Udomowienie Frani: jak pralka wirnikowa zmieniała rodziny, relacje z przedmiotami i prace domowe w realnym socjalizmie

• Autorzy: Zalewska Joanna , Schmidt Filip , Skowrońska Marta

Warianty tytułu

EN

Domesticating “Frania”: How the Rotary Washing Machine Changed Families, Relationships with Objects, and Housework under Real Socialism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Głównym celem artykułu jest przetestowanie teorii udomowienia urządzeń w kontek- ście gospodarki realnego socjalizmu oraz rozwinięcie wiedzy o związkach między udomowieniem AGD a podziałem obowiązków domowych. Na podstawie historycznych danych GUS oraz 24 wywiadów diadycznych i 39 indywidualnych pogłębionych analizujemy udomowienie pralki wirnikowej w Polsce w środowisku wielkomiejskim. Pokazujemy, że forma etapów udomowienia pralki wirnikowej w PRL różni się od etapów udomowienia urządzeń w państwie kapitalistycznym opartym na gospodarce rynkowej. Odmienny był etap pierwszy – dostępność pralki była bodźcem wystarczającym do jej nabycia ze względu na oddziaływanie dyskursu postępu i gospodarkę niedoboru. Rozbudowany był etap ostatni, czyli przewalutowania, co można wiązać z gospodarką niedoboru i renaturalizacją konsumpcji. Pokazujemy również, że wymagające fizycznego wysiłku pranie we Frani sprzyjało podtrzymaniu charakteru prania jako wspólnego, rodzinnego rytuału i włączaniu w nie mężczyzn, podczas gdy upowszechnieniu pralki automatycznej towarzyszył zanik rytuału i przekazanie tej czynności w gestię kobiet.

Słowa kluczowe

PL

gender; realny socjalizm; pralka; udomowienie technologii; postęp

• Wydawca: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Czasopismo: Studia Socjologiczne
• Rocznik: 2024
• Numer: 3
• Strony: 87–116

