Trepanation and artificial cranial deformations in ancient Armenia

• Autorzy: Anahit Khudaverdyan

Abstrakty

EN

The purpose of the paper is to review surgical and ritual practices on people living on the Shirak Plateau (Armenia) during the Late Antiquity period (1st century BC - 3rd century AD) and is based on human remains uncovered at sites in Beniamin, Black Fortress I, Shirakavan, Karmrakar and Vardbakh. The basic demographic data for these cases, including the age and sex of the skeleton, the precise location of the trepanation, the form of the trepanation and instruments used, and the presence of any associated pathologies, injuries, diseases, or developmental deformities on the skeleton, are specified. The phenomenon of artificial skull and teeth modifications identified at ancient burials sites in Armenia clearly points to the emergence of social complexity and class differentiation, and hence the need for social distinction, which in this case was accomplished through the use of body markings. A compilation of case reports and information on trepanation and deformation is essential for a bioarcheological study of the procedure.

PL

Chirurgia jest jedną z najstarszych dziedzin wiedzy medycznej. W praktyce antropologicznej do trepanacji zalicza się otwory wykonane w czaszce zarówno w celach rytualnych, jak i leczniczych. Takim leczniczym zabiegiem są trepanacje dla usunięcia odłamków kostnych powstałych po urazach kości czaszki, a także przy uporczywych bólach głowy, epilepsji i innych chorobach. Obserwacje morfologii czaszek stwarzają również możliwość zbadania dwóch rodzajów sztucznych deformacji głowy: puszki mózgowej i zębów. Celowe działanie na mózgoczaszkę z zamiarem zmienienia kształtu głowy stwierdzano w wielu grupach etnicznych, różniących się geograficznie i chronologicznie. Motywy zamierzonej deformacji głowy mogą być bardzo różne: podkreślenie wyróżnionej pozycji społecznej i odróżnienie od obcoplemieńców, poprawienie "niewłaściwego" kształtu czaszki i uzyskanie "pięknych" proporcji głowy wymaganych lokalną normą estetyczną, itp. Motywem deformacji zębów także może być uleganie normie estetycznej lub wskazywanie statusu społecznego danego człowieka.Podstawowym materiałem niniejszych badań były znaleziska kraniologiczne ekspedycji z terenu równiny Szirak w Armenii (ryc. 1). Analizowany materiał składa się z 5 serii: Beniamin, Wardbach, Szirakawan, Karmrakar i Czarna Twierdza I (patrz tab. 1-2). Wśród zbadanych materiałów znalazły się dwie czaszki z epoki późno antycznej ze śladami trepanacji (ryc. 2B, 2C i 3). Trepanacje wykonano metodą wiercenia. W obu przypadkach śródkoście było zasklepione na całym brzegu otworu, co oznacza, że trepanowani żyli po operacji.Na równinie Szirak odkryto nieznane wcześniej czaszki z epoki antycznej ze sztucznymi deformacjami. Wykonywanie celowej pierścieniowej deformacji głowy stosowała ludność ze stanowisk Veniamin, Wardbach, Szirakawan i Karmrakar. Na cmentarzysku w Beniamin (u 4 dorosłych i 26 dzieci) występują deformacje pierścieniowe czołowo-potyliczne dwóch typów: o formie zbliżonej do stożka (ryc. 5) i formie wieżowej (ryc. 4). Pierścieniowa deformacja występuje także u osobnika z Karmrakar (ryc. 6). Wyraźne ślady celowej deformacji pierścieniowej (ryc. 7) i punktowej (ryc. 8) stwierdzono także u osobników z antycznego cmentarzyska Wardbach. Warto dodać, że na terenach Wyżyny Armeńskiej spotyka się znaleziska rzeźb - kamiennych idoli zwieńczonych kobiecą lub męską głową (ryc. 10). U jednych przybranie głowy ma formę stożkowatą, u innych - ściętego stożka. U przedstawicieli starożytnej ludności Armenii z cmentarzyska Beniamin stwierdzono ponadto sztuczne deformacje zębów - u trzech osobników (ryc. 11) przednie zęby były spiłowane.Wydaje się, że zwyczaj sztucznego deformowania głowy i zębów wiązał się z rosnącą złożonością społeczeństwa i wynikającą stąd potrzebą znakowania różnic społecznych.

