Terapeutyczny wymiar wywiadu socjologicznego: praktyka badawcza w kontekście wyzwań etycznych

• Autorzy: Łuczaj Kamil

Warianty tytułu

EN

The Therapeutic Dimension of Sociological Interviews: Ethical Challenges in Research Practice

Abstrakty

PL

Artykuł omawia problematykę prowadzenia wywiadów jakościowych w kontekście ich potencjału terapeutycznego oraz potrzeby przygotowania zespołu badawczego do ich realizacji. Opierając się na przykładzie badań własnych z awansującymi społecznie akademikami (2020-2022) oraz projektu dotyczącego biograficznego doświadczenia posttransformacji (2022-), w artykule odpowiadam na następujące pytania: Dlaczego wywiady biograficzne mają potencjał do przeistoczenia się w rozmowę terapeutyczną? W jaki sposób można przygotować się do jego prowadzenia? Kto powinien wydawać zgodę lub rekomendacje dotyczące prowadzenia takiego wywiadu? Ze względu na poruszaną w obu projektach tematykę, wywiad może przekształcić się z typowo socjologicznej formy pomiaru rzeczywistości społecznej w rozmowę o charakterze terapeutycznym lub quasi-terapeutycznym, która zaspokaja potrzeby emocjonalne rozmówców i umożliwia zmianę ich zachowań (m.in. dzięki zwiększonej autorefleksyjności).

Słowa kluczowe

PL

wywiad terapeutyczny; konsultacje koleżeńskie; etyka badań; badania biograficzne

• Wydawca: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Czasopismo: Studia Socjologiczne
• Rocznik: 2024
• Numer: 1
• Strony: 81-105

