Zabytkowe okna : metody badań i konserwacji

• Autorzy: Lewicki Jakub

Warianty tytułu

EN

Historical Windows. Research and Conservation Methods

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

EN

The acceleration of the rate of the damage of historical window woodwork and the exchange of old solutions for new ones (caused by the appearance of plastic windows) induced the author to analyse all methods which could prove useful in the analysis (research) and conservation of historical windows. The first part of the examination considers the window as part of an monument of architecture and its material structure. Subsequently, the author distinguishes and discusses undertakings used in research concerning historical windows: nondamaging research (an analysis of historical and iconographie sources) and damage-incurring research which encompasses an analysis of the material structure of a building. The next stage of reflections describes proper conservation inventory (the most suitable scale and course of measurement and photographic inventory as well as the manner of description). The author lists all the criteria which should form a basis for an analysis and assessment of windows (the window as an inseparable part of the architecture of buildings, the historical window associated with the elevation of the interior of a building, the uniqueness of the stylistic features of the window, the state of preservation, the possibilities of repair and adaptation to contemporary norms). Attention is also drawn to the problem occurring in highest standard historical monuments, namely, the reconstruction of the earlier form of windows in place of the removed original later solutions (nineteenth- and twentiethcentury) as well as the exchange of historical windows for plastic ones. The author analyses problems connected with the recreation of colour. A summary discusses the conservation of old windows, emphasising the need for their documentation and the necessity of current care and repair of damaged solutions. Only the latter can protect against damage and will assist the retention of the majority of historical windows.

Słowa kluczowe

PL

zabytkowa stolarka okienna; otwór okienny; iluzjonistyczne okna; inwentaryzacja konserwatorska; rekonstrukcja okien

• Wydawca: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Czasopismo: Ochrona Zabytków
• Rocznik: 1998
• Numer: 3
• Strony: 273-293

