Norwidowskie „etruski” literackie

• Autorzy: Renata Gadamska-Serafin

Warianty tytułu

EN

Norwid’s literary „Etruscan” works

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pobyt Norwida we Florencji – stolicy dawnej Etrurii – w latach 40. XIX w. przypadł na apogeum europejskiego zainteresowania kulturą etruską. We Włoszech działały wówczas liczne muzea etruskie, głównie prywatne, posiadające wspaniałe zbiory pochodzące z wykopalisk. W Europie (we Włoszech, Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii) ukazywało się mnóstwo interesujących i zwykle bogato ilustrowanych publikacji na temat Etrusków. Norwid mógł zaznajomić się ze sporym wyborem tych prac w Bibliotece Uniwersyteckiej w Berlinie, a także w samej Italii. Wydaje się wszakże, że jego pasja etruska zrodziła się już w Polsce, w malarni Aleksandra Kokulara. W latach warszawskich poeta zapewne wizytował wspaniałą Galerię starożytności w Wilanowie (gdzie jego nauczyciel – Kokular, wykonywał różne prace malarskie) i jako „student” sztuk pięknych musiał znać pionierskie dzieło (i zbiory) S.K. Potockiego O sztuce u dawnych, czyli Winckelmann polski, którego trzy rozdziały były poświęcone sztuce etruskiej. Nie bez znaczenia były też kontakty Norwida (krajowe i paryskie) z kolekcjonującymi „etruski” rodzinami Potockich, Czartoryskich i Działyńskich. Ślady Etrusków znajdujemy zarówno w notatnikach, jak i w twórczości autora Quidama, od tej z lat włoskich (co oczywiste) aż po przedśmiertną nowelę Tajemnicę lorda Singelworth; fascynacja kulturą i sztuką etruską trwała więc do końca życia Norwida. Co ciekawe, w notatkach zachował się też potwierdzony przez samego poetę ślad jego bytności na jednym z najświeższych stanowisk archeologicznych tamtych czasów: w domniemanym grobowcu etruskiego władcy Porsenny. Wszystkie te fakty czynią Norwida jednym z nielicznych polskich romantyków (obok J.I. Kraszewskiego), którzy byli głęboko i merytorycznie zainteresowani tym archeologiczno-kulturowym tematem. Norwidowskie „etruski” literacko-plastyczne to także ważny, równorzędny wobec wizji artystów brytyjskich, włoskich czy francuskich, wkład polskiego „sztukmistrza” w ocalenie i utrwalenie dziedzictwa Etrusków w kulturze (świadomości) Europy nowożytnej.

EN

Norwid’s stay in Florence – the capital of the former Etruria – in the 1840s coincided with the height of European interest in Etruscan culture. In Italy, there were numerous Etruscan museums, mainly private ones, with magnificent collections from excavations. In Europe (Italy, France, Germany and Great Britain) a lot of interesting and usually richly illustrated publications on the Etruscans were published. Norwid could have become familiar with a good selection of these works at the University Library in Berlin, and also in Italy itself. It seems, however, that his Etruscan passion was born in Poland, in the paint shop of Aleksander Kokular. In the Warsaw years, the poet must have visited the magnificent Gallery of Antiquity in Wilanów (where his teacher – Kokular, produced various paintings) and as a “student” of fine arts he had to know the pioneer work (and collections) of S.K. Potocki O sztuce u dawnych, czyli Winckelmann polski, three chapters of the book were devoted to Etruscan art. Not without significance were Norwid’s contacts (domestic and Parisian) with the “Etruscan” collectors: the Potocki, Czartoryski and Działyński families. The Etruscans left their mark both in the notebooks and in the works of the author of Quidam, from his Italian period (which is obvious) to the novel Tajemnica lorda Singelworth written shortly before his death; thus Norwid’s fascination with Etruscan culture and art lasted until the end of his life. Interestingly, the notes also confirm his presence at one of the most recent archaeological sites of that time: in the presumed tomb of the Etruscan ruler Porsenna. All these facts make Norwid one of the few Polish Romantics (alongside J.I. Kraszewski) who were deeply and substantively interested in this archaeological and cultural theme. Norwid’s literary and plastic “Etruscan” works also constitutes an important – equal to the vision of British, Italian and French artists – contribution of the Polish “magician” to saving and preserving the Etruscan heritage in the culture (and awareness) of modern Europe.

