Antropogeniczne źródła rtęci w Morzu Bałtyckim : realne zagrożenie dla bezpieczeństwa i programy działań

• Autorzy: Dobrzański, Zbigniew , Cwynar, Przemysław , Bodziany, Marek , Trziszka, Tadeusz , Świętochowski, Norbert , Kowalczyk, Alicja , Formicki, Krzysztof , Zawadzki, Mirosław

Warianty tytułu

EN

Anthropogenic sources of mercury in the Baltic Sea : a real security threat and action programs

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przegląd literaturowy dotyczący antropogenicznych źródeł zanieczysz czenia rtęcią (i jej związkami) Morza Bałtyckiego. Omówiono wpływ zatopionej amunicji konwencjonalnej i chemicznej, wraków statków, zdeponowanych odpadów przemysłowych na uwolnienie rtęci do wody i osadów dennych. Przedstawiono rolę licznych instytucji naukowych, organizacji rządowych, unijnych, międzynarodowych (w tym HELCOM) w monitorowaniu stanu wód Morza Bałtyckiego i przeciwdziałaniu kumulacji rtęci. Omówiono też skutki ratyfikacji przez państwa bałtyc kie Konwencji z Minamaty w sprawie rtęci. Obecnie nie obserwuje się nadmiernej akumulacji rtęci w elementach środowiskowych, realnie nie istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi, transportu morskiego, rybactwa i całego ekosystemu bałtyckiego. Pewne ograniczenia wska zane są natomiast w konsumpcji niektórych gatunków ryb bałtyckich.

EN

A review, with 74 refs., of anthropogenic sources of Hg and its compds. polluting the Baltic Sea. The impact of sunken conventional and chem. weapons, shipwrecks, deposited industrial waste on the release of Hg into water and bottom sediments was discussed. The role of numerous scientific institutions, governmental, EU and international organiza tions (including HELCOM) in monitoring the state of the Baltic Sea wa ters and counteracting the accumulation of Hg was presented. Current ly, there is no excessive accumulation of Hg in environmental elements, there is no real threat to the safety of people, maritime transport, fish eries, and the entire Baltic ecosystem. However, certain restrictions were recommended on the consumption of some species of Baltic fish.

Słowa kluczowe

PL

Morze Bałtyckie; rtęć; źródła antropogeniczne; stężenia; program działania

EN

Baltic Sea; mercury; anthropogenic sources; concentration; action programmes

• Czasopismo: Przemysł Chemiczny
• Rocznik: 2024
• Tom: T. 103, nr 8
• Strony: 862--872
• Opis fizyczny: Bibliogr. 74 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Dobrzański, Zbigniew

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Cwynar, Przemysław

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Bodziany, Marek

• Akademia Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu

autor

Trziszka, Tadeusz

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Świętochowski, Norbert

• Akademia Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu

autor

Kowalczyk, Alicja

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Chełmońskiego 38 C, 51-630 Wrocław,

