Psychologiczny balecik w konkretnym układzie sił. O polskiej recepcji „Wozu do Wiednia” Karela Kachyni

• Autorzy: Szymański Karol

Warianty tytułu

EN

Psychological Ballet In a Specific Configuration of Power. On the Polish Reception of the “Carriage To Vienna” by Karel Kachyňa

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

“Wóz do Wiednia” („Kočár do Vídně”) – arcydzieło kina czechosłowackiego z 1966 r., wyreżyserowane przez Karela Kachynię na podstawie scenariusza Jana Procházki – wzbudził w Polsce w latach 1966-1967 wyjątkowo skrajne opinie. Zastrzeżenia wobec rozgrywającego się w ostatnich dniach II wojny światowej filmu ogniskowały się wokół trzech wątków: zgorszenia związkiem miłosnym Czeszki i żołnierza wrogiej armii, sprzeciwu wobec nieheroicznego sposobu ukazania partyzantów oraz oburzenia na pozytywną postać „sympatycznego Niemca”. Krytycy „Wozu do Wiednia” formułowali swoje zarzuty niespotykanie ostrym i napastliwym językiem, wykorzystując bogaty repertuar środków stylistycznych i retorycznych komunistycznej nowomowy. Zdaniem Szymańskiego retoryka moralnego oburzenia i intelektualnej niezgody na przesłanie filmu była podszyta w recenzjach dyskursem ideologicznym, zgodnym z ówczesną polityką Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a wykorzystującym przede wszystkim tzw. straszak niemiecki, resentyment czeski oraz zarzuty rewizjonizmu wobec Czechosłowacji szukającej „socjalizmu z ludzką twarzą”. Wszystkie te elementy dyskursu zostały w 1968 r. wykorzystane w Polsce do legitymizacji ostatecznej rozprawy z Praską Wiosną i użycia do tego wojsk Układu Warszawskiego. W związku z tym Szymański widzi w recepcji „Wozu do Wiednia” z jednej strony wyprzedzające bieg wypadków testowanie – w skali mikro i na drugorzędnym froncie krytyki artystycznej – środków późniejszej antyczechosłowackiej akcji propagandowej, z drugiej zaś – symptom, wcześniejszego niż dotąd sądzono, przejścia codziennej PRL-owskiej indoktrynacji ideologicznej w stadium metodycznej i umyślnej kampanii propagandowej skierowanej przeciwko Czechosłowacji.

EN

“Carriage to Vienna” (“Kočár do Vídně”) – a masterpiece of the Czechoslovak cinema from 1966, directed by Karel Kachyňa and based on the script by Jan Procházka – aroused extremely divergent opinions in Poland in the years 1966-1967. Objections to the film taking place in the last days of the Second World War focused on three themes: scandal in response to the romantic relationship between a Czech girl and a soldier of a hostile army, opposition to the non-heroic way of showing guerrillas and outrage at the positive figure of a “nice German”. The critics of the “Carriage to Vienna” formulated their accusations with an unusually sharp and aggressive language, using the extensive repertoire of stylistic and rhetorical means of the communist language. According to Szymański, the rhetoric of moral indignation and intellectual disagreement with the message of the film present in the reviews was underlined with an ideological discourse, consistent with the policy of the Polish United Workers’ Party, which used primarily the so called German deterrent, Czech resentment and accusations of revisionism towards Czechoslovakia seeking “socialism with a human face”. All these elements of the discourse had been used in Poland, in 1968, in order to legitimize the final showdown with the Prague Spring and the use of Warsaw Pact troops. Therefore Szymański sees in the reception of the “Carriage to Vienna”, on the one hand, the testing (prior to the course of events) – on the micro scale and on the secondary front of artistic criticism – of the means of the later anti-Czech propaganda action, and on the other – a symptom, earlier than previously thought, of the daily ideological indoctrination of the Polish People’s Republic at the stage of methodical and intentional propaganda campaign directed against Czechoslovakia.

Słowa kluczowe

PL

“Wóz do Wiednia” („Kočár do Vídně”) – arcydzieło kina czechosłowackiego z 1966 r., wyreżyserowane przez Karela Kachynię na podstawie scenariusza Jana Procházki;; II wojna światowa;; recepcja filmu “Wóz do Wiednia” w Polsce lat 60.;; związek miłosny Czeszki i żołnierza wrogiej armii;; nieheroiczny sposób ukazania partyzantów;; wcześniejsze niż dotąd sądzono, przejście codziennej PRL-owskiej indoktrynacji ideologicznej w stadium metodycznej i umyślnej kampanii propagandowej skierowanej przeciwko Czechosłowacji.