Słowa kluczowe

PL

Norwid; Etruskowie; sztuka etruska; romantyzm; antyk; Stanisław Kostka Potocki; Wilanów

EN

Norwid; Etruscans; Etruscan art; Romanticism; Antiquity; Stanisław Kostka Potocki; Wilanów

• Wydawca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Czasopismo: Studia Norwidiana
• Rocznik: 2018
• Tom: 36
• Strony: 203-233

Twórcy

autor

Renata Gadamska-Serafin

• Uniwersytet Jagielloński,

Bibliografia

• Ackroyd P., Wenecja. Biografia, przeł. T. Biedroń, Poznań 2015.
• Antyk romantyków – model europejski i wariant polski. Rekonesans, red. M. Kalinowska, B. Paprocka-Podlasiak, Toruń 2003.
• Artystyczne zbiory Wilanowa, wstęp W. Fijałkowski, Warszawa 1979.
• Axer J., Filolog w teatrze, Warszawa 1991.
• Baczewska A., Europejskie narodziny Arlekina. Korzenie, rozwój i przetrwanie błazna – najsłynniejszej postaci komedii dell’arte, „Iuvenilia Philologorum Cracoviensium” 6(2013), s. 289-301, www.ejournals.eu/pliki/art/4638 [dostęp: 6.11.2016].
• Barni E., L’avventura di Poggio Gaiella, „Archeologia a Chiusi” 1991, http://www.archeochiusi.it/wp-content/uploads/2014/11/ArcheoChiusi-Bollettino-1991.pdf [dostęp: 6.11.2016].
• Bulanda E., Etruria i Etruskowie, Lwów 1934.
• de Caylus A.C.Ph., Recueil d’antiquités égyptiennes, étrusques, romaines et gauloises, t. I-VII, Paris 1752-62, http://bibliotheque-numerique.inha.fr/collection/3667-recueil-d-antiquites-egyptiennes-etr/ [dostęp: 6.11.2016].
• Chlebowski P., Romantyczna silva rerum. O Norwidowskim „Albumie Orbis”, Lublin 2009.
• Dąbrowski K., Śladami Etrusków, Warszawa 1970.
• Dobrowolski W., Dokumentacja grobów etruskich z Tarquinii Franciszka Smuglewicza w Złotym Domu Nerona. Wystawa w 200-lecie śmierci Franciszka Smuglewicza w Muzeum narodowym w Warszawie. Katalog wystawy (5 maja-13 lipca 2008), s. 66-75.
• Dobrowolski W., The Drawings of Etruscan Tombs by Franciszek Smuglewicz and his Cooperation with James Byres, „Biulettin du Musée National de Varsovie” 19(1978), s. 97-119.
• Dobrowolski W., Wazy greckie Stanisława Kostki Potockiego: próba rekonstrukcji kolekcji, Warszawa 2007.
• Dokurno Z., Kompozycja utworów lirycznych C. K. Norwida (do roku 1852), Toruń 1965.
• Gąsiorowski S.J., Badania polskie nad sztuką starożytną. Relacje podróżników – kolekcjonerstwo – badania naukowe, [w:] Historia nauki polskiej w monografiach, t. XXI, Kraków 1948,s. 21-22.
• Grand Tour: narodziny kolekcji Stanisława Kostki Potockiego: pamiątka wystawy zorganizowanej w ramach jubileuszu 200-lecia działalności Muzeum w Wilanowie 1805-2005 pod honorowym patronatem prymasa Polski kardynała Józefa Glempa, red. J. Mieleszko, Warszawa 2006.
• Hall J., Michelangelo and the Etruscans, „New York Review of Books” 53.17 - 2 November 2006, http://www.nybooks.com/articles/archives/2006/nov/02/michelangelo-and-the-etruscans/ [dostęp: 6.11.2016].
• Inghirami F., Monumenti etruschi, Fiesole 1821-1826.
• Karamucka M., Antyczny Rzym Norwida, Poznań 2016.
• Kasperski E., Dyskursy romantyków. Norwid i inni, Warszawa 2003.
• Kocur M., Atellana, [w:] tenże, We władzy teatru. Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie, Wrocław Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2005, http://www.kocur.uni.wroc.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98%3Awe-wsadzy-teatru-rozdzias-vi-atellana&catid=37%3Abooks-we-wladzy-teatru&Itemid=92&limitstart=1 [dostęp: 6.11.2016].
