Duchowość jawna i ukryta. Czy warto kruszyć kopie o naukowy status badania duchowości?

• Autorzy: Paweł Socha

Warianty tytułu

EN

Spirituality: Explicit and Implicit. Hindrances to the Scientific Status of Research on Spirituality

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Mimo że duchowość jest dziś popularnym obiektem badań w wielu dziedzinach nauk o człowieku, ciągle istnieją kłopoty z jej definiowaniem. Wśród ich przyczyn, przynajmniej w psychologii, choć nieuzasadnione, są skrzywienia odzwierciedlające osobiste uwikłanie naukowca: z jednej strony apologetyczne, z drugiej - antyfideistyczne. Skrzywienie pierwszego typu jest często powodowane wykraczającymi poza paradygmat nauki przekonaniami twórcy koncepcji. Odnosi się to do dwu koncepcji uznających istnienie duchowego wymiaru człowieka jako substancjalnie innego niż psychologiczny: logoteoria V. E. Frankla, czyli koncepcja wymiaru duchowego jako źródła potrzeby sensu, oraz koncepcja D. Helminiaka, według której duchowość jest realizacją zasady autentycznej transcendencji siebie. Takie koncepcje określone są jako jawne. Jednak istnieją też jawne koncepcje duchowości, możliwe do akceptacji w ramach psychologii akademickiej; omówiony przykład to koncepcja duchowości opracowana przez J. Averilla. Skrzywienie drugiego typu zdominowało zachodnią psychologię na długo. Może być ono powodem nieużywania pojęcia duchowości przez twórców koncepcji, których wyróżniające się cechy pojawiają się w tym artykule. Są to ukryte koncepcje duchowości. Trzy ich przykłady to: teoria opanowywania trwogi, zainicjowana przez T. Pyszczynskiego, J. Greenberga i S. Solomona, model podtrzymywania sensu, którego autorami są głównie T. Proulx i S. Heine, oraz transgresyjna koncepcja człowieka Józefa Kozieleckiego. Występują w nich podobne wątki, jednak koncepcja transgresyjna jawi się jako najbardziej przydatna. W zakończeniu znajdują się propozycje badań wykorzystujących idee sensu, radzenia sobie z absurdalnością i formy transgresji jako prowadzące do duchowej przemiany.

EN

Although spirituality is a popular subject of research in many fields of science about man today, there still are problems with defining it. Their causes, at least in psychology, though unfounded, include distortions reflecting the scientist's personal bias: apologetic on the one hand and anti-fideist on the other. Bias of the first type often stems from the beliefs, held by the author of a given concept, that go beyond the paradigm of science. This refers to two concepts recognizing the existence of the spiritual dimension of the human being as substantially different from the psychological dimension: V. E. Frankl's logotheory, being a concept of the spiritual dimension as the source of the need for meaning, and D. Helminiak's concept, according to which spirituality is the realization of the principle of authentic transcendence of the self. Such concepts are referred to as explicit. However, there are also explicit concepts of spirituality acceptable in academic psychology; the described example is the concept of spirituality developed by J. Averill. Bias of the second type dominated Western psychology for a long time. It may be the cause for the term "spirituality" not being used by the authors of the concepts whose distinctive features appear in this article. These are the implicit concepts of spirituality. Their three examples are: Terror Management Theory (developed by T. Pyszczyński, J. Greenberg, and S. Solomon), the Meaning Maintenance Model (authored mainly by T. Proulx and S. Heine), and Józef Kozielecki's trans-gressive concept of man. They include similar elements, but the transgressive concept appears to be the most useful. The conclusion contains proposals of research using the ideas of meaning, coping with absurdity, and the form of transgression as ones that lead to spiritual transformation.

Słowa kluczowe

PL

duchowość; teoria; koncepcja; przemiana

EN

spirituality; theory; concept; transformation

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Psychologiczne
• Rocznik: 2013
• Tom: 16
• Numer: 3
• Strony: 369-413

Daty

wydano

2013

Twórcy

autor

Paweł Socha

• Instytut Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego,