Spór o model ustrojowy prokuratury w świetle dyskusji parlamentarnych nad nowelizacją z 29 grudnia 1989 r. Konstytucji PRL

• Autorzy: Brzuszczak Przemysław

Warianty tytułu

EN

Dispute over the Systemic Model of the Prosecutor’s Office in the Light of Parliamentary Discussions on the Amendment of 29 December 1989 to the Constitution of the Polish People’s Republic

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

EN

The article attempts to show the parliamentary discussions around the systemic model of the prosecutor’s office, which was one of the knotty issues during the work on the 29 December 1989 amendment to the Constitution of the Polish People’s Republic. Research methods characteristic of legal sciences and political sciences, primarily the formal-dogmatic method, the institutional method, and the comparative method have been used to achieve this goal. Through the aforementioned research methods, sources were analysed (mainly transcripts from the work of the 10th Sejm, especially the Parliamentary Legislative Committee, the 1st term Senate, the law and court reform sub-team functioning during the Polish Round Table negotiations, as well as memoirs of participants and observers of the late 1989 discussion on the optimal systemic model of the prosecutor’s office), subsequent laws on the prosecutor’s office and drafts of the December amendment, and a review of the literature. Alongside the regulation of political parties, the question of the location and functions of the public prosecutor’s office was among the most contentious issues during the drafting of the content of the December amendment. Particularly involved in these debates was the proposal to combine the functions of the Prosecutor General and the Minister of Justice. The previous model of separating these offices in People’s Poland was seen as one of the reasons why the prosecutor’s office was used by the communist regime for various abuses, including those targeting opposition activists in the Polish People’s Republic. Thus, the personal union of the Prosecutor General and the Minister of Justice, in place since 1990, was more an aftermath of these negative experiences than the result of extensive substantive polemics around the optimal systemic model of the prosecution service. This recognition constitutes the main hypothesis of this article. The article briefly presents the ‘starting point’ for parliamentary discussions on this issue, which was the output of the law and court reform sub-team operating under the political reforms team of the Round Table. The subject scope of the December amendment and the course of discussion on the place of the prosecutor’s office in the changed socio-political reality were also presented. During these discussions, the possible deconstitutionalisation of the prosecution institution also remained an important issue.

Słowa kluczowe

EN

prosecutor’s office; amendment of 29 December 1989 to the Constitution of the Polish People’s Republic; Prosecutor General; Minister of Justice; Sejm of the 10th term; Aleksander Bentkowski

• Wydawca: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Czasopismo: Przegląd Sejmowy
• Rocznik: 2024
• Numer: 3-4(182-183)
• Strony: 51–71

Twórcy

autor

Brzuszczak Przemysław

• Mgr Przemysław Brzuszczak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Polska SGH Warsaw School of Economics, Collegium of Business Administration, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-5922-8494

Bibliografia

• Baka W., Zmagania o reformę. Z dziennika politycznego 1980–1990, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2007.
• Dylematy. Intelektualna historia reform Leszka Balcerowicza, red. J. Luszniewicz, W. Morawski, A. Zawistowski, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2022.
• Komisja Ustawodawcza Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, Biuletyn nr 198/X kadencja, 27 grudnia 1989 r.
• Komisja Ustawodawcza Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, Biuletyn nr 204/X kadencja, 29 grudnia 1989 r.
• Łętowska E., Jak zaczynał Rzecznik Praw Obywatelskich. Felietony 1988–1991, Agencja Master, Łódź 1992.
• Łętowska E., Janicki M., Podemski S., Baba na świeczniku. Rozmawiają Mariusz Janicki i Stanisław Podemski, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992.
• Michnik A., Wasz prezydent, nasz premier, „Gazeta Wyborcza”, 3 VII 1989.
• Okrągły Stół. Podzespół do Spraw Reformy Prawa i Sądów. Stenogram z drugiego posiedzenia Podzespołu do Spraw Reformy Prawa i Sądów w dniu 21 lutego 1989 r., Biblioteka Sejmowa, Warszawa 1990, <https://orka2.sejm.gov.pl/OkraglyStol.nsf/0/02630759AEFB33F9C1257CDF003D831E/%24File/000140229.pdf>.
• Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1987–1990, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2005.
• Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, Pierwsze czytanie poselskich projektów ustaw o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druki nr 27, 27a i 80), [w:] Sprawozdanie stenograficzne z 14. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniach 30 listopada i 1 grudnia 1989 r., Warszawa 1989.
• Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, Pierwsze czytanie przedstawionego przez Komisję Ustawodawczą projektu ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druk nr 160), [w:] Sprawozdanie stenograficzne z 17. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniach 27–29 grudnia 1989 r., Warszawa 1989.
• Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, Sprawozdanie Komisji Ustawodawczej o poselskim projekcie ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druki nr 160 i 162), [w:] Sprawozdanie stenograficzne z 17. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniach 27–29 grudnia 1989 r., Warszawa 1989.
• Senat Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej I kadencji, Stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, [w:] Sprawozdanie stenograficzne z 15. posiedzenia Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniach 29–30 grudnia 1989 r., Warszawa 1989.
• Strzembosz A., Zakroczymski S., Między prawem a sprawiedliwością, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2017.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o Prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 38, poz. 346.
• Ustawa z dnia 14 kwietnia 1967 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. nr 13, poz. 55.
• Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. nr 4, poz. 8.
• Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. nr 31, poz. 138.
• Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. nr 14, poz. 82.
• Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Dz.U. nr 21, poz. 123.
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. nr 19, poz. 101.
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. nr 75, poz. 444.
• Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o zmianie ustawy o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy o Sądzie Najwyższym, Dz.U. nr 20, poz. 121.
• Bień-Kacała A., Rewizja czy zmiana konstytucji? (Charakter prawny nowelizacji konstytucji z 1989 r.), „Studia Iuridica Toruniensia” 2010, nr 7.
• Brzuszczak P., W przededniu Wielkiej Zmiany. Wybór modelu społeczno-gospodarczego Polski w świetle relacji wybranych uczestników dyskusji wokół przemian gospodarczych (perspektywa jesieni 1989 r.). Zarys problematyki, „Res Historica” 2022, nr 1(53).
• Chruściak R., Projekty ustaw dotyczące zmian w konstytucji (przepisach konstytucyjnych) w latach 1989–2009, [w:] Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce. 51. Ogólnopolski Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Warszawa, 19–21 czerwca 2009 r., red. M. Zubik, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2010.
• Ciapała J., Prezydent w systemie ustrojowym Polski (1989–1997), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999.
• Ciemniewski J., Nowela konstytucyjna z 29 grudnia 1989 r., „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 3(92).
• Ciemniewski J., Nowelizacja Konstytucji PRL z 29 grudnia 1989 roku i jej znaczenie ustrojowe, [w:] Transformacja ustrojowa w Polsce 1989–2009, red. nauk. M. Kruk, J. Wawrzyniak, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011.
• Drabik S., Plany kierownictwa PZPR w sprawie zmian ustrojowych i nowelizacji Konstytucji PRL na przełomie 1989 i 1990 r., [w:] Między PRL a III RP (1989–1990). Legalizm czy kontynuacja?, red. P. Pleskot, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2020.
• Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Wydawnictwo Znak, Kraków 2014.
• Działocha K., Stan prawa konstytucyjnego w PRL, „Państwo i Prawo” 1986, nr 3.
• Garlicki L., Ochrona konstytucyjności i praworządności, „Państwo i Prawo” 1987, nr 10.
• Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Wydawnictwo Prawnicze „LexisNexis”, Warszawa 2003.
• Kosior W.J., Żarna K., Prokuratura w państwach Grupy Wyszehradzkiej – historia, uwagi prawnoporównawcze, współpraca, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 6.
• Kowal P., Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986–1989, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2015.