autor

Formicki, Krzysztof

• Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

autor

Zawadzki, Mirosław

• Verus - Stowarzyszenie Producentów Sektora Rolno-Spożywczego w Warszawie

Bibliografia

• [1] R. A. Bernhoft, J. Environ. Public Health 2012, 2012, 460508.
• [2] J. Wang, J. Feng, X. C. W. Anderson, Y. Xing, L. Shang, J. Hazard. 2012, 221, 1.
• [3] World Health Organization, Mercury and human health. Educational course, Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark, 2021.
• [4] IARC, Int. Agency for Research on Cancer, Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, IARC, Lyon, France, 1993.
• [5] J. Nriagu, C. Becker, Sci. Total Environ. 2003, 304, nr 1-3, 3.
• [6] L. T. Budnik, L. Casteleyn, Sci. Total Environ. 2019, 654, nr 1, 720.
• [7] A. Gallorini, J. -L. Loizeau J. Limnol. 2021, 80, nr 2, 233255827.
• [8] Q. Pang, J. Gu, H. Wang, Y. Zhang, Science 2022, 25, nr 9, 104881.
• [9] D. G. Streets, H. M. Horowitz, Z. Lu, L. Levin, C. Thackray, E.M. Sunderland, Environ. Res. Lett. 2019, 14, nr 8, 084004.
• [10] UNEP, UN Environment Programme, Global Mercury Assessment, UNEP, Geneva 2019.
• [11] B. Gworek, O. Bemowska-Kałabun, M. Kijeńska, J. Wrzosek-Jakubowska, Water Air Soil Poll. 2016, 227, 371.
• [12] J. Bełdowski, M. Szubska, G. Siedlewicz, E. Korejwo, M. Grabowski, M. Bełdowska, U. Kwasigroch, J. Fabisiak, E. Łońska, M. Szala, J. Pempkowiak, Sci. Total Environ. 2019, 67, 363.
• [13] R. Miętkiewicz, Mar. Environ. Res. 2020, 161, 105057.
• [14] C. Douglas, J. Dahma, Ghost ships of the Baltic Sea, Bokförladen Max Strom, Stockholm, Sweden, 2020.
• [15] A. Rosentau, O. Bennike, S. Uścinowicz, G. Miotk-Szpiganowicz, [w:] Submerged landscapes of the European Continental Shelf. Quaternary paleoenvironments (red. N. C. Flemming, J. Harff, D. Moura, A. Burgess, G. N. Bailey), John Wiley&Sons, 2017.
• [16] U. Gräwe, K. Klingbeil, J. Kelln, S. Dangendorf, J. Clim. 2019, 32, 3089.
• [17] M. Reckermann, A. Omstedt, T. Soomere i in., Earth Syst. Dynam. 2022, 13, 1, https://doi.org/10.5194/esd-13-1-2022.
• [18] U. Kammann, M. O. Aust, M. Siegmund, N. Schmidt, K. Straumer, T. Lang, Environ. Monit. Assess. 2021, 193, 788.
• [19] G. Siedlewicz, E. Korejwo, M. Szubska, M. Grabowski, U. Kwasigroch, J. Bełdowski, Mar. Environ. Res. 2020, 162, 105.
• [20] F. Kurzer, J. Chem. Educ. 2000, 77, nr 7, 851.
• [21] H. Sanders, P. Fauser, M. P. Thomson, Environ. Sci. Technol. 2010, 44, 4389.
• [22] F. Worek, J. Jenner, H, Thiermann (red.), Chemical warfare toxicology, The Royal Society of Chemistry, London 2016.
• [23] D. Szacawa, ICE Commentaries 2021, 343, nr 40, 1.
• [24] J. Fabisiak, W. Jurczak, G. Szubrycht, W. Zaremba, J. KONBIN 2018, 45, 27.
• [25] K. J. Gosnell, A. J. Beck, P. Müller, A. Keßler, E. P. Achterberg, Mar. Pollut. 2022, 185 A, 114311.
• [26] J. Bełdowski, Z. Klusek, M. Szubska i in., Top. Stud. Oceanogr. 2016, 128, 85.
• [27] A. Jędruch, L. Falkowska, D. Saniewska i in., Mar. Pollut. 2023, 186, 114426.
• [28] HELCOM, Thematic assessment on Hazardous Submerged Objects in the Baltic Sea Warfare Materials in Baltic Sea, Report, HELCOM, Helsinki 2024.
• [29] A. Grządziel, Remote Sens. 2022, 14, nr 20, 5195.
• [30] R. Willa, A. Szpak, Polish Polit. Sci. Yearbook 2023, 52, nr 1, 187.
• [31] J. Rogowska, B. Kudłak, S. Czakowski, W. Simeonow, G. Bajger-Nowak, P. Konieczka, L. Wolska, J. Namieśnik, Stoch. Environ. Res. Risk. Assess. 2015, 29, 1797.
• [32] Z. Dobrzański, B. Buszewski, S. Opaliński, R. Kołacz, J. A. Koziel, Przem. Chem. 2017, 96, nr 1, 76.
• [33] HELCOM, Report on shipping accidents in the Baltic Sea, HELCOM, Helsinki 2020.
• [34] T. Szubrycht, Arch. Transp. 2020, 54, nr 2, 125.
• [35] World Wildlife Fund, Baltic Sea threatened by leaking mercury, WWF Baltic Ecoregion Programme, Solna, Sweden, 2006.
• [36] V. Katona, The Baltic Sea. Europe’s Forgotten $80 Billion Oil Play, Oilprice.com, 2017.
• [37] N. Mashyanov, E3S Web of Conf. Corros. Oil Gas Ind. 2021, 225, nr 1, 01009.
• [38] HELCOM, Helsinki Commission, Inputs of hazardous substances to the Baltic Sea, Report nr BSEP 178, HELCOM, Helsinki 2021.
