Apoteoza godła heraldycznego biskupa Wojciecha Skarszewskiego w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach chełmsko-lubelskich i lubelskich

• Autorzy: Agnieszka Strycharczuk , Jaroslaw R. Marczewski

Warianty tytułu

EN

Apotheosis of the heraldic emblem of Bishop Wojciech Skarszewski in the Latin armorial poems in the Chełm-Lublin and Lublin directorium

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ważną rolę w życiu pastoralnym każdej diecezji odgrywają rubrycele. W Polsce druki te znane są od XVI w. Zawierają one kalendarz liturgiczny uwzględniający lokalne obchody, dyrektywy duszpasterskie oraz listę instytucji i duchowieństwa pracującego w diecezji. Rubrycele wydawane są mocą władzy biskupa. We wcześniejszych wiekach stało się to okazją do drukowania na pierwszej stronie jego herbu rodowego oraz odpowiedniego łacińskiego utworu poetyckiego. W czasie rządów Wojciecha Skarszewskiego, ostatniego biskupa chełmskiego a potem pierwszego biskupa lubelskiego ukazały się 34 rubrycele eksponujące herb Skarszewskich – Leszczyc. Zamieszczone tam wiersze były niekiedy powtórką utworów wcześniej drukowanych. Łącznie zatem w rubrycelach chełmskich i lubelskich ukazało się 21 oryginalnych wierszy. Ich autorzy nie są znani. Wiersze te mają formę epigramatów. W zakresie kompozycji są to krótkie utwory liryczne ujęte w cztero- i sześciowersowe strofy, pisane dystychem elegijnym, mające strukturę dwudzielną, w której pierwszy człon odnosi się bezpośrednio do herbu szlacheckiego, drugi zaś jest jego alegorycznym wyjaśnieniem. W niniejszym artykule zostały one przedrukowane i przetłumaczone na język polski. Ich analiza i tłumaczenie jest nowym zjawiskiem, gdyż dotychczas nie pojawiły się na gruncie polskim prace o charakterze przekładu czy naukowego opracowania wierszy zamieszczonych w rubrycelach.

EN

A directorium plays an important role in the pastoral life of a diocese. In Poland such writings have been known since 16th century. They are made up of a liturgical calendar, which lists local holidays, pastoral directives, as well as institutions and clergymen serving in a diocese. A directorium is issued by the decision of the bishop. In the early centuries, it was an opportunity for the bishop to print his coat of arms and an appropriate Latin poem on the first page of a directorium. Wojciech Skarszewski, the last bishop of Chełm, and then the first bishop of Lublin, had 34 directoria issued, which displayed the Skarszewskis’ coat of arms, i.e. the Leszczyc coat of arms. The poems presented in the directoria sometimes repeated themselves. Altogether, 21 original poems were issued in the directoria in Chełm and Lublin. Their authors remain unknown. The poems are in the form of epigrams, which are short texts, usually of a 4- or 6-verse stanzas, written in the elegiac couplet, of a two-part structure, where the first part refers to a coat of arms, and the other one refers to its allegorical explanation. This article presents the poems translated into Polish. Their analysis and translation is a new phenomenon as there is a lack of scientific works dealing with poems issued in the directoria.

Słowa kluczowe

PL

heraldyka; herb Leszczyc; biskup Wojciech Skarszewski; rubrycele; epigramaty; poezja herbowa

EN

heraldry; Leszczyc coat of arms; Bishop Wojciech Skarszewski; directorium; epigrams; armorial poetry

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Humanistyczne
• Rocznik: 2015
• Tom: 63
• Numer: 3: Filologia Klasyczna
• Strony: 149-176

Twórcy

autor

Agnieszka Strycharczuk

• Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II,

autor

Jaroslaw R. Marczewski

• Katedra Historii Kościoła w Czasach Nowożytnych i Dziejów Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawla II,

Bibliografia

• Buchwald-Pelcowa P.: Na pograniczu emblematów i stemmatów, w: A. Morawińska (red.), Słowo i obraz. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września-1 października 1977, Warszawa: PWN 1982, s. 73-95.
• Budzisz A.: Epigramat łaciński w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, Lublin: TN KUL 1988.
• Deszczyńska M., Zielińska E.: Skarszewski Wojciech Józef (1742-1827), w: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 1997-1998, s. 50-61.
• Gajl T.: Polskie rody szlacheckie i ich herby, Białystok: Wydawnictwo Benkowski 1999.
• Gąsiorowski A.: Skarszewski Stanisław (zm. 1449?), w: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny, t. 38, red. H. Markiewicz, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 1997-1998, s. 45-46.
• Konieczny M.: Rubrycela, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, Lublin: TN KUL 2012, kol. 513-514.
• Kozierowski S.: Leszczyce i ich plemiennik arcybiskup gnieźnieński św. Bogumił z Dobrowa, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1926.
• Kulikowski A.: Wielki herbarz rodów polskich, Warszawa: Świat Książki 2005.
• Marczewski J.R.: Dzieje chełmskiej kapituły katedralnej obrządku łacińskiego, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013.
• Nagielski M.: Skarszewski Stanisław (1602-1685), w: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny, t.38, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 1997-1998, s. 48-50.
• Nykiel B., Skarszewski Jan (ok. 1590-1662), w: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 1997-1998, s. 44-45.
• Nykiel B., Skarszewski Stanisław (ok. 1554-1624), w: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 1997-1998, s. 46-48.
• Pelc J.: Obraz – Słowo – Znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1973.
• Siomkajło A.: Ewolucje epigramatu (do początków Romantyzmu w Polsce), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1983.
• Weiss A.: Heraldyka kościelna, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, Lublin: TN KUL 1993, kol. 729-736.

Identyfikatory

DOI

10.18290/rh.2015.63.3-9