Postać obcego w polskiej obrzędowości dorocznej. Od obcości do wspólnoty

• Autorzy: Adamowski Jan

Warianty tytułu

EN

The figure of the foreigner in Polish annual rituals. From foreignness to community

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Na podstawie ogólnopolskich i gatunkowo różnorodnych dokumentacji materiałowych autor analizuje zakres oraz kulturowe funkcje postaci obcych etnicznie występujących w obrzędowości dorocznej. W sensie identyfikacyjnym są to przede wszystkim: Żyd, Cygan, Turek, Niemiec, Węgier, Kozak oraz postać o uogólnionej nazwie Cudzoziemiec. Niektóre z nich, np. Węgier czy Turek, występują tylko w określonych gatunkach i obrzędach, a postacią o szerokim zakresie występowania jest głównie Żyd. W artykule szczegółowiej analizowane są takie eksponenty obcości, jak: język, ubiór, cechy fizyczne wyglądu, gesty, śpiew i muzyka, wiedza i umiejętności, atrybuty, wyznanie. W końcowej części opracowania autor wskazuje na fakt, że występujące w polskich obrzędach dorocznych postaci obcych, w odróżnieniu od potocznych stereotypów, są także znakiem intencjonalnego i symbolicznego ich włączania do wspólnoty. Proces ten jest wielowymiarowy i realizuje się m.in. poprzez takie wykładniki, jak „polonizacja” głównie w stroju, funkcjonalna ekwiwalentyzacja do innych postaci, zmiana semantycznej waloryzacji z negatywnej na pozytywną albo bardziej bezpośrednio w sensie społecznym, a więc uwzględnianie obcych jako równorzędnych adresatów i uczestników obrzędów.

EN

On the basis of data from various genres, the author analyzes the range and cultural functions of the images of ethnic foreigners in annual rituals. These include: the Jew, Gypsy, Turk, German, Hungarian, Cossack and a generalized figure called “the foreigner”. Some of them, e.g. the Hungarian or the Turk, only appear in some genres and rituals, whereas the Jew appears in a wide spectrum of genres. The article analyzes in greater detail the following exponents of foreignness: the language, clothes, appearance, gestures, singing and music, knowledge and skills, attributes and religion. The author also stresses that the figures of the foreigners, in contrast to commonplace stereotypes, are also manifestations of intentional and symbolic admissions of the people to the community. The process is multidimensional and is realized through Polonization (mainly in attire), functional equivalence to other figures, a change of semantic valuation (from negative to positive) or a socially grounded treatment of the foreigners as both addressees and participants of rituals.

Słowa kluczowe

PL

obcy; wspólnota; stereotyp; polska obrzędowość doroczna; Żyd; Cygan; Niemiec; Turek; Węgier; Kozak; Cudzoziemiec

EN

other; community; stereotype; Polish annual rituals; Jew; Gypsy; German; Turk; Hungarian; Cossack; Foreigner

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 2008
• Tom: 20
• Strony: 191-200

Twórcy

autor

Adamowski Jan

• Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Bibliografia

• Biederman Hans, 2001, Leksykon symboli, Warszawa.
• Bystroń Jan Stanisław, 1980, Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, wybrał i opracował Ludwik Stomma, Warszawa.
• Cirlot Juan Edwardo, 2000, Słownik symboli, tłum. Ireneusz Kania, Kraków.
• Forstner Dorothea OSB, 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekład i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, wybór ilustracji i komentarz Tamara Łozińska, Warszawa.
• Herody --- Reinfuss-Janusz Krystyna, Żarnecka Zofia (przygotowały do druku), 1995, Herody, Kraków, Muzeum Etnograficzne; „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” t. XII.
• JA --- Archiwalne materiały autora.
• Kolędowanie --- Bartmiński Jerzy, Hernas Czesław (red.), 1986, Kolędowanie na Lubelszczyźnie, Wrocław.
• Ogrodowska Barbara, 2001, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa.
• Pisarkowa Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 2, s. 5--26.
• PSL 1979/1 --- Romańska-Kubiak Irena, Wegetacyjny sens kolędowania, „Polska Sztuka Ludowa” 1979, nr 1.
• Stomma Ludwik, 2002, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje, Łódź.
• Syczewski Tadeusz ks., 2002, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia okresu Adwentu i Bożego Narodzenia w regionie nadbużańskim, Drohiczyn.
• TL 2000/1 --- Adamowski Jan, Szopka z okolic Radzynia Podlaskiego, „Twórczość Ludowa” 2000, nr 1, s. 34--37.
• Turki 2000 --- Turki. Straże grobowe Polski południowo-wschodniej 1998--1999, Stalowa Wola.