Daty

wydano

1998

Twórcy

autor

Lewicki Jakub

Bibliografia

• Z. Mączeński, Poradnik budowlany dla architektow, Warszawa 1954, s. 4 9 1 -4 9 3 ;
• J. Lepiarczyk, Konserwacja za by tkow architektury, Kraków 1954, s. 4 7 -4 9 ;
• J. Tajchman, Now ożytna stolarka o kienna w Polsce, Studia i Materiały PKZ, Warszawa 1979;
• J. Tajchman, Das Holzfenster und seine Restaurierungs Problematik, Fachhochschule, Lippe 1987;
• J. Tajchman, Stolarka okienna w Polsce. Rozwoj i problematyka konserwatorska, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Studia i Materiały, Seria C, t. V, Warszawa 1990;
• J. Tajchman, Stolarka okienna. Słownik terminologiczny architektury, Warszawa 1993.
• P.-H. Boerlin, E. Forssman, I. Haug, E. Kubach, W. Prohaska, hasło: Fassade, (w:) Reallexikon zu r deutschen Kunstgeschichte, München 1981, szp. 536-690;
• C. Klemm, hasło: Fassadenmalerei, (w:) tamże, szp. 690- 742;
• F. Kobler, M. Koller, hasło: Farbigkeit der Architektur, (w:) tamże, München 1976, Bd. 7, szp. 274^128;
• hasło: Fassadenmalerei, (w:) Lexikon der Kunst, Leipzig 1989, B. 2, s. 4 5 5 -4 5 6
• E. Badstübner, Fenster. Die Funktion des Fensters von der R omanik bis zum Gegenwart, Leipzig 1970.
• M. Dayczak-Domanasiewicz, Forma i zakres opracowania wstępnych badań historycznych i ikonograficznych, „Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1973, s. 37-54;
• A. Ryszkiewicz, Źrodła do dziejow sztuki w archiwach, (w:) Wstęp do historii sz tu k i, t. I: Przedmiot, metodologia, zawod, Warszawa 1973, s. 3 1 3 -3 2 4 ;
• A. Wyrobisz, Źrodła pisane w badaniach nad zaby tkami architektury, „Rocznik P.P. PKZ” 1987, z. 1, Warszawa 1988, z. 1, s. 4 7 -6 1 .
• D. Frey, haslo: Architekturzeichnung, (w:) Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, München, szp. 992-1013; Architektenzeichnungen 14 7 9 -1 9 7 9 , (w:) Katalog zur Ausstellung in der Sonderausstellungshalle der Staatlichen Museen in Berlin-Dahlem, red. E. Berckenhagen, Berlin 1979.
• T. Krauth, Die gesamte Bauschreinerei einschliesslich der Holztreppen, der Glaserarbeiten und der Beschlage, Band I—II, Leipzig 1895, wyd. II 1899;
• H. Koch, Fenster, Turen. Handbuch der Architektur, Teil 3, Band 3, Heft 1, Darmstadt 1896, wyd. II Stuttgart 1901;
• A. Nübel, Holzarbeiten, Frankfurt am Main 1917;
• O. Völckers, Glass un d Fenster, Berlin 1934;
• Z. Żniński, Stolarstwo budowlane, cz. 1, Warszawa 1952, s. 13 -8 3 , 9 9 -1 0 6 ;
• O. Meyer, Turen un d Fenster. Ihre Gestaltung nach alten und neuen H andwerkstechniken, Berlin 1924.
• A. Graef, Der praktische Fensterbauer, wyd. I, Weimar 1874, ost. wyd. Hannover 1992.
• J. Furtenbach, Architectura civilis, architectura recreations, architectura privata: drei Bande in einem Band, Ulm 1628 und Augsburg 1 6 4 0 -1 6 4 1 , reprint — Hildesheim 1971, Documenta technica, Reihe 2: Quellenschriften zur Technikgeschichte.
• E. Viollet-le-Duc, hasło Fenetre, (w:) Dictionnair raisonne de l ’architecture francaise du X l-e au X Vl-e siecle, Paris 1861, t. V, s. 36 5 -4 1 9 ;
• F. Ostendorf, Uber den Verschluss des Profanfensters im Mittelalter, „Zentralblatt der Bauverwaltung” 1901;
• R. Herbig, Fenster an Tempeln u nd monumentalen Profanbauten, „Jahrbuch des Deutschen Architektur Institut”, R. 44, 1929, s. 2 2 4 -2 6 2 ;
