Piosenka w polskim filmie socrealistyczym

• Autorzy: Marek Hendrykowski

Warianty tytułu

EN

Song in the Polish Film of the Socialist Era

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Śpiewający obywatel – pod warunkiem, że śpiewał na ekranie coś „słusznego” – cieszył się w kinie socrealistycznym niepisaną licentia vocalica, udzieloną na zasadzie bezumownej koncesji przez władzę. Myśl przewodnią tekstu Hendrykowskiego stanowi hipoteza dwoistości estetycznych źródeł piosenki w polskim filmie socrealistycznym. Z jednej strony źródłem tym jest wzorzec radzieckiej pieśni i piosenki, z drugiej – model rodzimy, oparty na tradycjach piosenki okresu międzywojennego. Pod względem ideologicznym (poetyka założona) oba modele stoją z sobą w sprzeczności. Pod względem estetycznym (poetyka zrealizowana) – poddane socrealistycznej obróbce okazują się zbliżone. Melanż, do jakiego wówczas doszło, jest osobliwym paradoksem poetyki nie tylko piosenki filmowej, ale również pewnych aspektów poetyki kina socrealistycznego. Od czasów podszytej zachodnią kulturą popularną komedii „Świat się śmieje” istniało krytykowane przez ortodoksów politycznych przyzwolenie na formalne odstępstwo od sztywnych wymogów socrealistycznej sztampy. Liczyła się generalna zasada, a ta pozostawała niezmienna i prosta. O tym, czy dana piosenka znajdzie się „na wyposażeniu” bohaterów, decydowała nie jej melodia, lecz retoryka tekstu. Jego ideowej wymowy czynniki decyzyjne pilnowały z niestrudzoną czujnością. Wszystko inne mogło być w widowisku filmowym mniej lub bardziej dowolne i umowne.

EN

A singing citizen – provided that he sang on screen something “right” – enjoyed the unwritten socialist-realist cinema licentia vocalica, granted on a non-contractual concession by the government. The central idea of Hendrykowski’s article is the hypothesis of duality of aesthetic sources of songs in Polish socialist realist films. On the one hand the songs are modelled on the Soviet style song, on the other hand they are made according to the local model, based on the songs of the interwar period. Ideologically (in terms of poetics assumed), the models contradict each other. In terms of the aesthetic (the poetics realised), subjected to socialist realist treatment they appear to be similar. The mélange obtained is a paradox of poetics of film song and certain aspects of the poetics of socialist cinema. Since the days of the popular, Western influenced, comedy Moscow Laughs (1934), there existed a consent, criticised by the political orthodoxy, for not following the strict demands of the socialist realist ideology. What mattered was the general rule, and that remained simple and unchanged. The question of whether a song will be granted to a hero was decided not by its melody, but by the rhetoric of the lyrics. Its ideological dimension was guarded with tireless vigilance by the government. Everything else could be more or less arbitrary and conventional.

Słowa kluczowe

PL

muzyka pop; piosenka; socrealizm; kino polskie

EN

pop music; socialist realism; soc-realism; Polish cinema

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2015
• Numer: 91 Film między muzyką pop a popkulturą
• Strony: 93-104

Twórcy

autor

Marek Hendrykowski

• Katedra Filmu, Telewizji i Nowych Mediów, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Bibliografia

• „Muzyk o muzyce filmowej. Rozmowa z Zygmuntem Wiehlerem autorem muzyki w filmie ‘Sprawa do załatwienia’”. Rozm. Ludomir Rubah. „Film” 37 (1953).
• Hendrykowski, Marek. „Uśmiech Stalina, czyli jak polubić socrealizm”, „Kwartalnik Filmowy” 41-42 (2003). 65-89.
• Płażewski, Jerzy. „Inflacja piosenki”, „Film” 38 (1953).
• Sowińska, Iwona. Polska muzyka filmowa 1945-1968. Katowice 2006.