Słowa kluczowe

EN

trephination; Shirak Plateau; modification of skulls; modification of teeth

• Wydawca: Sciendo
• Czasopismo: Anthropological Review
• Rocznik: 2011
• Strony: 1-17

Twórcy

autor

Anahit Khudaverdyan

• Institute of Archaeology and Ethnography, National Academy of Science, Republic of Armenia, Yerevan, 0025, Charents st. 15

Bibliografia

• Arakelyan B.N., 1976,Očerki po istorii iskysstva drevnej Armenii (VI v. do n.e. - III v. n.e.) [Outlines of the history of ancient Armenian art (VI c. BC - III c. AD)], National Academy of Science of Armenia, Yerevan
• Ackerknecht E.H., 1947,Primitive Surgery, Am. Anthropol.,49, 25-45
• Açikkol A., I. Günay, E. Akpolat, E. Güleç, 2009,A Middle Bronze Age case of trephination from central Anatolia, Turkey, Bull. Int. Assoc. Paleodont.,3, 28-39
• Aufderheide A.C., C. Rodriguez-Martin, 1998,The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology, Cambridge University Press
• Avagyan I., 2003,Sev Amroci" hushardcani dambaranadasht[Black Fortress site and cemetery], [in:]Hayastani hnaguin mshakyit[The ancient culture of Armenia], A. Qalantaryan, R. Badalyan (eds.), Mukhni, Yerevan, pp. 128-34
• Batieva E.F., 2008,K voprosu ob iskysstvennoi deformacii čerepa na Nižnem Donu v epohu srednej bronzy[To a question on artificial deformation of skull on the Lower Don during the average Bronze Age], [in:]Aktualnye napravlenija antropologii[Current directions in anthropology], Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences, Moscow, pp. 26-33
• Broca P., 1876,Sur l'âge des sujets à la trépanation chirurgicale néolithique, Bull. Soc. d'Anthrop. Paris,11, 572-76
• Brothwell D.R., 1994,Ancient trephining: Multi-focal evolution or trans-world diffusion, J. Paleopathol.,6, 129-38
• Blom D.E., B. Hallgimsson, L. Keng, M.C. Lozada, J.E. Buikstra, 1998,Tiwanaku "Colonization": Bioarchaeological Implications for Migration in the Moquegua Valley, Peru, World Archaeology,30, 238-61
• Buikstra J.E., D.H. Uberlaker, 1994,Standards for the recording of human skeletal remains, Seminar at the Field Museum of Natural History 44, Arkansas Archaeological Survey Research Series
• Delfino A., 1948,Alteraciones dento-maxilares intencionales de carater etnico-nuevo clasificacion, Revista del Museo de La Plata, Buenos Aires
• Dingwall E.I., 1931,Artificial cranial deformation: A contribution to the study of the ethnic mutilations, John Bale, Sons & Danielsson, London
• Eganyan L.G., 2010,Shiraki hnagitakan ev patma-azgagrakan hetazotytyunner [Archaeological and historical-ethnographic research at Shirak], vol. I, Gyumri, Yerevan
• Erdal Y.S., 2005,Ikiztepe Erken Tunç Ç;ağı Insanlarında Trepenasyon: Olası Nedenleri, Arkeometri Sonuçları Toplantısı,20, 101-12
• Erdal Y.S., 2008,Occlusal grooves in anterior dentition among Kovuklukaya inhabitants (Sinop, Northern Anatolia, 10th century AD), Int. J. Osteoarchaeol.,18, 152-66
• Ferembach D., 1970,Etude anthropologique des ossements humains néolithiques de Tell-Ramad, Syrie, L'Anthropologie, 74, 244-75
• Ferembach D., 1985,Quelques coutumes et modes préhistoriques intéressant le crane, Arqueologia (Porto),12, 47-56
• Firshtein B.B., 1974,Materialy k antropologii naselenija epohi bronzy Nižnego Podon'ja[Anthropological materials from the Bronze Age Lower Don population], [in:]Problemy antroplogii i morfologii čeloveka[Problems of anthropology and human morphology]. Science, Leningrad, pp. 98-123
• Gadzhiev A.G., 1975,Drevnee naselenie Dagestana po dannym kraniologii [Craniological data from the ancient Dagestan], Moscow, Science
• Gandhi D., 2011,‘Brain surgery’ during Harappan civilisation?The Hindu, http://www.andaman.org/BOOK/reprints/sankhyan/burzahom.htmhttp://www.andaman.org/BOOK/reprints/sankhyan/burzahom.htm