• R. Offermann, Die Entwicklung des gotischen Fensters am M ittelrhein im 13 und 14 Jahrhundert, Wiesbaden 1932;
• A. J. Wacker, Das Fenster im deutschen Wohnhaus, Danzig 1938;
• P. Janak, Okno jako pamdtkovy dokument, „Zprâvy pamâtkové pććce”, R. 3, 1939, s. 3 1 -4 0 ;
• G. Lill, Denkmalpflege Praktische, München 1941;
• P. Janak, Okna Prazskeho hradu, „Zprâvy pamâtkové pćće”, R. 1 4 ,1 9 5 4 , nr 9 -1 0 , s. 2 7 2 -2 7 8 ;
• Z. Mączeński, Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym, Warszawa 1956, s. 166-197;
• J. Herout, Uprava oken pamatkovych objektu, „Zprâvy pamâtkové pćće” , R. 23, 1963, nr 1, s. 18-2 5 , 3 9 -5 2 ;
• H. E. Beckett, J. A. Godfrey, Windows. Performance, Design and Installation, London 1974, s. 117-144;
• M. Kupf, Das Fenster in der historischen Fassade, „Restauratorenblätter”, R. 4 ,1 9 8 0 , s. 148— 172;
• E. Seifert, Die Bedeutung des Fensters im Denkmalschutz, „Deutsche Kunst und Denkmalpflege”, R. 39, 1981, nr 1, s. 2 5 -3 4 ;
• H. Habel, Sprossenlose Feuster an Baudenkmalern? Uberlegungen zu historischen Bauplanen, tamże, s. 3 5 -3 8 ;
• S. Lietz, Das Fenster des Barock. Fenster un d Fensterzubehor in der furstlichen Profanarchitektur zwichen 1680 und 1780, „Kunstwiessenschaftliche Studien”, München 1982, Band 54;
• Fenstersanierung, opr. Arbeitskreis der Bautechnik der Vereinigung der Landes Denkmalpfleger, C. Arendt u. s., München 1984;
• S. M. Sondergaard, Ribe-lodposte, „Bygningsarkaeologiske Studier”, t. III, 1986, s. 9 3 -1 0 0 ;
• C. Gerlach, Fenster aus Westfalen. Z u r konstruktion u nd Etwicklung des Fensters im Fachwerkbau, Westfälisches Freilichtmuseum, Detmold 1987;
• E. Remmest, Jugendstilfenster in Deutschland, Wiengarten 1988;
• H. H. Engqvist, Vinduer og vinduesprofiler 1 5 5 0 -1 8 5 0 , „Bygningsarkaeologiske Studier”, t. V, 1988, s. 7 1 -8 1 ;
• H. Grieß, Fensterarchitektur und Fensterkonstruktion in Bayer. Vom ausgehenden 18 Jahrhundert bis zum Ersten Weltkrieg, „Arbeiteshefte des Bayerischen Landesamtes für Denkmalpflege”, München 1990;
• M. Gerner, D. Gärtner, Historische Fenster Entwicklung Denkmalpflege, Stuttgart 1996;
• Reallexikon zu r Deutschen Kunstgeschichte, Band VII—VIII, München 1 9 8 1 -1 9 8 3 , hasła: W. Haas, A. Reinle, F. Kobler, Fenster, szp. 1253-1466, W. Sage, Fenstererker, szp. 1467- 1474, R. Prandtstetten, I. Haug, Fenstergitter, szp. 1 4 7 4 -1 5 0 1 , A. Reinle, Fensterladen, szp. 1 5 0 1 - 1524, E. von Kirchbach-Muller, Fensterverriegelung, szp. 203, E. Fitz, W. Haas, I. Haug, F. Kobler, Fensterverschlus, szp. 2 1 3 -2 5 6 .
• hasło Fenster i następne w: Wasmuths Lexikon der Baukunst, Band 2, Berlin 1930, s. 4 3 3 - 439;
• haslo Fenster i następne w: Lexikon der Kunst, Band 1, Leipzig 1968, s. 6 9 5 -6 9 7 . 9.
• W. F. Crittall, A Metal Window Dictionary, London 1953;
• A. G. Schneck, Fenster aus Ho lz und Metall. Konstruktion un d Maueranschlag, Stuttgart 1932, kolejne wyd. 1953, 1967;
• U. Reitmayer, Holzfenster in handwerklicher Konstruktion, 6 Aufl., Stuttgart 1967;
• La Fenetre. Monographies de techniques hospitaliers, C 1, Paris 1967;
• P. Smith, Windows, Blandford 1967; D. P. Turner (ed.), Windows and Environment, London 1971.
• W. Klein, Nowoczesne okna, Warszawa 1978.
• W. Klein, Das Fenster un d seine A n schlusse Problematik und konstruktive Zusammenhange, Köln 1974;
