The origin, age and perspectives of the world according to the 15th century Cracow astronomers

• Autorzy: Rosińska, G.

Warianty tytułu

PL

Piętnastowieczni astronomowie krakowscy o początkach, wieku i przyszłości świata

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

PL

Artykuł dotyczy astronomii uniwersyteckiej w kontekście nauczania na wydziale sztuk wyzwolonych w ramach tzw. nauk ’’kwadrywialnych”, obejmujących zasadniczo cztery nauki matematyczne: arytmetyką, geometrię, astronomię i muzykę (teorią harmonii opartej na proporcjach) ale także optykę oraz elementy fizyki i kosmologii Arystotelesa. Postawiona w tytule kwestia traktowania przez astronomów krakowskich problemów, które wykraczały poza kompetencje astronomii matematycznej, jest pretekstem do podjęcia próby ukazania, w jaki sposób formacja astronomów w uniwersytecie była wynikiem ewoluującego w ciągu 15 stulecia zespołu podręczników (corpus astronomicum) oficjalnie określonego w „Statutach” wydziału sztuk wyzwolonych z 1406 roku. Stąd zwrócenie uwagi na różnice między corpus astronomicum, funkcjonującym z początkiem XV, a następnie w połowie i przy końcu tego stulecia. Wielorakie drogi (i bezdroża) rozwoju nauki, a także osobiste zainteresowania wykładowców, powodowały niekiedy podejmowanie przez astronomów problematyki kosmologicznej (filozoficzna interpretacja kosmosu) lub astrologicznej. W przypadku astrologii posługiwano się wynikami astronomii do celów pozaastronomicznych, a nawet pozanaukowych, wśród nich do celów nazywanych „praktycznymi”, realizowanych w ramach magii i wieszczbiarstwa. Na interpretacji świata w sposób astrologiczny zaciążył autorytet Ptolemeusza (150 n.e.), autora Almagestu - wielkiej syntezy astronomii matematycznej, ale też autora Opus ąuadripartitum, klasycznej summy wiedzy astrologicznej. W tym też kontekście sytuuje się zainteresowanie wiekiem kosmosu, jego początkiem, a także przyszłymi losami, łącznie z kwestią „końca świata” bądź rozpoczęcia „nowego cyklu”. Było ono wynikiem wtargnięcia w sferę dociekań astronomicznych problematyki pozaastronomicznej, z zakresu kosmologii, będącej nauką filozoficzną oraz astrologii zwróconej ku wieszczbiarstwu. Przy tym astrologia, określana przez zainteresowanych jako scientia quadrivialis (sic!), torowała sobie systematycznie drogę do oficjalnego nauczania uniwersyteckiego. W astronomicznych tekstach krakowskich, traktatach i komentarzach, problematyka kosmologiczna lub astrologiczna zwykle występowała we wstępach bądź w zakończeniach. Najczęściej miała charakter eklektyczny: oferowała zlepki teorii pochodzących od rożnych tradycji: pitagorejskiej, platońskiej, neoplatońskiej, hermetycznej, a także zlepki rożnych pod wzglądem metodologicznym dyscyplin: astronomii matematycznej, filozofii, Objawienia chrześcijańskiego, a także teologii wypracowanej w kręgu Koranu. W wykładach krakowskich są obecne w rożnym stopniu wszystkie te wątki. W przypadku kwestii uważanych za zasadnicze, jak sprawa stworzenia świata w czasie, wolności człowieka, a przede wszystkim wolności Stwórcy, a więc wolnego decydowania o losach świata, w tym o jego końcu, dominuje wizja biblijna. Stąd, nawet przy podejmowanych próbach daleko posuniętego wstecz datowania świata - aż do epoki przed potopem, aż do stworzenia Adama - i to „metodami astronomicznymi” (opartymi na wyliczaniu tzw. wielkich koniunkcji planet), nie wnioskuje się z przeszłości świata o czasie jego trwania w przyszłości.

Słowa kluczowe

PL

astronomia; astrologia; Uniwersytet Jagielloński

EN

astronomy; astrology; Jagiellonian University

• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2002
• Tom: R. 47, nr 3
• Strony: 7--16
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz.

Twórcy

autor

Rosińska, G.

• Instytut Historii Nauki PAN Warszawa

Bibliografia

• 1. M. Markowski: Der Standpunkt der Gelehrten des späten Mittelalters undder Renaissance dem astrologischen Determinismus Gegenüber, in: „Studia Mediewistyczne”. XXIII, 1. (1984), 11-44.
• 2. J. Dobrzycki: Tablice astrologiczne Jana Regiomontana w Krakowie. (Astrological Tables of John Regiomontanus in Cracow. With an English Summary), in: „Studia Mediewistyczne” XXVI, 1. (1989), 85-92.
• 3. G. Rosińska: Sandivogius de Czechel et l’Ecole astronomique de Cracovievers 1430, in: „Organon” 9 (1973) 217-229.
• 4. G. Rosińska: Traite astronomique inconnu de Martin Rex de Żurawica in: „Mediaevalia Philosophica Polonorum”, XVIII (1973) 165-166.
• 5. F. Вoll: Studien über Claudius Ptolemäus, „Jahrbücher für Classische Philologie”, Supplementband 21 (1894) 68-76.
• 6. Ptolemäus: Handbuch der Astronomie. Bd. I.
• 7. Deutsche Übersetzung und erläuternde Anmerkungen von K. Manitius. Vorwort und Berichtigungen von O. Neugebauer Leipzig 1963 [XXXII]
• 8. Commentariolum super theoricas planetarum Georgii Purbachii in Studio Generali Cracoviensi per mag. Albertum de Brudzewo diligenter corrogatum a. D. MCCC-CLXXXII. Ed. L. A. Birkenmajer, Cracoviae 1900,s. 3.