• Gertzen P.C., 1993,An Investigation into the Practice of Cranial Deformation among the Pre-Columbian Peoples of Northern Chile, Int. J. Osteoarchaeol.,3, 87-98
• Ghannan D., 1963,Chronique archéologique, Revue biblique,70, 421-23
• Gilbert B.M, T.W. McKern, 1973,A method for aging the female os pubis, Am. J. Phys. Anthropol.,38, 31-38
• Hershkovitz I., 1987.Trephination: The earliest case in the Middle East. Mitekufat Haeven, Journal Israel Prehistoric Soc.,20, 128-35
• Ivanovski A.A., 1901,Zuby u različnyh čelovečeskih ras [Teeth in various human races], Russian Anthropological Journal3-4, 203-13
• Katz D., J.M. Suchey, 1986,Age determination of the male os pubis, Am. J. Phys. Anthropol.,69, 427-35
• Khudaverdyan A. Yu., 1996,Iskysstvenno deformirovannye zuby iz raskopok Beniaminskogo mogil'nika[Artificially deformed teeth from the Beniamin burial site], Bulletin of the Yerevan University,2 (89), 215-17
• Khudaverdyan A. Yu., 1997,Iskusstvenno-de-formirovannye čerepa i zuby iz pogrebenij antičnogo mogil'nika Beniamin[Artificially-deformed skulls and teeth from the ancient burial site at Beniamin], Bulletin of Social Studies, Armenian Academy of Sciences,2(595), 138-44
• Khudaverdyan A. Yu., 2000,Naselenie Armjanskogo nagor'ja v antičnuiy epohu (po antropologičeskim dannym Beniaminskogo mogil'nika [Data on the population of the Armenian Highland from the Beniamin burial site], Big Tigran, Yerevan
• Khudaverdyan A. Yu., 2005,Atlas paleopatologičeskih nahodok na territorii Armenii[Atlas of paleopathological findings in Armenia], Van Aryan, Yerevan
• Khudaverdyan A. Yu., 2009,Naselenie Armjanskogo nagor'ja v epohu bronzy. Etnogenez i etničeskaja istorija [The Bronze Age population of the Armenian Highland: Ethnogenesis and ethnic history], Van Aryan, Yerevan
• Khudaverdyan A., 2010a,Pattern of disease in three 1stcentury BC - 3rdcentury AD burials from Beniamin, Vardbakh and the Black Fortress I, Shiraksky Plateau (Armenia), Journal of Paleopathology (Italy),22, 15-41
• Khudaverdyan A., 2010b,Palaeopathology of human remains from Vardbakh and the Black Fortress I, Armenia, Bioarchaeology of the Near East,4, 1-23
• Khudaverdyan A., 2011a,Migrations in the Eurasian steppes in the light of paleoanthropological data, Mankind Quarterly,51(4), 387-463
• Khudaverdyan A., 2011b,Artificial modification of skulls and teeth from ancient burials in Armenia, Anthropos,106 (2), 602-9
• Kurth G., O. Roher-Ertl, 1981,On the anthropology of the Mesolithic to Chalcolithic human remains from the Tell es-Sultan in Jericho, Jordan, [in:]Excavations at Jericho, K.M. Kenyon (ed.), British School of Archaeology, Jerusalem, pp. 407-99
• Lichtenfeld M., 2001,Artificial Cranial Modification in the Jequetepeque Valley, Peru, Master's thesis, University of Western Ontario, London, Ontario
• Lisowsky F.P., 1967,Prehistoric and Early Historic Trepanation, [in:]Diseases in Antiquity, D. Brothwell, A. Sandison (eds.), C.C. Thomas, Springfield, pp. 651-72
• Lorentz K.O., 2010,Ubaid neadshaping: negotiations of identity through physical appearance?, [in:]The Ubaid expansion? Cultural meaning, identity and lead-up to urbanism, International Workshop help at Grey College, University of Durham, 20-22 April 2006, R.A. Carter, P. Graham (eds.), University of Chicago, Chicago, pp. 125-48
• Lovejoy C.O., R.S. Meindl, T.R. Pryzbeck, R.P. Mensforth, 1985,Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death, Am. J. Phys. Anthropol.,68, 15-28
• Margetts L., 1967,Trepanation of the skull by the medicine-men of primitive cultures, with particular reference to present-day native East African practice, [in:]Diseases in Antiquity, D. Brothwell, A.T. Sandison (eds.), t. 11, Charles C Thomas, Springfield, Il., pp. 673-701