Twórcy

autor

Łuczaj Kamil

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Afeltowicz, Łukasz, Joanna Suchomska, Wojciech Goszczyński. 2021. Partycypacyjne badania w działaniu: analiza polskich doświadczeń. Avant, XII: 1-25. DOI: 10.26913/avant.2021.03.04.
• Binns, Carole. 2019. Experiences of Academics from a Working-Class Heritage: Ghosts of Childhood Habitus. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
• Boroń, Aleksandra, Gromkowska-Melosik, Agnieszka. 2022. Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość, trauma, nadzieja. Kraków: Impuls.
• Bourdieu, Pierre. 1988. Homo academicus. Stanford: Stanford University Press.
• Bourdieu Pierre. 1993. La misère du monde. Paris: Éditions du Seuil.
• Bourdieu, Pierre. 1990. In Other Words: Essays towards a Reflexive Sociology. Stanford: Stanford University Press.
• Bradley, Kevin, Anisa Puri. 2016. Creating an Oral History Archive: Digital Opportunities and Ethical Issues. Australian Historical Studies, 47: 75-91.
• Bron, Agnieszka. 2017. O badaniach biograficznych krytycznie. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 4, 1: 16-34.
• Brown, Brené. 2021. Atlas of the Heart. New York: Random House.
• Bura, Darya, Evgenia Podobna. 2022. ïïmmuù nmmuù 2022. CeidnenuR npo nepmi dm emop^HeHHM. XapKiB: ®omo.
• Case, Kim. 2017. Insider Without: Journey across the Working-Class Academic Arc. Journal of Working-Class Studies, 2, 2: 16-35.
• Choczyński, Marcin. 2018. Quasi-terapeutyczna funkcja wywiadu częściowo ustrukturyzowanego w odniesieniu do badań własnych. Rola i znaczenie dobrej relacji w wywiadzie socjologicznym. Przegląd Socjologiczny, 4: 150-170.
• de Gaulejac, Vincent. 2016. La névrose de classe. Nouvelle édition actualisée. Paris: Éditions Payot & Rivages.
• Demetrio, Duccio. 2000. Autobiografia. Terapeutyczny wymiar pisania o sobie. Kraków: Impuls.
• Deręgowska, Justyna. 2016. Rola badań biograficzno-narracyjnych w budowaniu modelu wsparcia społecznego rodzin doświadczonych chorobą nowotworową dziecka. W: M. Piorunek, red. Badania biograficzne i narracyjne w perspektywie interdyscyplinarnej. Aplikacje - Egzemplifikacje - Dylematy metodologiczne. Poznań: Wydawnictwo UAM, 223-237.
• Dolińska, Anna, Kamil Łuczaj, Olga Kurek-Ochmańska. 2022. Metoda biograficzna w kontekście badań jakościowych realizowanych zdalnie - możliwości, ograniczenia i aspekty etyczne. Przegląd Socjologiczny, 71: 61-84. DOI: 10.26485/ PS/2021/71.1/3.
• Friedman, Sam. 2016. Habitus clivé and the emotional imprint of social mobility. The Sociological Review, 64: 129-147.
• Gałęziowski, Jakub. 2022. Recenzja książki. Adrianna Surmiak, Etyka badań jakościowych w praktyce. Analiza doświadczeń badaczy z osobami podatnymi na zranienie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022. Przegląd Socjologiczny, 71: 219-226.
• Goffman, Erving. 2006. Rytuał interakcyjny. Przekład Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Golczyńska-Grondas, Agnieszka, Marek Grondas. 2013. Biographical research and treatment. Some remarks on therapeutic aspects of sociological biographical interviews. Przegląd Socjologii Jakościowej, 9, 4: 28-49.
• Golczyńska-Grondas, Agnieszka, Katarzyna Waniek. 2022. Superwizja w jakościowych badaniach społecznych. O radzeniu sobie z trudnymi emocjami badających i badanych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 18, 4: 6-33.
• Graeber, David. 2019. Praca bez sensu. Teoria. Przekład Mikołaj Denderski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Grzesiak-Feldman, Monika. 2005. Wywiad psychologiczny a wywiad dziennikarski: porównanie. W: K. Stemplewska-Żakowicz, K. Krejtz, red. Wywiad psychologiczny, t. 2. Warszawa: Wydawnictwo Pracowni Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 17-26.
• Hochschild, Arlie. 1983. The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling. Berkeley: University of California Press.
• Ingram, Nicola, Jessie Abrahams. 2015. Stepping Outside of Oneself: How a cleft-habitus can lead to greater reflexivity through occupying „the third space. In: J. Thatcher, N. Ingram, C. Burke, J. Abrahams, eds. Bourdieu: The Next Generation. The development of Bourdieu ’s intellectual heritage in contemporary UK sociology. London: Routledge, 141-156.
• Jacyno, Małgorzata. 2007. Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Januszewska, Edyta. 2019. Heterotopie dziecięcego uchodźstwa. Syryjczycy w Libanie. Kraków: Impuls.
• Jensen, Barbara. 2014. Dreams and Nightmares: Survivor Guilt in Working Class Crossovers. Rhizomes 27 [brak numerów stron], http://www.rhizomes.net/issue27/ Dostęp: 07.02.2023.
• Józefik, Barbara. 2010. Superwizja - perspektywa systemowa. Psychoterapia, 3: 11-22.
• Karkowska, Magda. 2018. Terapeutyczne aspekty wywiadu narracyjnego w perspektywie prowadzenia badań biograficznych. Studia Edukacyjne, 50: 107-120. DOI: 10.14746/se.2018.50.7.
• Kaźmierska, Kaja. 2020. Ethical Aspects of Social Research: Old Concerns in the Face of New Challenges and Paradoxes. A Reflection from the Field of Biographical Method. Qualitative Sociology Review, 3: 118-13. DOI: 10.18778/17338077.16.3.08
• Kaźmierska, Kaja, Katarzyna Waniek. 2020. Autobiograficzny wywiad narracyjny. Metoda - technika - analiza. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Kvale, Steinar. 2004. Interviews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego. Przekład Stanisław Zabielski. Białystok: Trans Humana.
