Leksem „cnota” i leksemy pokrewne w języku polskim w ciągu wieków

• Autorzy: Beata Raszewska-Żurek

Warianty tytułu

EN

The history of Polish verbs referring to dressing

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł poświęcony jest językowemu obrazowi cnoty w polszczyźnie od jej początków aż po współczesność. Analizie poddano definicje leksykograficzne leksemu „cnota” oraz powiązanych z nim przymiotników („cny”, „cnotliwy”) i rzeczowników („cność”, „cnotka”) z historycznych i współczesnych słowników języka polskiego, a także zawarte w nich dane tekstowe, określenia cnoty i towarzyszące jej nazwy innych wartości. Pozwoliło to na rekonstrukcję językowego obrazu cnoty w języku polskim oraz na ukazanie zmian, jakie w nim zaszły na przestrzeni sześciu wieków pod wpływem rozwoju kultury. W dawnym obrazie cnoty zaznacza się jej związek z religijną i społeczną sferą życia człowieka oraz wysokie usytuowanie w ówczesnej hierarchii wartości. W XVII i XVIII w. nastąpiło odsunięcie cnoty od religijnej sfery życia, jednak z zachowaniem wysokiego wartościowania opartego na płynącej z niej społecznej korzyści. Od tego czasu widać stopniowe wysuwanie się na pierwszy plan jednego ze znaczeń - 'czystość seksualną', z jednoczesnym wycofywaniem się innych, bardziej ogólnych znaczeń, takich jak 'zaleta etyczna', 'zacność, prawość, szlachetność'. Tym samym obraz cnoty uległ znacznemu ograniczeniu, dziś zawiera on jedynie część odnoszącą się do dziewictwa. Widoczne przez wieki w języku polskim wysokie usytuowanie cnoty w hierarchii wartości współcześnie zanika wraz z zawężeniem znaczenia leksemu „cnota” i zmianami kulturowymi.

This article describes semantic progress of the lexeme "cnota" in Polish since the beginning till now. The analysis was conducted on lexicographic definition of "cnota" and affined adjectives such as "cny", "cnotliwy", nouns like "cność", "cnotka" taken from historical and modern dictionaries of Polish language, the context describing "cnota" and other names of similar values. It will allow me to show the evolution of the lexeme "cnota" and differences in evaluation over six centuries. The historical meaning of "cnota" was strongly connected with the religious and social side of life and its position was high in the hierarchy of values. During the 17th and 18th centuries the meaning of "cnota" turned from religious toward secular but it preserved a high position resulting in social advantage. Since then the lexeme strongly evolved one of its meanings, connected with sexual purity and simultaneously losing the other, more general sense like ‘ethic virtue’, ‘righteousness and nobility’. Its high position in the hierarchy of values during the centuries is declining today due to narrow meaning and cultural changes.

Słowa kluczowe

PL

słownictwo aksjologiczne,; język wartości,; ewolucja znaczeń,; rozwój semantyczny,; językoznawstwo diachroniczne

EN

axiological vocabulary,; language of values,; evolution of meanings,; diachronic studies

• Wydawca: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Czasopismo: Język Polski
• Rocznik: 2012
• Tom: 92
• Numer: 2
• Strony: 113–125

Twórcy

autor

Beata Raszewska-Żurek

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Pracownia Języka Prasłowiańskiego, 31-120 Kraków al. Mickiewicza 31, Poland,