Akt znania – dawny gatunek urzędowy jako świadectwo porządku prawnego

• Autorzy: Renata Bizior

Warianty tytułu

EN

Witness Statement – an Old Official Genre as the Evidence of the Legal Order

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The Witness Statement as a genre of official style of a documentary nature has been considered in the article to be old, because its formation was not a long process, lasting in the Polish language from the early 19th century, when it was introduced with the legal regulations of the Napoleonic Code, until 1945. This is one of personal status certificates that was drawn up in connection with the modern process of marriage formalization, constituting evidence of the old legal and social order and the impact of French culture. Formally, it served as a birth certificate and for this reason was subject to the rules of textual substitution of a pragmatic function, while references to the prototext became an essential textual component of the analyzed statements. The textual pattern of the nineteenth-century Witness Statement, presented in the article, formed not only on the basis of the intertextual relationship with the birth certificate, but also as a result of the influence of the architecture of old official documents, formed through the centuries. It adapted also genre-specific structural segments, the most important of which was the statement of the witnesses. Due to the circumstances of the formation and functioning of the genre, textual embodiments were characterized by some freedom relative to the textual pattern reconstructed in the study, nevertheless text standardization progressed with time.

PL

Akt znania jako gatunek stylu urzędowego o charakterze dokumentacyjnym został w artykule uznany za dawny z tego względu, że jego kształtowanie było niedługim procesem, trwającym w polszczyźnie od początku XIX, kiedy został wprowadzony wraz z uregulowaniami prawnymi Kodeksu Napoleona, do 1945 roku. Jest to jeden z aktów stanu cywilnego, który był sporządzany w związku z nowożytnym procesem formalizacji małżeństwa, stanowiący świadectwo dawnego porządku prawno-społecznego oraz oddziaływania kultury francuskiej. Formalnie pełnił funkcję aktu urodzenia i z tej racji podlegał zasadom substytucji tekstowej o funkcji pragmatycznej, a nawiązania do prototekstu stały się istotnym składnikiem tekstowym analizowanych aktów. Prezentowany w artykule wzorzec tekstowy dziewiętnastowiecznego aktu znania kształtował się nie tylko na bazie relacji międzytekstowej z aktem urodzenia, lecz także wskutek oddziaływania architektoniki dawnych aktów urzędowych, formowanej przez wieki. Adaptował również specyficzne dla gatunku segmenty strukturalne, z których najistotniejszym było zeznanie świadków na temat osoby występującej o akt znania. Okoliczności powstania i funkcjonowania gatunku spowodowały, że realizacje tekstowe cechowały się pewną dowolnością w stosunku do zrekonstruowanego w pracy wzorca tekstowego, niemniej jednak standaryzacja tekstu postępowała wraz z upływem czasu.

Słowa kluczowe

PL

akt stanu cywilnego; akt znania; akt urodzenia; gatunek tekstu; styl urzędowy; wzorzec tekstowy; substytucja tekstowa; wpływy francuskie; XIX wiek

EN

civil status; act of knowing; birth certificate; text genre; official style; text pattern; text substitution; French influence; 19th century

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Roczniki Humanistyczne
• Rocznik: 2015
• Tom: 63
• Numer: 6: Językoznawstwo
• Strony: 133-150

Twórcy

autor

Renata Bizior

• Akademia im. J. Długosza w Częstochowie,

Bibliografia

• Borawski S.: Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa 2000.
• Dunin-Dudkowska A.: Akt notarialny jako gatunek wypowiedzi, Lublin 2010.
• Dziennik praw, t. I, Warszawa 1810.
• Gajda S.: Intertekstualność a współczesna lingwistyka, w: Intertekstualność we współczesnej komunikacji językowej, red. J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl, Lublin 2010, s. 13-23.
• Kuć J.: Akty uszanowania i pozwolenia na zawarcie małżeństwa jako umowy intertekstualne, „Białostockie Archiwum Językowe” 2012, nr 12, s. 91-98.
• Kuć J.: Polszczyzna łukowskich aktów notarialnych z początku XIX wieku, Siedlce 2013.
• Malinowska E.: O stałości i zmienności gatunków urzędowych, w: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. I: Mowy piękno wielorakie, red. D. Ostaszewska, Katowice 2000, s. 86-95.
• Markiewicz H.: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989.
• O aktach stanu cywilnego. Pismo… dla użytku osób utrzymujących akta stanu cywilnego ułożone, Warszawa 1858.
• Pawiński M.: Akta stanu cywilnego w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, „Archeion” 104(2002), s. 203-220.
• Rejter A.: Genologia historyczna a stylistyka. Zarys problematyki, „Stylistka” 20(2011), s. 193-211.
• Siuciak M.: Średniowieczny dyskurs prawny – czyli o początkach stylu urzędowego, w: Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, red. U. Sokólska, Białystok 2011, s. 285-297.
• Sójka-Zielińska K.: Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, Warszawa 2007.
• Szkutnik P.: Regionalny poradnik genealogiczny – treść oraz przydatność do badań metryk i akt stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w gminie Uniejów, „Biuletyn Uniejowski” 2(2013), s. 125-137.
• Wilkoń A.: Spójność i struktura tekstu, Kraków 2002.
• Witosz B.: Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Katowice 2005.
• Wojtak M.: Styl urzędowy, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001, s. 155-171.
• Wojtak M.: Gatunki urzędowe na tle innych typów piśmiennictwa użytkowego, w: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, Opole 2004, s. 131-141.
• Woźniak E.: Prawdy i mity o języku urzędowym w dobie nowopolskiej, referat wygłoszony na konferencji „W kręgu dawnej polszczyzny”, Kraków, grudzień 2014.
• Zdunkiewicz-Jedynak D.: Język w polskim Kościele katolickim początku XXI wieku: przegląd najważniejszych zjawisk, w: Język polski jako narzędzie komunikacji we współczesnym świecie, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin 2007, s. 115-129.

Identyfikatory

DOI

10.18290/rh.2015.63.6-7