechosłowackie.” Przeł. Andrzej Jagodziński, Patrycja Krauze, Tomasz Grabiński. Film na Świecie 404 (2003).
• Macek, Václav. Ján Kadár. Przeł. Zuzana Dudášová, Zuzana Lapitková. Bratislava: FOTOFO - Central European House of Photography, 2011.
• Přádná, Stanislava. „Obchod na korze po letech.” Iluminace 28 (1997): 91-113.
• Rees, Laurence. Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”. Przeł. Paweł Stachura. Warszawa: Prószyński i S-ka, [b.d.].