Infrastruktura młynarska na Prądniku Białym i Czerwonym w aspekcie rozwoju aglomeracji miejskiej Krakowa

• Autorzy: Michałowski, Tomasz

Warianty tytułu

EN

Milling infrastructure in Prądnik Biały and Czerwony in the aspect of the development of the urban agglomeration of Krakow

• Konferencja: XI Konferencja Naukowo-Techniczna „Renowacja budynków i modernizacja obszarów zabudowanych”, 9-11 października 2024 r., Zielona Góra
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dzielnice Krakowa, Prądnik Biały i Czerwony mają za sobą długą tradycję ośrodków młynarskich, sięgającą co najmniej XIII wieku. Działalność taka związana była nie tylko z samymi budynkami młynów, wymagała ona także infrastruktury w postaci młynówek, jazów czy stawów gromadzących wodę. Ślady tej infrastruktury są do dzisiaj wyraźnie widoczne w zabudowie i architekturze obu dzielnic. Najstarsze zachowane jej relikty, w postaci dawnych koryt młynówek, są udokumentowane źródłowo od XIV wieku. Część z nich jest wciąż wykorzystywana jako kanały burzowe. Do dzisiaj przetrwało też kilka budynków dawnych młynów, pochodzących z XVIII i XIX wieku. Większość wciąż jest użytkowana gospodarczo (aczkolwiek nie w swym pierwotnym przeznaczeniu) lub właśnie rewitalizowana. Artykuł skupia się na analizie zmian; likwidacji, trwaniu, odmiennej funkcji; jakie zaszły na terenie obu Prądników w ciągu ostatnich 200 lat, tj. od czasu gdy lokalizacja wszystkich obiektów została udokumentowana mapami katastralnymi.

EN

The districts of Krakow, Prądnik Biały and Czerwony, have a long tradition of milling centers, dating back to at least the 13th century. Such activity was related not only to the mill buildings themselves, it also required infrastructure in the form of mill races, weirs and ponds collecting water. Traces of this infrastructure are still clearly visible in the buildings and architecture of both districts. Its oldest preserved relics, in the form of old mill races, have been documented in sources since the 14th century. Some of them are still used as storm sewers. Several buildings of former mills from the 18th and 19th centuries have survived to this day. Most of them are still used commercially (although not for their original purpose) or just are being revitalized. The article focuses on the analysis of changes; liquidation, persistence, different function; that have occurred in the area of both Prądniki over the last 200 years, i.e. since the location of all objects was documented on cadastral maps.

Słowa kluczowe

PL

Kraków; Prądnik Biały; Prądnik Czerwony; młyn; jaz; młynówka; rys historyczny; stan obecny; rewitalizacja

EN

Cracow; Prądnik Biały; Prądnik Czerwony; mill; weir; millrace; historical outline; current condition; revitalization

• Czasopismo: Przegląd Budowlany
• Rocznik: 2024
• Tom: R. 95, nr 6
• Strony: 73--76
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., il.

Twórcy

autor

Michałowski, Tomasz

• Wydział inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska

Bibliografia

• [1] Tobiasz M., Rozwój przestrzenny Prądnika Białego i Czerwonego, Politechnika Kakowska, Zeszyt Naukowy nr 4, Kraków, 1965
• [2] Niezabitowski M., Dzielnica IV Krakowa – historyczna struktura przestrzenno-administracyjna, rozdział monografii Prądnik Biały. Dziedzictwo kulturowe historycznych miejscowości tworzących Dzielnicę IV Krakowa, Wydawnictwo Dworek Białoprądnicki, Kraków, 2004, str. 11-22
• [3] Zieliński M., Bulak J., Gmina Zielonki. Program Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021, Zielonki, 2018
• [4] Małecki J., Dzieje Witkowic i Górki Narodowej, dawnych wsi kapituły katedralnej. Ze studiów nad przedmieściami Krakowa, Towarzystwo miłośników historii i zabytków Krakowa, Kraków, 2010
• [5] Kataster galicyjski, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/3065884, dostęp 20 I 2021
• [6] http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps/series/075K/400dpi/ZONE_5_KOL_XXII_KRAKAU_1903_400dpi.jpg, dostęp 31 I 2021
• [7] http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps/series/010K_Festungs-Umgebungsplan_von_KRAKAU/FESTUNGS-UMGEBUNGS-PLAN_VON_KRAKAU_10K_BL_15_WITKOWICE_c.1900_LoC_G6524.K7A1_s10_.A9.jpg, dostęp 31 I 2021
• [8] Zinkow J., Biały Prądnik – serce Dzielnicy IV, rozdział monografii Czas przeszły dokonany; z kart historii Białego Prądnika i Dworku Białoprądnickiego, Wydawnictwo Dworek Bialoprądnicki, Kraków, 2001, str. 23-42
• [9] Nowacka-Rejzner U., Remnants of Water Forms and Facilities in the Area of Krakow on a Selected Example, Technical Transactions 2014/4-A, str. 33-44
• [10] Mleczko P., Padół J., Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Sudół Dominikański, prognoza oddziaływania na środowisko, Urząd Miasta Krakowa, Kraków, 2009
• [11] Ulewy nad Polską – woda znów zalewa domy i ulice, https://wiadomosci.onet.pl/kraj/ulewy-nad-polska-woda-znow-zalewa-domy-i-ulice/42ke2, dostęp od 4 VI 2010
• [12] Zmiany hydrotechniczne w korycie Sudołu Dominikańskiego, https://www.tramwajdomistrzejowic.pl/zmiany-hydrotechniczne-w-koryciesudolu-dominikanskiego, dostęp od 2 II 2024
• [13] Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015, poz. 1777), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20150001777, dostęp od 3 XI 2015

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.7616