• V. Lee, Piękne okna, Warszawa 1997.
• A. Miłobędzki, Badania nad historią architektury, (w:) Wstęp do historii sztuki, 1.1: Przedmiot, metodologia, zawod, Warszawa 1973, s. 4 7 1 -4 9 4 ;
• M. Brykowska, Dokumentacja do prac konserwatorskich, „Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, Budownictwo” 1981, z. 70, s. 135-154;
• M. Brykowska, Badania za b y tkow architektury, „Rocznik P. P. PKZ” 1987, z. 1, Warszawa 1988, z. 1, s. 2 1 -4 0 .
• J. Gadomski, W. Zalewski, Dokumentacja badań tyn kow i warstw malarskich. Stan i potrzeby, „Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1973, s. 109-119;
• M. Poksińska, Polichromia romańskiej i wczesnogotyckiej rzeźby architektonicznej. Zespol rzeźby trzebnickiej, Toruń 1993.
• J. T. Frazik, Makroskopowa analiza materiału, techniki i stratygrafii murow oraz tyn kow zabytkowych budowli, „Czasopismo Techniczne. Budownictwo”, R. 67, Kraków 1969, z. 3, s. 1-15;
• J. T. Frazik, Analiza materiału, techniki i stratygrafii murow jako metoda badawcza dzieł architektury zaby tkowej, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. 31, 1969, nr 1, s. 121-123;
• J. T. Frazik, Zamek w Krasiczynie, „Zeszyt Naukowy Politechniki Krakowskiej”, nr 12, Architektura, z. 22, 1968, s. 7 -2 3 .
• M. Brykowska, Badania historyczno-architektoniczne elewacji budowli zaby tkowych, (w:) Problemy konserwacji elewacji budowli zabytkowych, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, t. V, 1996, s. 7 7 -9 0 .
• T. Poklewski, Możliwości poznawcze archeologii w badaniach architektury. Ocena archeologa. Wprowadzenie do dyskusji, „Rocznik P. P. PKZ” 1987, z. 1, Warszawa 1988, s. 10-20;
• T. Nawrolski, Uwagi na temat przydatności materiału archeologicznego w badaniach zaby tkow architektury, s. 6 2 -7 6 ;
• L. Kajzer, Wstęp do badań archeologiczno-architektonicznych, Łódź 1984.
• O. Vólckers, Glas und Fenster, Berlin 1939; Podstawy szklarstwa, Warszawa 1954;
• A. Wyrobisz, Szkło w Polsce od XLVdo XVII wieku, Wrocław 1968;
• J. Frycz, Oszklenie nowożytne, „Szkło i Ceramika”, R. 23, 1972, nr 12, s. 3 7 4 -3 7 9 ;
• A. Polak, Szkło i jego historia, Warszawa 1980;
• J. Frycz, Witraże i oszklenia od X V do XVIII wieku, (w:) Polskie szkło do połowy XIX wieku, Wrocław 1987; Z. Kamieńska, Produkcja szkła od połowy XVII do połowy XIX wieku,
• T. Nawrolski, W sprawie kompleksowości badań zab y tkow architektury, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, 1986, nr 1, s. 119-129.
• W. Frödl, Pojęcia i kryteria wartościowania zabytkow. Ich oddziaływanie na praktykę konserwatorską, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, t. XIII, Warszawa 1966.
• J. Tajchman, Voruntersuchung des Fenstergerahmes im Neuen Palais Sanssouci in Potsdam, Warszawa 1977, mpis, Biuro Handlu Zagranicznego PKZ;
• J. Tajchman, Analiza historycznej stolarki okiennej i drzwiowej w hotelu Bristol w Warszawie, Toruń-Warszawa 1981, mpis, Biuro Projektów Budownictwa Ogólnego „Budopol” w Warszawie;
• J. Tajchman, Orzeczenie dotyczące stolarki okiennej „Grand H o te lu ” w Sopocie, Toruń 1989, mpis;
• J. Lewicki, Koncepcja rekonstrukcji stolarki okiennej wraz z dokumentacją stanu istniejącego w korpusie palacu biskupiego w Kielcach, Kielce 1994, mpis i rys. w zbiorach Działu Konserwatorskiego Muzeum Narodowego w Kielcach.