Twórcy

autor

Zalewska Joanna

• Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej

autor

Schmidt Filip

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

autor

Skowrońska Marta

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Anderson, A. D., Irwin, J. A., Brown, A. M., Grala, C. L. (2020). „Your picture looks the same as my picture”: An examination of passing in transgender communities. Gender Issues, 37(1), 44–60.
• Anspach, R. R. (2010). Gender and health care. W: C. E. Bird, P. Conrad, A. M. Fremont, S. Timmermans (eds.). Handbook of medical sociology (6th ed., s. 229–248). Vanderbilt University Press.
• Andrzejewski, A. (1977). Sytuacja mieszkaniowa w Polsce w latach 1918–1974. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Assman, J. (2008). Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. (A. Kryczyńska-Pham, tłum.). Wydawnictwo UW.
• Borzykowska, H. (1968). Nowoczesny sprzęt domowy. Zakład Wydawnictw CRS.
• Bowden, S., Offer, A. (1994). Appliances and the Use of Time: The United States and Britain Since 1920s. The Economic History Review, 47(4), 725–748. https://doi/org./10.2307/2597714
• Budżety gospodarstw domowych w 1975 r. (1976). guS.
• Budżety gospodarstw domowych w 2006 r. (2007). guS.
• Budżety gospodarstw domowych w 2011 r. (2012). guS.
• Cowan, R. S. (1976). The “Industrial Revolution” in the Home: Household Technology and Social Change in the 20th Century. Technology and Culture, 17(1), 1–23. https://doi.org/10.2307/3103251
• Cowan, R. S. (1983). More Work For Mother: The Ironies of Household Technology from the Open Hearth to the Microwave. Basic Books.
• De Grazia, V. (2005). Irresistible Empire: America’s Advance Through Twentieth-century Europe. Harvard University Press.
• Gamble, Ch. N., Hanan, J. S., Nail, T. (2019). What Is New Materialism? Angelaki, 24(6), 111–34. https://doi.org/10.1080/0969725X.2019.1684704
• Gershuny, J. (1983). Social Innovation and the Division of Labour. Oxford University Press.
• Gershuny, J., Harms, T. (2016). Housework Now Takes Much Less Time: 85 Years of US Rural Women’s Time Use. Social Forces, 95(2), 1–22.
• Gintelowa, H. (1977). Nowoczesny sprzęt gospodarstwa domowego: poradnik dla instruktorek gospodarstwa domowego. Zarząd Główny Ligi Kobiet.
• Greenwood, J., Seshadri, A., Yorukoglu, M. (2005). Engines of Liberation. The Review of Economic Studies, 72(1), 109–133. https://doi.org/10.1111/0034-6527.00326
• Gunderson, R. (2016). The sociology of technology before the turn to technology. Technology in Society, 47, 40–48. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2016.08.001
• Haddon, L. (2011). Domestication Analysis, Objects of Study, and the Centrality of Technologies in Everyday Life. Canadian Journal of Communication, 36(2), 311–24.
• Hand, M., Shove, E. (2007). Condensing Practices: Ways of living with a freezer. Journal of Consumer Culture, 7(1), 79–104. https://doi.org/10.1177/1469540507073509
• Hartmann, M. (2020). (The Domestication of) Nordic Domestication? Nordic Journal of Media Studies, 2(1), 47–57. https://doi.org/10.2478/njms-2020-0005
• Kaufmann, J.-C. (1995). Schmutzige Wäsche. Zur ehelichen Konstruktion von Alltag. UVK.
• Kopytoff, I. (1986). The Cultural Biography of Things: Commodization as Process. W: A. Appadurai (red.), The Social Life of Things. Commodities in Cultural Perspective (s. 64–91). Cambridge University Press.
• Kornai, J. (1992). The Socialist System: The Political Economy of Communism. Oxford University Press.
• Koziczyński, B. (2007). 333 Popkultowe rzeczy... PRL. Vesper.
• Krajewski, M. (2013). Są w życiu rzeczy: szkice z socjologii przedmiotów. Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
• Lehtonen, T.-K. (2003). The Domestication of New Technologies as a Set of Trials. Journal of Consumer Culture, 3(3), 363–385. https://doi.org/10.1177/14695405030033014
• Malicka, W., Zamojska, B. (1965). Ludność i warunki mieszkaniowe w osiedlach spółdzielczych: wyniki badań Instytutu Budownictwa Mieszkaniowego w Warszawie, Łodzi, Poznaniu, Gdańsku i Radomiu. Zakład Wydawnictw CRS.
• Maruszewski, T. (2000). Pamięć autobiograficzna jako podstawa tworzenia doświadczenia indywidualnego. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna, t. 2 (s. 165–182). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Mazurek, M. (2010). Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Trio.
• Milic-Czerniak, R. (1987). Ekonomiczne i społeczne aspekty gospodarowania czasem wolnym w roku 1982. W: L. Beskid (red.), Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu. Wydawnictwo IFiS PAN.
• Ogburn, W. F. (1964 [1950]). Social evolution reconsidered. W: O.D. Duncan (red.), William F. Ogburn on culture and social change (s. 17–32). Chicago University Press.
• Pantzar, M. (1997). Domestication of Everyday Life Technology: Dynamic Views on the Social Histories of Artifacts. Design Issues, 13(3), 52–65. https://doi.org/10.2307/1511941
• Pérez, I. (2012). Comfort for the people and liberation for the housewife: Gender, consumption and refrigerators in Argentina (1930–1960). Journal of Consumer Culture, 12(2), 156–174. https://doi.org/10.1177/1469540512446876
• Reid, S. E. (2002). Cold War in the Kitchen: Gender and the De-Stalinization of Consumer Taste in the Soviet Union under Khrushchev. Slavic Review, 61(2), 211–252. https://doi.org/10.2307/2697116
• Reid, S. E. (2013). This is Tomorrow! Becoming a Consumer in the Soviet Sixties. W: A.E. Gorsuch i D.P. Koenker (red.), The Socialist Sixties. Crossing Borders in the Second World (s. 25–65). Indiana University Press.
