MUZEA W POLSCE 1989-2008

• Autorzy: Folga-Januszewska, Dorota

Abstrakty

PL

Obecnie działa w Polsce ok. 1025 muzeów (z wyodrębnionymi oddziałami, o ile mają one samodzielną siedzibę i administrację). Pełne listy muzeów w Polsce znajdują się na stronach: http://www.culture.pl/pl/culture/almanach_muzeow/?portlet_1_start=100 oraz www.kobidz.pl.Zgodnie z ustawą o muzeach w Polsce występuje cztery formy organizacyjne tych instytucji:• muzea podległe Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, będące państwowymi instytucjami kultury (muzea narodowe, zamki królewskie, muzea specjalistyczne o randze narodowej); muzea martyrologiczne i instytucje podległe innym ministrom, oraz muzea podległe kierownikom urzędów centralnych;• muzea samorządowe utworzone przez jednostki samorządu terytorialnego (w tym muzea wojewódzkie podległe wojewodom, miejskie podległe prezydentom miast lub burmistrzom, powiatowe podległe starostom i gminne podległe wójtom, w niektórych wypadkach są to muzea miejskie);• muzea współprowadzone (samorządowo-państwowe);• muzea tworzone przez inne podmioty (wyższe uczelnie, stowarzyszenia, fundacje, związki wyznaniowe, osoby prawne i fizyczne). W latach 1989-2008 wybudowano niewiele nowych budynków muzealnych (5), kilka instytucji przeniesiono do rewitalizowanych gmachów postindustrialnych (6), otwarto nowe oddziały istniejących muzeów (21). Ponad 60 instytucji przeszło gruntowne lub częściowo remonty. Zaplanowano budowę 5 dużych nowych muzeów, które powinny być otwarte do 2013 roku. W wyniku inicjatywy podjętej w latach 1994-1996 przez środowisko muzealników powstała i została przyjęta w 1997 r. (z wieloma zmianami w stosunku do pierwotnego projektu) ustawa o muzeach, znowelizowana w 2007 roku. Obecnie odczuwalny jest dotkliwy brak następujących aktów prawnych, które umożliwiłyby sprawne funkcjonowanie muzeów i wymianę zbiorów: 1) ustawy o zabezpieczeniu przed konfiskatą, 2) ustawy o gwarancjach państwowych dla uprawnionych instytucji kultury, 3) ustawy o obowiązku badania i publikacji proweniencji dzieł zgromadzonych z muzeach publicznych, 4) ustawy o dostępie do zbiorów narodowych (ustawa o domenie publicznej), 5) elementów prawa podatkowego rozszerzających możliwości świadczenia odpisów podatkowych na rzecz instytucji muzealnych. Systemowa zmiana w polityce i ustroju państwa w 1989 r. powoli i z opóźnieniami przekładała się na zmianę struktury organizacji, zarządzanie i wycenę zbiorów posiadanych przez muzea. Skutkiem reformy administracji publicznej, przygotowywanej od 1993 r. i wprowadzonej w 1997 r., było przekazanie w gestię samorządów większości instytucji kultury, w tym muzeów. Do chwili obecnej ustawowo nie została jeszcze rozwiązana kwestia reprywatyzacji zbiorów. W wyniku badań przeprowadzonych przez autorkę tego artykułu w listopadzie 2008 r. w 67 instytucjach można zauważyć prawidłowości struktury finansowania i dynamiki budżetowej. W muzeach podległych Ministrowi Kultury średnia dotacja od organizatora w latach 1998-2008 wynosiła 71% budżetu instytucji, dochody własne stanowiły 24%, a dochody z innych źródeł ok. 5% (sponsorzy prywatni). W muzeach podległych samorządom i współprowadzonych przez nie średnia dotacja od organizatora wynosiła w tym samym okresie 81,4%, dochody własne 14,68%, a dochody z innych źródeł – 5,24% . W 2007 r. w muzeach polskich znajdowała się szacunkowa liczba ok. 21 milionów muzealiów. Jeśli chodzi o ich cyfryzację, to w przeprowadzonym w 2006 r. lecz niepublikowanym badaniu, w 189 instytucjach liczba rekordów tekstowych wyniosła – 2 738 849, liczba rejestracji obrazowych i multimedialnych – 281 469. Widać, że obszar informatyzacji polskich muzeów wymaga bardzo gruntownych przekształceń, a przede wszystkim inwestycji i unowocześnienia. Z badania przeprowadzonego przez Polski Komitet Narodowy ICOM i MKiDN wynika, że w 2005 r. wśród zgłoszonych do badania 5 512 149 obiektów ze zbiorów muzeów jedynie 3 742 509 (czyli 67%) miało udokumentowane pochodzenie. Zatem problem badania i publikacji pochodzenia zbiorów jest również jednym z ważniejszych w polskim muzealnictwie. Niemałym problemem jest też niewystarczająca działalność muzeów w tworzeniu i pozyskiwaniu nowych kolekcji spowodowana złą sytuacja finansową i lokalową.Do bardzo dobrze ocenianych i realizowanych zadań należy edukacja muzealna. W 2007 r. w 720 muzeach, w ramach 6900 tematów zrealizowano 68 000 lekcji muzealnych, w których uczestniczyło ponad 1,5 mln uczniów. Muzea wydały także 5300 tytułów publikacji różnego rodzaju w nakładzie 6 mln egzemplarzy. W 2007 r. muzea w Polsce zwiedziło pond 20 mln osób, w czym odsetek młodzieży szkolnej stanowił 32,4%. Muzea pełniły w latach 1989-2008 bardzo ważną rolę w promocji kultury polskiej za granicą, zorganizowano w tym okresie ponad 200 wystaw poza Polską, niektóre z nich w najważniejszych instytucjach muzealnych na świecie.

• Wydawca: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Czasopismo: Muzealnictwo
• Rocznik: 2009
• Tom: 2009(50)
• Strony: 18-46

Twórcy

autor

Folga-Januszewska, Dorota