Substancja, czyli brak. O kreacji wydarzeń niemożliwych w filmie „Pieniądz” Roberta Bressona

• Autorzy: Andrzej Zalewski

Warianty tytułu

EN

Substance, Which Means Nothing. On the Creation of Impossible Events in Robert Bresson’s “L’argent”

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Do najtrwalej zakorzenionych przeświadczeń na temat twórczości Roberta Bressona należy to, że francuski twórca pokazuje na ekranie jedynie fragmenty, okruchy rzeczywistości, którym nie stara się nadawać całościowej formy. W związku z tym reżyser ma stosować przemilczenia najistotniejszych wydarzeń w sferze fabuły, bądź też obrazować przestrzenie oboczne w stosunku do tych, w których akurat dzieje się coś istotnego – sięga więc po chwyty elipsy narracyjnej i metonimii. W opozycji do tego autor stara się dowieść, że do najbardziej tajemniczych miejsc ostatniego dzieła Bressona „Pieniądz” (1983) (ale i w jakiejś mierze także do jego wcześniejszych filmów) kategoria elipsy i metonimii się nie stosuje. Lepsze rezultaty w wyjaśnianiu tych miejsc daje Lacanowska filozofia Nieobecnego. Ostrożnie stosowane narzędzia Lacanowskiej psychoanalizy (przefiltrowane przez pewne pomysły filmowe Slavoja Žižka) prowadzą do nieoczekiwanych wniosków, kłócących się z dotychczasowymi konkluzjami na temat Bressonowskiego materializmu i transcendentalizmu.

EN

One of the most rooted beliefs about Robert Bresson’s works is that what the French director shows on the screen are only fragments, scraps of reality, to which he does not attempt to give an overall form. Therefore, the director seems to conceal the most significant events in the plot, or to visualize the adjacent spaces in relation to those in which something important is just taking place. This is the reason why he is considered to use frequently the narrational ellipses and metonymies. On the contrary, the author of the article tries to prove that the category of ellipsis and metonymy does not apply to the most mysterious places of the last work by Bresson, “L’Argent” (1983), and – to some extent – to his earlier films as well. Better results in explaining these places are to be found in the Lacanian philosophy of the Absent. When used with care, the tools of the Lacanian psychoanalysis (filtered through some filmic ideas by Slavoj Žižek) lead to unexpected conclusions which clash with previous conclusions concerning Bresson’s materialism and transcendentalism.

Słowa kluczowe

PL

Bresson Robert; Lacan Jacques; Žižek Slavoj

EN

Bresson Robert; Lacan Jacques; Žižek Slavoj

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2015
• Numer: 89-90 Redefinicje klasyki
• Strony: 199-222

Twórcy

autor

Andrzej Zalewski

• Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie

Bibliografia

• Arnaud Philippe, Robert Bresson, Paris: Cahiers du cinèma, 2003
• Balsom Erika, „One Single Mystery of Persons and Objects”: The Erotics of Fragmentation in “Au Hasard Balthazar”; “Canadian Journal of Film Studies” 19: 2010
• Bazin Andre, Le Journal d'un curé de campagne and the Stylistics of Robert Bresson, trans. Hugh Gray; reprinted in James Quandt (ed.) Robert Bresson, revised edition, Toronto: Toronto International Film Festival Group, 2011
• Bordwell David, Narration in the Fiction Film, Madison: Univ. of Wisconsin Press, 1985
• Bresson Robert, Notatki o kinematografie, trans. Aleksander Ledóchowski; „Film na Świecie” 12: 1983
• Browne Nick, Punkt widzenia opowieści: Retoryka „Na los szczęścia, Baltazarze”, trans. Tomasz Kłys; „Film na Świecie” 400: 1999
• Buckland Warren (ed.), Puzzle Films. Complex Storytelling in Contemporary Cinema, Malden–Oxford: Wiley-Blackwell, 2009
• Danto Arthur C., Narration and Knowledge, New York: Columbia Univ. Press, 2007
• Durgnat Raymond, Le Journal d'un curé de campagne in I.Cameron (ed.), The Films of Robert Bresson, London: Studio Vista, 1969
• Durgnat Raymond, The Negative Vision of Robert Bresson, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
• Genette Gerard, Narrative Discourse. An Essay in Method, transl. Jane E. Lewin, Ithaca-New York: Cornell Univ. Press, 1980
• Gombrowicz Witold, Dziennik 1957-1961; idem, Dzieła, t. VIII, ed. Jan Błoński, Kraków: Wyd. Literackie, 1988
• Herman David, Basic Elements of Narrative, Malden: Wiley Blackwell, 2009
• Ingarden Roman, Spór o istnienie świata, revised 3rd edition, vol. 1: Ontologia egzystencjalna, Warszawa: PWN, 1987
• Jones Kent, L’Argent, London: BFI, 1999
• Kline Thomas Jefferson, Picking Dostoevsky’s Pocket: Bresson’s Sl(e)ight of Screen in idem, Screening the Text. Intertextuality in New Wave French Cinema, Baltimore-London: John Hopkins Univ. Press, 1992
• McGowan Todd, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, trans. Kuba Mikurda, Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej, 2008
• McGowan Todd, The Impossible David Lynch, New York: Columbia Univ. Press, 2007
• Oudart Jean-Pierre, Suture, trans. Alicja Helman, in Alicja Helman (ed.), Panorama współczesnej myśli filmowej, Kraków: Universitas, 1992
• Pipolo Tony, Robert Bresson: A Passion for Film, Oxford – New York: Oxford Univ. Press, 2010
• Price Brian, Neither God nor Master. Robert Bresson and Radical Politics, Minneapolis – London: Univ. of Minnnesota Press, 2011
• Reader Keith, „D'où cela vient-il?” - Notes on Three Films by Robert Bresson, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
• Reader Keith, Robert Bresson, Manchester-New York: Manchester Univ. Press, 2000
• Ryle Gilbert, Czym jest umysł?, trans. Witold Marciszewski, Warszawa: PWN, 1970
• Schrader Paul, Transcendental Style in Film: Ozu, Bresson, Dreyer, Berkeley: Univ. of California Press, 1972
• Shigehika Hasumi Led by the Scarlet Pleats: Bresson’s L’Argent, trans. Jooyeon Rhee, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
• Simmel Georg, Filozofia pieniądza, trans. Andrzej Przyłębski, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 1997
• Sontag Susan, Duchowy styl filmów Roberta Bressona, trans. Ewa Mazierska; „Film na Świecie” 400: 1999
• Žižek Slavoj, Przekleństwo fantazji, trans. Adam Chmielewski, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001
• Žižek Slavoj, The Fright of Real Tears. Krzysztof Kieślowski between Theory and Post-Theory, London: BFI, 2001
• Žižek Slavoj, Wzniosły obiekt ideologii, trans. Joanna Bator and Paweł Dybel, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001