• Rocznik statystyczny 1966. (1966). guS.
• Rocznik statystyczny 1971. (1971). guS.
• Rocznik statystyczny 1976. (1976). guS.
• Rocznik statystyczny 1981. (1981). guS.
• Rocznik statystyczny 1986. (1986). guS.
• Rocznik statystyczny 1991. (1991). guS.
• Rocznik statystyczny 1996. (1996). guS.
• Rocznik statystyczny 2001. (2001). guS.
• Rocznik statystyczny 2006. (2006). guS.
• Rocznik statystyczny 2011. (2011). guS.
• Shove, E. (2003). Comfort, Cleanliness and Convenience: The Social Organization of Normality. Berg.
• Silva, E. (2002). Time and Emotion in Studies of Household Technologies. Work, Employment and Society, 16(2), 329–340. https://doi.org/10.1177/095001702400426866
• Silverstone, R., Hirsch, E., Morley, D. (1994). Information and communication technologies and the moral economy of the household. W: R. Silverstone i E. Hirsch (red.), Consuming Technologies. Media and information in domestic spaces (s. 15–31). Routledge.
• Skowrońska, M. (2020). Why do we have to turn on this washing machine? The processes of domesticating household technology – situations of resistance. Etnografia Polska, 64(1–2), 197–218. https://doi.org/10.23858/EP64.2020.011
• Slater, D. (1997). Consumer Culture and Modernity. Polity Press.
• Sørensen, K. (2006). Domestication. The Enactment of Technology. W: T. Berker, M. Hartmann, Y. Punie i K. Ward (red.), Domestication of Media and Technology (s. 40–61). Open University Press.
• Sørensen, K. H., Aune, M., Hatling, M. (2000). Against linearity – on the cultural appropriation of science and technology. W: M. Dierkes i C. von Grot (red.), Between understanding and trust – the public, science and technology (s. 237–257). Harwood Academic Publishers.
• Sovacool, B. K., Hess, D. J. (2007). Ordering Theories: Typologies and Conceptual Frameworks for Sociotechnical Change. Social Studies of Science, 47(5), 703–750. https://doi.org/10.1177/0306312717709363
• Stańczak-Wiślicz, K. (2017). Household as a Battleground of Modernity: Activities of the Home Economics Committee Affiliated to the League of Women (1957–80). Acta Poloniae Historica 115, 123–150. https://doi.org/10.12775/APH.2017.115.05
• Szpakowska, M. (2003). Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian. W.A.B.
• Świda-Ziemba, H. (2010). Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii. Wydawnictwo Literackie.
• Tuin, van der, I., Dolphijn, R. (2012). New Materialism: Interviews & Cartographies. Open Humanities Press.
• Vanek, J. (1974). Time Spent in Housework. Scientific American, 231(5), 116–120. https://doi.org/10.1038/scientificamerican1174-116
• Vihavainen, T. (2015). Consumerism and the Soviet Project. W: T. Vihavainen i E. Bogdanova (red.), Communism and Consumerism: The Soviet Alternative to the Affluent Society (s. 28–67). Brill.
• Warde, A. (2005). Consumption and Theories of Practice. Journal of Consumer Culture, 5(2), 131–153.
• Wasiak, P. (2015). Wyposażenie wnętrz gospodarstw Polaków i społeczeństwo konsumpcyjne od gospodarki planowej do wolnego rynku. W: K. Stańczak-Wiślicz, P. Wasiak i A. Węglińska (red.), Transformacje społeczne Polski na tle Europy: Nowoczesność – media – kultura materialna (s. 37–60). WSZiP.
• Wasiak, P. (2016). Dropping Out of Socialism with the Commodore 64: Polish Youth, Home Computers, and Social Identities. W: J. Fürst i J. McLellan (red.), Dropping Out of Socialism. The Creation of the Alternative Spheres in the Soviet Bloc (s. 157–175). Lexington Books.
• Wasiak, P. (2020). VCRs, Modernity, and Consumer Culture in Late State Socialist Poland. W: C. Scarboro, D. Mincyte i Z. Gille (red.), The Socialist Good Life: Desire, Development, and Standards of Living in Eastern Europe (s. 132–161). Indiana University Press.
• Wątorski, J. (red.). (1987). Mieszkanie i domowe dobra trwałe w konsumpcji rodzin miejskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Włodarek, J., Ziółkowski, M. (red.). (1990). Metoda biograficzna w socjologii. PWN.
• Zajko-Czochańska, J. (2023). Edukacyjna rola tygodnika “Przyjaciółka” w życiu wiejskich kobiet w Polsce (1956–1975). Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy.
• Zakharova, L. (2015). How and What to Consume: Patterns of Soviet Clothing Consumption in the 1950s and 1960s. W: T. Vihavainen i E. Bogdanova (red.), Communism and Consumerism: The Soviet Alternative to the Affluent Society (s. 85–112). Brill.
• Zalewska, J. (2011). Nowe przedmioty a przemiany praktyk społecznych w doświadczeniu ludzi starych. W: J. Mucha i J. Krzyżowski (red.), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki (s. 201–226). Wydawnictwo AGH.
• Zalewska, J. (2017). Consumer revolution in People’s Poland: Technologies in everyday life and the negotiation between custom and fashion (1945–1980). Journal of Consumer Culture, 17(2), 321–339. https://doi.org/10.1177/1469540515595125
• Zalewska, J. (2020). „And it all happened in our lifetime” – progress and comfort: the meaning of technology domestication practices. Etnografia Polska, 64(1–2), 219–243. https://doi.org/10.23858/EP64.2020.012
• Żadkowska, M. (2012). Para w praniu. O współczesnej rodzinie i codziennych czynnościach w socjologii Jeana-Claude`a Kaufmanna. Studia Socjologiczne, 2(205), 143–165.
• Żadkowska, M. (2016). Para w praniu. Codzienność, partnerstwo, obowiązki domowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Identyfikatory

DOI

doi: 10.24425/sts.2024.151935