• Labude, Markus, Liang Shen, Yujia Zhu, G. Owen Schaefer, Catherine Ong, Vicki Xafis. 2020. Perspectives of Singaporean biomedical researchers and research support staff on actual and ideal IRB review functions and characteristics: A quantitative analysis. PLoS ONE, 15, 12: 1-22. DOI: 10.1371/journal.pone.0241783.
• Lee, Elizabeth. 2017. ‘Where People Like Me Don’t Belong’: Faculty Members from Low socioeconomic-status Backgrounds. Sociology of Education, 90, 3: 197-212. DOI: 10.1177/0038040717710495.
• Lee, Elizabeth, Rory Kramer. 2013. Out with the Old, In with the New? Habitus and Social Mobility at Selective Colleges. Sociology of Education, 86: 18-35. DOI: 10.1177/0038040712445519.
• Łuczaj, Kamil. 2021. Doznawanie klasy w perspektywie mikrosocjologicznej. Przypadek pracowników naukowych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 17, 2: 6-25. DOI: 10.18778/1733-8069.17.2.01.
• Luczaj, Kamil. 2023a. Social class as a blessing in disguise? Beyond the deficit model in working-class and higher education studies. Equality, Diversity and Inclusion, 42: 193-209. DOI: 10.1108/EDI-02-2022-0040.
• Łuczaj, Kamil. 2023b. Upwardly mobile biographies. An analysis of turning points in the careers of working-class faculty. Advances in Life Course Research, 56: 1-11. DOI: 10.1016/j.alcr.2023.100545.
• Macfarlane, Bruce, Yoshiko Saitoh. 2008. Research Ethics in Japanese Higher Education: Faculty Attitudes and Cultural Mediation. Journal of Academic Ethics, 6: 181-195. DOI: 10.1007/s10805-008-9065-9.
• Merton, Robert. 1996. On Social Structure and Science. Chicago: The University of Chicago Press.
• Męcfal, Sylwia, Adrianna Surmiak, Izabela Ślęzak. 2020. Badania społeczne i humanistyczne w czasach pandemii - aspekty etyczno-metodologiczne. Dyskusja podczas „Spotkań Badaczek”. Przegląd Socjologiczny, 69: 203-214.
• Mizielińska, Joanna, Agata Stasińska, Magdalena Żadkowska, Mateusz Halawa. 2018. Dylematy etyczne w badaniu pary intymnej. Doświadczenia z pracy badawczej. Studia Socjologiczne, 3: 71-100. DOI: 10.24425/122473.
• Morris, Marilyn, Jason Morris. 2016. The importance of virtue ethics in the IRB. Research Ethics, 12: 201-216. DOI: 10.1177/1747016116656023.
• National Commission for the Protection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research. 1979. Belmont Report: Ethical Principles and Guidelines for the Protection of Human Subjects. Washington DC: National Institutes of Health. https://www.hhs.gov/ohrp/sites/default/files/the-belmont-report-508c_FINAL.pdf. Dostęp: 20.04.2023.
• Naudet, Jules. 2018. Stepping into the Elite: Trajectories of Social Achievement in India, France, and the United States. New Delhi: Oxford University Press.
• Nind, Melanie 2014. What is inclusive research? London: Bloomsbury Academic.
• Poole, Adam. 2021. From recalcitrance to rapprochement. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, 44: 522-534. DOI: 10.1080/01596306.2021.2021860.
• Rajtar, Małgorzata. 2020. The Concept of Vulnerability within research ethics and health policies in rare diseases. Przegląd Socjologiczny, 69: 107-127. DOI: 10.26485/ PS/2020/69.3/5.
• Reay, Diane. 2005. Beyond Consciousness?: The Psychic Landscape of Social Class. Sociology, 39: 911-928. DOI: 10.1177/003803850505837.
• Russo, John, Sherry Linkon. 2005. What’s New about New Working-Class Studies? In: J. Russo, S. Lee Linkon, eds. New Working-Class Studies. Ithaca: Cornell University Press,, 2-18.
• Scheff, Thomas. 1990. Microsociology: Discourse, Emotion, and Social Structure. Chicago: The University of Chicago Press.
• Sorokin, Pitirim. 2009. Ruchliwość społeczna. Przekład Jerzyna Słomczyńska. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Soroko, Emilia. 2015. Wkład psychoanalitycznego myślenia do rozwoju rozmowy psychologicznej jako jakościowej metody badawczej i diagnostycznej. Polskie Forum Psychologiczne, 20: 514-535.
• Spellecy, Ryan, Thomas May. 2012. More Than Cheating: Deception, IRB Shopping, and the Normative Legitimacy of IRBs. Journal of Law, Medicine & Ethics, 40, 4: 990-996. DOI: 10.1111/j.1748-720X.2012.00726.
• Surmiak, Adrianna. 2018. Confidentiality in Qualitative Research Involving Vulnerable Participants: Researchers’ Perspectives. Forum: Qualitative Social Research, 19: 1-26.
• Surmiak, Adrianna. 2019. Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych. Studia Socjologiczne 4: 157-182. DOI: 10.24425/sts.2019.126163.
• Surmiak, Adrianna. 2022. Etyka badań jakościowych w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Tokarska, Urszula. 2002. Narracja autobiograficzna w terapii i promocji zdrowia. W: J. Trzebiński, red. Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 221-261.
• Turner, Jonathan, Jan Stets. 2009. Socjologia emocji. Przekład Marta Bucholc. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Turton, David. 1996. Migrants and refugees: a Mursi case study. In: T. Allen, ed. In Search of Cool Ground: War, Flight and Homecoming in Northeast Africa. Trenton: Africa World Press, 96-123.
• Wachowiak, Anna. 2008. Zakończenie. W: A. Wachowiak, red. Socjologia jako społeczna terapia. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 271-272.
• Walkerdine, Valerie. 199. Working class women: Psychological and social aspects of survival. Cahiers du GEDISST, 9-10: 57-80.
• Waniek, Katarzyna. 2019. Lekceważone potencjały i narosłe nieporozumienia: kilka uwag o metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego Fritza Schützego.
• Przegląd Socjologii Jakościowej, 15: 132-163.
• Wengraf, Tom. 2001. Qualitative Research Interviewing. Biographic Narrative and Semi-Structured Methods. Thousand Oaks: Sage.

Identyfikatory

DOI

DOI: 10.24425/sts.2024.149317