EN

“Carriage to Vienna” (“Kočár do Vídně”) – a masterpiece of the Czechoslovak cinema from 1966, directed by Karel Kachyňa and based on the script by Jan Procházka;; Second World War;; romantic relationship between a Czech girl and a soldier of a hostile army;; the non-heroic way of showing guerrillas;; reception of the “Carriage to Vienna” in Poland;; earlier than previously thought, of the daily ideological indoctrination of the Polish People’s Republic at the stage of methodical and intentional propaganda campaign directed against Czechoslovakia.

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2018
• Numer: 101-102 Kino europejskie XXI wieku
• Strony: 275-299

Twórcy

autor

Szymański Karol

• Uniwersytet Gdański

Bibliografia

• Bernard, Jan. Jan Němec. Enfant terrible české nové vlny. Díl I: 1954–1974. Praha: Akademie Múzických Umění, 2014.
• Blažek, Petr. „«Wszystko pójdzie w innym kierunku». Wpływ polskiego Marca’68 na praską wiosnę.” In Wokół praskiej wiosny. Polska i Czechosłowacja w 1968 roku, ed. by Łukasz Kamiński, 32–44. Warszawa; Instytut Pamięci Narodowej, 2004.
• Českỳ hranỳ film IV. 1961–1970. Czech feature film IV. 1961–1970. Praha: Národní Filmový Archiv, 2004.
• Dudek, Antoni. „Wybrane czynniki historyczne wpływające na politykę władz PRL.” In Polityka czy propaganda. PRL wobec historii, ed. by Paweł Skibiński, Tomasz Wiścicki, 13–36. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2009.
• Fik, Marta. Marcowa kultura. Wokół Dziadów. Literaci i władze. Kampania marcowa. Warszawa: Wydawnictwo Wodnika, 1995.
• Głowiński, Michał. „Świadectwa i style odbioru.” Teksty 3 (1975): 9–28.
• Głowiński, Michał. Nowomowa po polsku. Warszawa: Wydawnictwo PEN, 1990.
• Głowiński, Michał. Peereliada. Komentarze do słów 1976–1981. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993.
• Havelka, Jiří. Čs. filmové hospodářství 1966–1970. Praha: Československý Filmový Ústav, 1976.
• Koura, Petr. „Obraz nacistické okupace v hraném českém filmu 1945–1989.” In Film a dějiny, ed. by Petr Kopal, 219–242. Praha: Lidové Noviny, 2005.
• Křipač, Jan. „Kritika Kachyňových filmů ve «Filmu a Době» šedesátých let.” Film a Doba 4 (2016): 022–023.
• Kurz, Iwona. „«Our folks»: ordinary people in Czechoslovak and Polish cinema around 1968.” In Visegrad cinema. Points of contact from the New Wave to the present, ed. by Petra Hanáková, Kevin B. Johnson, 99–109. Praha: Casablanca, 2010.
• Machcewicz, Paweł. „«Do diabła z suwerennością». Władysław Gomułka wobec praskiej wiosny.” In Wokół praskiej wiosny. Polska i Czechosłowacja w 1968 roku, ed. by Łukasz Kamiński, 59–72. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004.
• Mazur, Mariusz. Propagandowy obraz świata. Polityczne kampanie prasowe w PRL 1956–1980. Model analityczno-koncepcyjny. Warszawa: Trio, 2003.
• Piotrowski, Grzegorz. „Juraja Herza sposób na stylizację rzeczywistości. Przypadek «Morgiany».” Kwartalnik Filmowy 89–90 (2015): 102–113.
• Skopal, Pavel. Filmová kultura severního trojúhelníku. Filmy, kina a diváci českých zemí, NDR a Polska 1945–1970. Brno: Host, 2014.
• Skopal, Pavel, Karl, Lars. „Introduction”. In Cinema in service of the state. Perspectives on film culture in the GDR and Czechoslovakia, 1945–1960, ed. by Lars Karl and Pavel Skopal, 1–11. New York – Oxford: Berghahn, 2015.
• Skupa, Lukáš. Vadí – nevadí. Česká filmová cenzura v 60. letech. Praha: Národní Filmový Archiv, 2016.
• Wołowiec, Grzegorz. „«Barwy walki» i polska droga do socjalizmu.” In Rok 1966. PRL na zakręcie, ed. by Katarzyna Chmielewska, Grzegorz Wołowiec, Tomasz Żukowski, 39–68. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2014.
• Zwierzchowski, Piotr. Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2013.