Kiedy swój staje się obcym

• Autorzy: Chlebda Wojciech

Warianty tytułu

EN

When one of us becomes one of them

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W teorii stereotypów „obcy” z reguły wiązany jest z przeciwstawieniami międzyetnicznymi, ale obcość może się pojawiać także w ramach jednej i tej samej grupy etnicznej. Polactwo pochodzący z gwary rzeczownik zbiorowy upowszechniany był w latach 30. przez Edmunda Osmańczyka jako nazwa „wspólnoty walczącej o jedną sprawę gromady”. Kilkadziesiąt lat później za sprawą książki Rafała Ziemkiewicza ten sam wyraz rozpowszechnił się w polszczyźnie jako pogardliwa nazwa biernej, nieufnej, wstecznej części polskiego społeczeństwa postpeerelowskiego. Wyraz Polactwo stał się więc przykładem enantiosemii: semantyczno-funkcjonalnego rozszczepienia jednego i tego samego wyrazu na dwa przeciwstawne sobie warianty leksykalno-semantyczne i aksjologiczne. Analiza innych pochodnych od onimów Polska, Polak (polskość, polackość, polskojęzyczny), pokazuje, że cecha enantiosemiczności zdaje się przenikać cały dzisiejszy dyskurs polski, ujawniając głębokie podziały w tożsamości Polaków.

EN

In the theory of stereotypes, the “us-them” opposition is usually associated with inter-ethnic relations, but the conception of foreignness may also appear within a single ethnic group. The peasant-dialectal collective noun Polactwo ‘Polishness’ was in the 1930’s popularized by Edmund Osmańczyk as the name of a “community fighting for a single cause”. Several decades later, through a book by Rafał Ziemkiewicz, the same word gained currency as a contemptuous term for a passive, distrustful, backward portion of the Polish post-socialist society. The word thus became an example of enantosemy: a semanticfunctional split of one and the same word into two opposite lexicalsemantic and axiological variants. The analysis of other words derived from Polska ‘Poland’, Polak ‘Pole’ (polskość, polackość ‘Polishness’, polskojęzyczny ‘Polish-speaking’) shows that the enantosemy seems to infiltrate the whole contemporary Polish discourse, revealing deep divisions in the identity of Poles.

Słowa kluczowe

PL

swój; obcy; enantiosemia; onim; Polska; Polak; Polactwo; dyskurs polski; tożsamość Polaków

EN

us vs. them; enantiosemy; onym; Poland; Pole; Polactwo/Polackness; Polish discourse; identity of Poles

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 2007
• Tom: 19
• Strony: 89-98

Twórcy

autor

Chlebda Wojciech

• Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Opolskiego

Bibliografia

• Benedyktowicz Zbigniew, 2000, Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Fiedler Robert, 1987, Tam jest jeszcze kęs Polactwa. Wybór pism pastora z Międzyborza. Wstęp i oprac. S. Gajda, Opole: Instytut Śląski.
• Gajda Stanisław, 2002, Agresja językowa w stosunkach międzyludzkich, [w:] Język narzędziem myślenia i działania, (red.) W. Gruszczyński, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Głowiński Michał, 2006, Dramat języka. Uwagi o mowie publicznej IV RP, „Gazeta Wyborcza” nr 275, s. 16--17.
• Grzesiak-Feldman Monika, 2006, Tożsamościowe uwarunkowania posługiwania się stereotypami, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kowalski Sergiusz, Tulli Magdalena, 2003, Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Leksykon Polactwa w Niemczech [1939]. Wydanie fototypiczne, Warszawa-Wrocław 1973: Instytut Śląski w Opolu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lipski Jan Józef, 2006 [1981], Dwie ojczyzny --- dwa patriotyzmy, „Gazeta Wyborcza” nr 224, s. 22--26.
• Ziemkiewicz Rafał A., 2004, Polactwo, Lublin 2004: Wydawnictwo Fabryka Słów.