• Kruk M., Transformacja polskiego porządku konstytucyjnego w latach 1989–1997, [w:] Zasady podstawowe polskiej konstytucji, red. W. Sokolewicz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998.
• Kudej M., Kompetencje Senatu w świetle reformy konstytucyjnej z kwietnia 1989 r., „Państwo i Prawo” 1990, nr 2.
• Łysko M., Prokuratorski nadzór ogólny w Polsce w latach 1950–1967, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, nr 2.
• Łysko M., Prokuratorski nadzór ogólny w Polsce w latach 1950–1967. Studium historycznoprawne, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2006.
• Łysko M., Recepcja wzorów radzieckich w zakresie nadzoru ogólnego prokuratury w Polsce Ludowej, [w:] Wielokulturowość polskiego pogranicza. Ludzie – idee – prawo. Materiały ze Zjazdu Katedr Historycznoprawnych, Augustów, 15–18 września 2002 roku, red. A. Lityński, P. Fiedorczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003.
• Małajny R.J., Systematyka polskich organów państwowych, „Studia Prawnicze” 1989, nr 1.
• Mażewski L., Próba całościowej nowelizacji Konstytucji u schyłku PRL, „Przegląd Legislacyjny” 2011, nr 1.
• Mojak R., Instytucja Prezydenta RP w okresie przekształceń ustrojowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1995.
• Mołdawa T., Ewolucja konstytucyjna Polski w latach 1989–1992, [w:] Przeobrażenia ustrojowe w Polsce, red. E. Zieliński, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1993.
• Murzynowski A., Pozycja ustrojowa i zadania prokuratury – samodzielność czy powiązanie z administracją, [w:] Organy ochrony prawa. Regulacja w nowej konstytucji, red. L. Garlicki, Wydawnictwo COM SNP, Warszawa 1989.
• Nyzio A., Geneza, postanowienia i znaczenie „noweli grudniowej”, [w:] Między PRL a III RP (1989–1990). Legalizm czy kontynuacja?, red. P. Pleskot, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2020.
• Paliwoda J., Nadzór ogólny prokuratury, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1961.
• Paliwoda J., Uwagi o nadzorze ogólnym prokuratury, „Palestra” 1962, nr 11.
• Patyra S., Ewolucja ustroju prokuratury w latach 1989–1997, „Annales UMCS. Sectio G” 1998, vol. 45.
• Pleskot P., Prawo i bezprawie. Komitet Helsiński w Polsce (1982–1990), Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2017.
• Prezydent w Polsce po 1989 r. Studium politologiczne, pod red. R. Glajcara i M. Migalskiego, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006.
• Rogowski S., Nowelizacje konstytucji z 22 lipca 1952 r. w latach 1989–1991, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2009, nr 12.
• Rybicki M., Organizacja wymiaru sprawiedliwości w PRL – doświadczenia i perspektywy rozwoju, „Państwo i Prawo” 1984, nr 7.
• Sarnecki P., Od kolegialnego do jednoosobowego modelu głowy państwa. Praktyczne dylematy ustrojowe, [w:] Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce. 51. Ogólnopolski Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Warszawa, 19–21 czerwca 2009 r., red. M. Zubik, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2010.
• Sarnecki P., Ustrój polityczny Polski po wejściu w życie ustawy konstytucyjnej z 7 kwietnia 1989 r., „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 3(92).
• Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M.A. Cichocki, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2012.
• Siemieński F., Kwietniowa nowela konstytucyjna 1989 roku, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1989, nr 4.
• Słomka T., Ustrojowe i polityczne przesłanki oraz konsekwencje przywrócenia urzędu prezydenta w 1989 r. (szkic porównawczy), [w:] Dwadzieścia lat demokratyzacji systemu politycznego RP, red. B. Dziemidok-Olszewska, T. Bichta, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011.
• Sokolewicz W., Kwietniowa zmiana Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1989, nr 6.
• Sokolewicz W., Rzeczpospolita Polska – demokratyczne państwo prawne (uwagi na tle ustawy z 29 XII 1989 r. o zmianie Konstytucji), „Państwo i Prawo” 1990, nr 4.
• Starczewski H., Świątkiewicz J., Prokuratorska kontrola przestrzegania prawa w PRL, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1970.
• Suchocka H., W poszukiwaniu modelu ustrojowego prokuratury (w świetle prac Komisji Rady Europy „Demokracja poprzez Prawo”), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2014, nr 2.
• Suchocka H., Kański L., Zmiany konstytucyjnej regulacji sądownictwa i prokuratury dokonane w roku 1989, „Państwo i Prawo” 1991, nr 1.
• Szczepański D., Prace studyjne nad nową konstytucją w schyłkowym okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1988–1989/1990), [w:] Między PRL a III RP (1989–1990). Legalizm czy kontynuacja?, red. P. Pleskot, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2020.
• Trembicka K., Stagnacja czy zmiana? Wymiar sprawiedliwości przy Okrągłym Stole, „Przegląd Sejmowy” 2018, nr 3(146).
• Wawrzyniak J., Nowelizacja Konstytucji PRL z 7 kwietnia 1989 roku – początek transformacji (refleksje prawno-polityczne), [w:] Transformacja ustrojowa w Polsce 1989–2009, red. nauk. M. Kruk, J. Wawrzyniak, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011.
• Wyrzykowski M., Legislacja – demokratyczne państwo prawa – radykalne reformy polityczne i gospodarcze, „Państwo i Prawo” 1991, nr 5.
• Zawadzki S., Nowelizacja Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 29 XII 1989 r., [w:] Państwo – prawo – społeczeństwo. Zbiór studiów. Profesorowi Władysławowi Zamkowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. H. Rot, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1992.
• Zięba-Załucka H., Instytucja prokuratury w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze „LexisNexis”, Warszawa 2003.

Identyfikatory

DOI

10.31268/PS.2024.241