• Nadalini G., La villa-musée du marquis Campana à Rome au milieu du XIXe siècle, „Journal des savants” 1996, nr 2 (2), s. 419-463, http://www.persee.fr/web/revues/home/rescript/article/jds_0021-8103_1996_num_2_1_1602 [dostęp: 6.11.2016].
• Niemirowski A., Etruskowie, przeł. A. Szymański, Łódź 1990.
• Il mondo degli Etruschi. Ciclo di conferenze, Ferrara 24.01.2013, https://www.youtube.com/watch?v=gdwQISJRe8E&list=PLLKAkWVu3fx28chx5H2PatIrdEgso0Ct3&index=4 [dostęp: 06.11.2016].
• Owczarek B., „Tajemnica lorda Singelworth”, [w:] Cyprian Norwid. Interpretacje, red. S. Makowski, Warszawa 1986.
• Owen J., Ornaments from Greek and Etruscan vases in the British Museum and the Louvre, http://digitalcollections.nypl.org/items/510d47da-3a94-a3d9-e040-e00a18064a99 [dostęp: 6.11.2016].
• Pajzderski N., Zbiory gołuchowskie, „Sztuka i Artysta” 1924, s. 1-7.
• Pallottino M., Etruskowie, przeł. J. Maliszewska-Kowalska, Warszawa 1968.
• Płaszczewska O., Wizja Włoch w polskiej i francuskiej literaturze okresu romantyzmu (1800-1850), Kraków 2003.
• Pniewski D., Starożytne rzeźby, reprodukcje „etruskich” waz i obrazy poetyckie w „Quidamie”, [w:] tenże, Między obrazem i słowem. Studia o poglądach estetycznych i twórczości literackiej Norwida, Lublin 2005, s. 220-251.
• Postel G., De Etruriae regionis. Originibus, institutis, religione, ac moribus commentario, Firenze 1551.
• Potocki S.K., O sztuce u dawnych, czyli Winckelmann polski, Warszawa–Kraków 1992.
• „Quidam”. Studia o poemacie, red. P. Chlebowski, Lublin 2011.
• Ramage N.H., Sir William Hamilton as Collector, Exporter, and Dealer: The Acquisition and Dispersal of His Collections, „American Journal of Archaeology” 94(1990), nr 3, 469-480, http://www.jstor.org/stable/505798?seq=1#page_scan_tab_contents [dostęp: 6.11.2016].
• Ridgway D., James Byres and the Definition of the Etruscans, https://www.britishmuseum.org/pdf/1%20Ridgway-pp.pdf [dostęp: 06.11.2016].
• Romantycy wobec antyku: antologia tekstów źródłowych, wybór, wstęp i komentarze D. Dąbrowska, Szczecin 2006.
• Rzepczyński S., O umyśle „zgadobliwym”. „Tajemnica lorda Singelworth”, „Studia Norwidiana” 14(1996), s. 105-112.
• Rzońca W., Norwida mit Italii, „Prace Filologiczne Uniwersytetu Warszawskiego” 57(2009), s. 183-192, http://pflit.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/118/2016/04/pflit-LVII.pdf [dostęp: 15.07.2017].
• Sarti S., The Campana Collection at the Royal Museum of Art and History (Brussels), Bruxelle 2012, http://www.academia.edu/4103291/The_Campana_Collection_at_the_Royal_Museum_of_Art_and_History_Brussels_ [dostęp: 6.11.2016].
• Stoddart S.K.F., Historical Dictionary of the Etruscans, Lanham–Maryland–Toronto–Plymouth: Scarecrow Press, Inc. 2009.
• Szmydtowa Z., Norwid wobec włoskiego odrodzenia, [w:] taż, Studia i portrety, Warszawa 1969, s. 219-276.
• Trybuś K., Maska lorda Singelworth, „Studia Norwidiana” 14(1996), s. 95-103.
• Walters H.B., Catalogue of the Greek and Etruscan Vases in the British Museum, vol. II, London 1893, https://archive.org/stream/acataloguegreek01unkngoog#page/n4/mode/2up [dostęp: 6.11.2016].
• Woźniewska-Działak M., Poematy narracyjne Cypriana Norwida. Konteksty literacko--kulturalne, estetyka, myśl, Kraków 2014.

Identyfikatory

DOI

10.18290/sn.2018.36-10