Problemy analizy prototypowości pojęć (na przykładzie „uczciwości”, „komunizmu” i „nauczyciela”)

• Autorzy: Brzozowski Piotr

Warianty tytułu

EN

Problems related to the prototypicality analysis of notions (exemplified by the notions of honesty, communism, and teacher)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pojęcia naturalne, którymi posługujemy się na co dzień – w odróżnieniu od pojęć naukowych – nie mają ostrych granic, dlatego też nie zawsze potrafimy jednoznacznie odróżnić desygnaty pojęć potocznych od niedesygnatów. Istotną część pojęcia naturalnego stanowi tzw. „prototyp” – czyli reprezentacja charakterystycznych cech posiadanych przez desygnaty czy egzemplarze pojęcia. Oprócz prototypu (rdzenia pojęcia lub wzorca) pojęcie naturalne obejmuje ponadto tzw. obszar dopuszczalnego niepodobieństwa do prototypu. Obszar ten może być rozumiany jako zbiór atrybutów czy wymiarów. Nie wszystkie wartości z danego wymiaru, lecz tylko pewien podzakres wartości, współtworzy ów obszar dopuszczalnego niepodobieństwa do prototypu. Egzemplarze czy desygnaty danego pojęcia są bardziej lub mniej typowymi jego przykładami, zależnie od stopnia, w jakim przypominają prototyp. W załączniku autor przedstawia strukturę prototypową uczciwości, komunizmu i nauczyciela, która jest odtworzona w wyniku zastosowania metody opisanej w artykule. Oprócz cech danego pojęcia autor dołącza także wszystkie pozostałe odpowiedzi badanych osób, tj. kategorie nadrzędne, definicje, synonimy i wzory osobowe.

EN

Natural concepts, the notions we use in everyday life – as opposed to academic concepts – do not have clear-cut boundaries. This is why it is not always easy to clearly distinguish the designata (referents) of colloquial concepts from non-designata. An important element of a natural concept is the so-called prototype, i.e. the representation of characteristic traits of the members of a given category. Apart from the prototype (the central member or the standard), the natural concept also covers the so-called area of accepted non-similarity to the prototype. This area may be understood as a set of attributes or dimensions. Not all of the values of a given dimension, but only a certain sub-scope of values contributes to the above-mentioned area of accepted non-similarity to the prototype. Depending on the degree to which they resemble the prototype, the examples of a given concept are seen as more or less prototypical members. In the appendix to the article, the author exemplifies the prototypical structure of the concepts of honesty [uczciwość], communism [komunizm], and teacher [nauczyciel], which is recreated as a result of the method described in the article. Apart from the characteristic traits of a given notion, the author also enumerates all of the answers provided by interviewees, i.e. the superordinate categories, definitions, synonyms, and human exemplifications of the given notions.

Słowa kluczowe

PL

prototyp; pojęcia nieostre; uczciwość; nauczyciel; komunista

EN

prototype; vague notions; honesty; teacher; communist

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 1991
• Tom: 4
• Strony: 51–63

Twórcy

autor

Brzozowski Piotr

Bibliografia

• Bartmiński J., Kryteria ilościowe w badaniach stereotypów językowych, ,,Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1988, z. XLI, s. 91-104.
• Bartmiński J., Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, [w:] ,,Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej”, t. 3, Warszawa 1985, s. 25-53.
• Fehr B., Prototype analysis of the concepts of love and commitment, „Journal of Personality and Social Psychology” 1988, t. 55, nr 4, s. 557-579.
• Grodziński E., Językoznawcy i logicy o synonimach i synonimii, Wrocław 1985.
• Grygo J., Kwiecińska J., Pitucha E., Prażanowska B., Teterycz M., Stereotypy językowe nazw ludzi w polszczyźnie potocznej, ,,Zeszyty Językoznawcze”, Lublin 1980, s. 63-84.
• Mądrzycki T., Deformacje w spostrzeganiu ludzi, Warszawa 1986.
• Smith E. E., Osherson D. N., Rips L. J., Keane M., Combining prototypes: A selective modification model, „Cognitive Science” 1988, t. 12, s. 485-527.
• Trzebiński J., Twórczość a struktura pojęć, Warszawa 1981.
• Trzebiński J., Współczesne badania nad pojęciami, [w:] Psychologia procesów poznawczych. Wybrane zagadnienia, pod red. Goszczńska M., Warszawa 1986, s. 93-122.
• Wojciszke B., Teoria schematów społecznych, Wrocław 1986.