• J. Tajchman, Stolarka okienna w zabytkach Torunia, „Biuletyn Informacyjny PKZ” 1969, nr 16, s. 2 1 -5 7 ;
• J. Tajchman, Problematyka stolarki okiennej w odbudowywanym Z amku, (w:) B udujemy Z a m ek, „Informacje Bieżące PKZ” 1973, nr 2 -3 i 3 -4 ;
• J. Tajchman, Stolarka okienna Z am ku Krolewskiego w Warszawie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, R. XIX, 1974, z. 4, s. 2 6 3 -2 9 1 ;
• J. Otrząsek, Stolarka okienna w X VlII-wiecznym zespole pałacowym Sanssouci w Poczdamie i jej problematyka konserwatorska, praca magisterska pod kier. J. Tajchmana, Toruń 1991.
• I. Berent, Stolarka okienna w Gdańsku w świetle materiałow ikonograficznych, praca magisterska pod kier. J. Tajchmana, Toruń 1994.
• H. J. Louw, The Origin o f the Sash-window, „Architectural History”, XXVI, 1983, s. 4 9 -7 2 ,
• S. Wiliński, Okna termalne w w illach Andrea Palladia, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, R. 16, 1971, z. 1, s. 2 3 -3 8 .
• J. Tajchman, W obronie detalu budowlanego w obiektach zabytkowych, „Biuletyn Informacyjny PKZ” 1967, nr 6, s. 5 -1 3 ;
• J. Mrozowska, Łodzkie okna, „Spotkania z Zabytkami”, R., 15, 1991, nr 1, s. 13-16;
• A. Dymek, O kna, „Spotkania z Zabytkami”,, R. 21, 1997, nr 4, s. 25 -2 6 .
• E. H. Heimann, Einbau von Fenstern, Ttiren un d Toren, Koln 1985,
• A. Wyszyński, Wymiana starego okna, „Murator”, R. 7, 1989, nr 4, s. 5 7 -6 1 ;
• A. Wyszyński, Przerobka ościeża okiennego, , „Murator”, R. 7, 1989, nr 5, s. 5 7 -6 2 .
• J. A. Pogorzelski, Dobre, szczelne okna, „Materiały Budowlane” 1998, nr 4, s. 9 6 -9 7 .
• F. Heiner, Bemerkungen zum Fenster, „Architektur der DDR”, R. 34, 1985, nr 2, s. 119-121.
• J. Płoński, Ocena okien z tworzyw sztucznych produkowanych w Polsce, „Przegląd Budowlany”, R. 68, 1997, nr 11, s. 2 5 -2 8 .
• T. Turek, Rynek okien z drewna i z tworzyw sztucznych w Polsce w 1997, „Materiały Budowlane” 1998, nr 4, s. 1 1 0 -1 1 7
• M. Mikińska, Aprobaty techniczne i świadectwa dopuszczenia do stosowania w b u downictwie okien i drzwi z PCW oraz drewna. Stan na 23 .0 3 .1 9 9 8 , „Materiały Budowlane” 1998, nr 4, s. 118-120.
• A. Gutzeit, Die Fassade, Berlin 1984, s. 84;
• M. Baur-Heinhold, Bemalte Fassaden, Geschichte, Vorbild, Techniok, Erneuerung, München 1982;
• W. Tafelmaier, Architekturmalerei an Fassaden: A nregungen, Vorlagen, Techniken, Stuttgart 1988;
• M. Schulz, Z u r Farbigmalpfegerische Untersuchungen und Erneuerungen von Renaissance un d Barock Fassaden, Weimar 1978.
• J. Grünfelder, Farbige Fensterladen am Freulerpalasł, (w:) Von Farbe und Farben: Albert Knoepfli zum 70. Geburtstag, Zürich 1980, s. 117-119;
• S. Lietz, Das Fenster des Barock..., s. 1 0 0 -1 2 8 .
• E. Małachowicz, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 1994, s. 2 0 8 -2 1 1 .
• A. Jastrzębski, Problemy szczelności stolarki okiennej, „Przegląd Budowlany”, R. 54, 1982, nr 5 -6 , s. 20 7 -2 1 1 ;
• A. Jastrzębski, O przyczynach przeciekow stolarki okiennej jednoramowej, „Przegląd Budowlany”, R. 52, 1980, nr 12, s. 6 7 4 -6 7 6 ;
• Z. Olendzki, Przedsięwzięcia zm ie rzające do poprawy jakości stolarki okiennej, „Przegląd Budowlany”, R. 57, 1985, nr 1, s. 16-19;
• Fenster, Fensterwande aus Holz, Miinchen 1964;

Identyfikatory

ISSN

0029-8247