• [39] HELCOM, Helsinki Commission, Hazardous Substances. Baltic Sea Environment Fact Sheets (BSEFS) on hazardous substances, HELCOM, Helsinki 2023, https://helcom.fi/baltic-sea-trends/environment-fact-sheets/hazardous-substances/.
• [40] C. Dutheil, H. E. M. Meier, M. Gröger, F. Börgel, Clim. Dyn. 2022, 22, 1311.
• [41] H. E. M. Meier, M. Kniebusch, C. Dieterich i in., Earth Syst. Dyn. 2022, 13, 457.
• [42] T. Kawai, T. Sakurai, N. Suzuki, Environ. Modell. Softw. 2020, 124, 104599.
• [43] M. M. Al-Sulaiti, L. Soubra, M. A. Al-Ghouti, Curr. Pollut. Rep. 2022, 8, 249.
• [44] J. Falandysz, B. Skwarzec, J. Wlodarczyk, L Boszke, B. Brudnowska, Bromatol. Chem. Toksykol. 1997, 30, nr 4, 331.
• [45] U. Kwasigroch, M. Bełdowska, A. Jędruch, K. Łukawska-Matuszewska, Environ. Sci. Pollut. Res. 2021, 28, 35690.
• [46] S. Covelli, J. Faganeli, M. Horvat, A.I. Brambati, Appl. Geochem. 2001, 16, 541.
• [47] D. Kocman, M. Horva, J. Kotnik, J. Environ. Monitor. 2004, 8, nr 6, 696.
• [48] A. Matsuyama, S. Yano, A. Hisano, M. Kindaichi, I. Sonoda, A. Tada, H. Akagi, Mar. Pollut. Bull. 2016, 109, nr 1, 378.
• [49] T. Leipe, M. Moros, A. Kotilainen, A. H. Vallius, K. Kabel, M. Endler, Geochemistry 2013, 73, 249.
• [50] C. Barghigiani, T. Ristori, F. Biagi, S. De Ranieri, Water Air Soil Poll. 2000, 124, 169.
• [51] B. Verep, E.S. Beşli, I. Altinok, C. Mutlu, Pak. J. Biol. Sci. 2007, 10, 1098.
• [52] J. J. Willacker, C.A. Eagles-Smith, V. S. Blazer, Ecotoxicology 2020, 29, 459.
• [53] N. Carvalho, M. Keatinge, J. Guillen, Annual Economic Report on the EU Fishing Fleet (STECF 19-06), Publications Office of the EU, Luxembourg 2019.
• [54] L. Polak-Juszczak, Environ. Sci. Pollut. Res. 2018, 25, 34181.
• [55] G. J. Dietrich, M. Florek-Łuszczki, M. Wojciechowska, T. Wójcik, J. Bąk-Badowska, B. Wójtowicz, E. Zięba, B. Gworek, J. Chmielewski, J. Elem. 2022, 27, nr 4, 879.
• [56] L. Polak-Juszczak, Toxicol. Ind. Health 2017, 33, 503.
• [57] R. Dietz, J. Fort, Ch. Sonne i in., Environ. Int. 2021, 146, 106178.
• [58] T. Dillon, N. Beckvar, J. Kerns, Environ. Toxicol. Chem. 2010, 29, 2559.
• [59] MIR, Morski Instytut Rybacki - PIB, Raport w sprawie amunicji chemicznej zatopionej w Morzu Bałtyckim i ryb, Gdynia 2018.
• [60] M. Harada, Crit. Rev. Toxicol. 1995, 25, nr 1, 1.
• [61] M. S. Bank, Sci. Total Environ. 2020, 20, nr 722, 137832.
• [62] Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/915 z dnia 25 kwietnia 2023 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów niektórych zanieczyszczeń w żywności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006, Dz.U. UE L 119/103.
• [63] JECFA, Safety evaluation of certain contaminants in food, Series 63, Monografia, nr 8, Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives, Geneva, Rome, 2011.
• [64] EFSA, European Food Safety Authority, Statement on the benefits of fish/seafood consumption compared to the risks of methylmercury in fish/seafood, EFSA, Parma 2015.
• [65] US FDA, US Food and Drugs Administration, Technical Information on Development of FDA/EPA Advice about Eating Fish for Those Who Might Become or Are Pregnant or Breastfeeding and Children Ages 1–11 Years, FDA Silver Spring, USA, 2024.
• [66] Mayo Foundation for Medical Education and Research, Mayo Clinic Laboratories, katalog Mercury Blood, Rochester, USA, 2024, https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/8618.
• [67] V. A. Mendes, D. P. de Carvalho, R. de Almeida i in., J. Trace Elem. Med. Biol. 2021, 67, 126773.
• [68] HELCOM, Helsinki Commission, Convention on the Protection of the Marine Environment of the Baltic Sea Area, HELCOM, Helsinki 1974.
• [69] HELCOM, Helsinki Commission, Baltic Sea Action Plan, HELCOM, Helsinki 2021.
• [70] J. L. Fuller, H. V. Strehlow, J. O. Schmidt, Ö. Bodin, D. J. Dankel, ICES J. Mar. Sci. 2023, 80, nr 2, 282.
• [71] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, Dz.U. L 136 z 29.5.2007 r.
• [72] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/852 z dnia 17 maja 2017 r. w sprawie rtęci oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1102/2008, Dz.U. UE L 137/1.
• [73] H. Selin, S. E. Keane, S. Wang, N. E. Selin, D. Bally, Ambio 2018, 47, 198.
• [74] UNEP, United Nations Environment Programme, Minamata Convention on Mercury, UNEP, Geneva 2023.

Identyfikatory

DOI

10.15199/62.2024.8.4