Instytucye Gaja Teodora Dydyńskiego – pierwszy polski przekład Instytucji Gaiusa

• Autorzy: Marzena Dyjakowska

Warianty tytułu

FR

Les Instytucye Gaja de Teodor Dydyński – première traduction en polonais des Institutes de Gaïus

EN

Instytucye Gaja by Teodor Dydyński: The First Polish Translation of the Gaius’ Institutions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The aim of this paper is to discuss the first translation of the Gaius’ Institutions into Polish. Its author, Teodor Dydyński, lecturer in Roman law at the Warsaw Major School in 1866-1909, limited himself to translating the first two books of the work, but laid the foundations for later translations (in 1982 and 2003). The method of translation has been discussed (including the review of the translation of book one by F. Zoll from 1865); the translators of the sources of Roman law are faced with the choice of whether to leave specialist legal terms in the original (or the polonised) version, or give them—as much as possible—entirely in Polish, through neologisms or in a descriptive manner. The method adopted by the author was also evaluated, also in terms of the precision of the translation of individual terms and formulations.

PL

Celem artykułu jest omówienie pierwszego przekładu Instytucji Gaiusa na język polski. Jego autor, Teodor Dydyński, wykładowca prawa rzymskiego w warszawskiej Szkole Głównej w latach 1866-1909, poprzestał wprawdzie na przetłumaczeniu dwóch pierwszych ksiąg dzieła, położył jednak podwaliny pod późniejsze prace translatorskie (w 1982 i 2003 r.). Omówiona została metoda przekładu (z uwzględnieniem recenzji tłumaczenia księgi I autorstwa F. Zolla z 1865 r.); tłumacze źródeł prawa rzymskiego stoją bowiem przed wyborem, czy specjalistyczne terminy prawnicze pozostawić w wersji oryginalnej (ewentualnie spolszczonej), czy też oddać je – na ile to możliwe – całkowicie w języku polskim, poprzez neologizmy lub w sposób opisowy. Ocenie poddana została metoda przyjęta przez autora, również pod kątem precyzji przekładu poszczególnych terminów i sformułowań.

FR

Le but de l’article est de présenter la première traduction des Institutes de Gaïus en polonais faite par Teodor Dydyński (professeur du droit romain à Varsovie dans les années 1866-1909), qui avait traduit seulemet les deux premiers livres, tout en donnant les bases pour les traductions postérieures (1982 et 2003). La méthode de traduction choisie est complétée par la critique de la traduction du Livre I faite par F. Zoll (1865). Les traducteurs des sources du droit romain sont amenés à opérer le choix entre les termes juridiques dans la version originale ou les termes juridiques traduits en polonais (créant les néologismes ou par les paraphrases explicatives). L’auteur de l’article donne son opinion sur la traduction, notamment sur la précision des termes choisis.

Słowa kluczowe

PL

Instytucje Gaiusa; prawo rzymskie; przekład; łacińska terminologia prawnicza

FR

Institutes de Gaïus; droit romain; traduction; la terminlogie juridique latine

EN

Gaius’ Institutions; Roman law; translation; Latin legal terminology

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Humanistyczne
• Rocznik: 2018
• Tom: 66
• Numer: 8: Lingwistyka korpusowa i translatoryka
• Strony: 9-25

Twórcy

autor

Marzena Dyjakowska

• Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie,

Bibliografia

• Dydyński Teodor, 1865, «O Gaiu i jego pismach» [in:] Instytucye Gaia, przepolszczył, uwagami opatrzył i pierwotwór dodał Dr. Teodor Dydyński, Warszawa: Księgarnia H. Natansona, s. V-IX.
• Dydyński Teodor, 1883, Słownik łacińsko-polski do źródeł prawa rzymskiego, Warszawa: Druk. M. Ziemkiewicz i W. Noakowski.
• Dydyński Teodor, 1887, «Instytucye Gaia i jego osobistość» [in:] Przegląd Literacki. Dodatek do Kraju, Petersburg, nr 52, s. 52-53.
• Dydyński Teodor, 1904, Historya źródeł prawa rzymskiego, Warszawa: Druk. K. Kowalewski.
• Dyjakowska Marzena, 2017, «Piękne czy wierne, czyli o polskich przekładach Instytucji Gaiusa (II wiek)» [in:] Roczniki Humanistyczne, R. 65, z. 8: Lingwistyka Korpusowa i Translatoryka, s. 11-30.
• Gai Institutiones. Instytucje Gaiusa, Tekst i przekład. Z języka łacińskiego przełożył i wstępem opatrzył Władysław Rozwadowski, Poznań: Ars boni et aequi 2003.
• Gaius, Instytucje, z języka łacińskiego przełożył i wstępem opatrzył Cezary Kunderewicz, opracował Jan Rezler, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1982
• Instytucye Gaia, przepolszczył, uwagami opatrzył i pierwotwór dodał Dr. Teodor Dydyński, Warszawa: Księgarnia H. Natansona 1865.
• Instytucye Gaia przepolszczył, uwagami opatrzył i pierwotwór dodał Dr. Teodor Dydyński. Księga druga, Warszawa: Księgarnia H. Natansona 1867.
• Kodrębski Jan, 1990, Prawo rzymskie w Polsce XIX wieku, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Kodrębski Jan, 1968, «Teodor Dydyński (1836-1921)» [in:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki Humanistyczno-Społeczne, Seria I, z. 59, s. 135-149.
• Koschembahr-Łyskowski Ignacy, 1921, «Teodor Dydyński» [in:] Przegląd Prawa i Administracji, R. 46, s. 242-249.
• Mommsen Theodor, 1905, «Gaius ein Provinzialjurist», [in:] idem, Gesammelte Schriften, t. 2, Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, s. 26-38.
• Pfaff Ivo, 1905, «Huschke, Eduard» [in:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 50, Leipzig: Duncker und Humblot, s. 515–520.
• Zoll Fryderyk, 1865, «Instytucye Gaia przepolszczył, uwagami opatrzył i pierwotwór dodał Dr. Teodor Dydyński. Zeszyt I, Warszawa 1865 (XIV.70)» [in:] Czasopismo Poświęcone Prawu i Umiejętnościom Politycznym, R. 3, z. 6, s. 356-363; z. 7, s. 412-421.

Identyfikatory

DOI

10.18290/rh.2018.66.8-1