• Merbs C.F., 1983,Patterns of activity-included pathology in a Canadian Inuit population, Archaeological Survey of Canada, Mercury Series 119, National Museum of Man, Ottawa
• Meiklejohn C., A. Agelarakis, P.A. Akkermans, P.E.L. Smith, R. Solecki, 1992,Artificial cranial deformation in the proto-neolithic and neolithic Near East and its possible origin: Evidence from four sites, Paléorient,18/2, 83-97
• Meindl R.S., C.O. Lovejoy, R.P. Mensforth, L.D. Carlos, 1985,Accuracy and direction of error in the sexing of the skeleton: Implications for paleodemography, Am. J. Phys. Anthropol.,68, 79-85
• Moorrees C.F., E.A. Fanning, E.E. Hunt, 1963a,Formation and resorption of three deciduous teeth in children, Am. J. Phys. Anthropol.,21, 205-13
• Moorrees C.F., E.A. Fanning, E.E. Hunt, 1963b,Age variation of formation stages for ten permanent teeth, J. Dental Research,42, 1490-502
• Ortner D.J., W.G.J. Putschar, 1985,Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Smithsonian Contributions to Anthropology No. 28, Washington
• Özbek M., 1974,A propos des déformations craniennes artificielles observées au Proche Orient, Paleorient,2, 469-76
• Özbek M., 1991,Aşıklı Höyük Neolitik İnsanları, Arkeometri Sonuçları Toplantısı,7, 145-60
• Özbek M., 1998,Ç;ayönü'nde Kafatası Delgi Operasyonu, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetimizin75, Yılı Özel Sayısı, 109-26
• Patterson T.C., 1987,Tribes, Chiefdoms, and Kingdoms in the Inca Empire, [in:]Power Relations and State Formation, T.C. Patterson, C.W. Gailey (eds.), American Anthropol. Assoc., Washington, pp. 121-31
• Phenice T.W., 1969,A newly developed visual method of sexing the os pubis, Am. J. Phys. Anthropol.,30, 297-302
• Roberts C., K. Manchester, 1995,The Archaeology of Disease, Cornell University Press, New York
• Romero J., 1970,Dental Mutilation, Trephination and Cranial Deformation, [in:]The Handbook of Middle American Indians, vol. 9, R. Wauchope (ed.), Univ. of Texas Press, Austin, pp. 50-67
• Ruffer M.A., 1918,Studies in palaeopathology: Some recent researches on prehistoric trephinning, J. Path. Bad.,22, 90-104
• Senyurek M.S., S. Tunakan, 1951,Seyh Hoyuk iskeletleri, Belleten,15, 431-45
• Shevchenko A.V., 1986,Antropologia naselenija južno-russih stepej v epohu bronzy[Anthropology of the population of South Russian steppes during the Bronze Age], [in:]Antropologia sovremennogo i drevnego naselenia Evropeiskoi časti SSSR[Anthropology of the modern and ancient populations of the European part of the USSR], Leningrad, Science, pp. 121-215
• Ter-Markaryan S., 1991,Kumairi tangarani Vardbakh dambaranadashti peghumner[Excavation of employees of Gumry museum at the ancient Vardbakh cemetery], [in:]Scientific session devoting to results of field archaeological researches in Republic of Armenia, G. Tiratsyan (ed.), Institute of Archaeology and Ethnography, Yerevan, pp. 79-80
• Ter-Markaryan S., I. Avagyan, 2000, "Sev Berd" hushardcani bnakatex ev dambaranadasht[Black Fortress site and cemetry], [in:]Shiraki patmamshakytayin dzarangytyn[Shirak's historical and cultural heritage], S. Hairapetya (ed.), Gyumri, Gitutyun, pp. 9-11
• Trinkaus E., 1983,The Shanidar Neandertals, Academic Press, New York
• Torres-Rouff C., 2002,Cranial Vault Modification and Ethnicity in Middle Horizon San Pedro de Atacama Chile, Curr. Anthropol.,43, 163-72
• Ubelaker D., 1989,Human skeletal remains. Excavation, analysis, interpretation, Taraxacum, Washington
• Wells C., 1964,Bones, bodies and disease, Thames and Hudson, London
• Winkler E.-M., J. Jungwirth, 1978,Ein Kinder-skelett mit deformiertem Schädel aus Schiltern in Niederösterreich. Zur Geschichte und Technik der künstlichen Schädeldeformierung in Österreich, Fundber. aus Österr.,17, 197-209

Identyfikatory

DOI

10.2478/v10044-010-0004-1