Kluczowy profil interglacjału mazowieckiego w Krukienicach na międzyrzeczu Sanu i Dniestru (Ukraina)

• Autorzy: Łanczont, M. , Pidek, I. A. , Boguckyj, A. , Wieliczkiewicz, Feliks , Wojtanowicz, J.

Warianty tytułu

EN

The key profile of the Mazovian interglacial from (Krukienicc) in the San and Dniester interfluve (Ukraine)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obszar międzyrzecza Sanu i Dniestru na Wschodnim Podkarpaciu (północno-zachodnia część Ukrainy)- teren o kluczowym znaczeniu dla wielu problemów paleogeografii i stratygrafii czwartorzędu - uległ zlodowaceniu tylko w okresie glacjału san 2, ok. 500 ka BP. Osady staroglacjalne położone na dziale wodnym występują bezpośrednio przy powierzchni lub pod niewielką pokrywą osadów młodszych. Wyraźnie są tu zachowane formy rzeźby poglacjalnej. Dla problematyki mezoplejstocenu tego obszaru podstawowe znaczenie ma profil Krukienice. Przeprowadzono w nim kompleksowe badania osadów mineralnych (lessowych, jeziornych i glacigenicznych) oraz osadów organicznych (torf, gytia), dla których wykonano pełną analizę paleobotaniczną. Datowane metodą TL osady mineralne powyżej torfów i gytii reprezentują glacjały liwca i odry, zaś poniżej-osady związane z pobytem na międzyrzeczu Sanu i Dniestru lądolodu sanu 2. W stanowisku tym występuje prawie pełna mazowiecka sukcesja pyłkowa. Diagram pyłkowy przedstawia sześć lokalnych poziomów zespołów pyłkowych (L PAZ), które przyporządkowano czterem interglacjalnym okresom pyłkowym. Bogata flora makroszczątkowa stanowiska wykazuje obecność kilkunastu nasion cisa i kilku egzotycznych taksonów. Podobieństwa pomiędzy makroflorą z Krukienic i innymi makroflorami mazowieckiego wieku dowodzą jednolitego charakteru warunków klimatycznych panujących na dużych obszarach. Osady organogeniczne, występujące w kotlinowatych zagłębieniach sąsiadujących z kopalnym jeziorem, są związane ze schyłkową częścią interglacjału mazowieckiego. W artykule została zaprezentowana paleogeograficzna interpretacja rozwoju tego jeziora i sąsiadującego obszaru.

EN

The San and Dniester interfluve in the East Carpathian Foreland (north-western part of the Ukraine) - an extremely important area when considering many questions related to Quaternary palaeogeography and stratigraphy - was glaciated only once, during the San 2 Glaciation, about 500 ka BP. Old glacial deposits occurring in watershed areas are exposed or overlain by a thin cover of younger sediments. The glacial landforms are well preserved. The Krukienice profile of the Quaternary deposits is of fundamental importance for the problems connected with the Mesopleistocene in the studied area. The complex research of this profile concerned both mineral (loess, lacustrine, glacigenic) and organic (peat, gyttja) deposits. TL dated mineral deposits overlying peat and gyttja represent the Liwiec and Odra Glaciations, and those occurring under organic deposits are related to the San 2 Glaciation in the San and Dniester interfluve. Palaeobotanical analysis revealed almost complete pollen succession of the Mazovian Interglacial occurring in organic deposits of a fossil lake. Six local pollen assemblage zones (L PAZ), corresponding to four interglacial pollen periods, are presented as a simplified pollen diagram. The rich macroscopic flora of the site with the presence of a dozen or so seeds of Taxus and several exotic taxa is noteworthy. The similarities between Krukenyći macroflora and other macrofloras of the Mazovian Interglacial age evidence the uniformity of climatic conditions on vast areas. Organic deposits occurring in the depressions adjacent to the fossil lake are related to the end part of the Mazovian Interglacial. Palaeogeographical interpretation of the lake and neighbouring area development is presented.

Słowa kluczowe

EN

East Carpathian Foreland; Middle Pleistocene; Mazovian Interglacial pollen succession; palynostratigraphy; glacial period; glacial landforms; interglacial

• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 51, nr 7
• Strony: 597-608
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., fot., map., tab., wykr.

Twórcy

autor

Łanczont, M.

• Instytut Nauk o Ziemi UMCS, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin

autor

Pidek, I. A.

• Instytut Nauk o Ziemi UMCS, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin

autor

Boguckyj, A.

• Wydział Geograficzny, Narodowy Uniwersytet im. I. Franko, ul. Doroszenka 41, 290000 Lwów, Ukraina

autor

Wieliczkiewicz, Feliks

• Narodowa Akademia Nauk Białorusi, ul. Kuprewicza 7, 220141 Mińsk, Białoruś

autor

Wojtanowicz, J.

• Instytut Nauk o Ziemi UMCS, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin

Bibliografia

• 1. ARTJUSZENKO O.T., CHRISTOFOROWA T.F. & KARJEWA O.W. 1967 - Mindel-risskije miżl'odowikowe torfowiszcze w okolicach s. Krukienyczi Lwiwskoj oblasti. Ukrinskij Botaniczeskij Żurnal, 24.
• 2. BER A. 2002 - O zasięgu zlodowacenia Wisły w Polsce północno-wschodniej na podstawie badań geomorfologicznych i termoluminescencyjnych w odpowiedzi Henrykowi Banaszukowi. Prz. Geogr., 74: 243-247.
• 3. BIŃKA K., MARCINIAK B. & ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M. 1987 - Analiza palinologiczna i diatomologiczna osadów interglacjału mazowieckiego w Adamówce (Kotlina Sandomierska). Kwart. Geol., 31: 453-474.
• 4. BOGUCKI A. 1972 - Stratygrafia lessów Wyżyny Wołyńskiej. Przewodnik sympozjum krajowego „Litologia i stratygrafia lessów w Polsce”, Wyd. Geol., Warszawa: 59-61.
• 5. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 1999a - Problems of the Quaternary stratigraphy and paleogeography in the San and Dniester interfluve (Poland and Ukraine borderland). Quatern. Stud. Pol., 16: 3-14.
• 6. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J., 1999b - Lessy i utwory pylaste na międzyrzeczu Sanu i Dniestru (Loesses and silt deposits in the San and Dniester interfluve). Acta Geograph. Lodziensia, 76: 7-23.
• 7. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2000a - Nowe dane o „starym” profil mezoplejstocenu w Krukienicach. Seminarium terenowe II „Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru”, UMCS, Lublin: 102-107.
• 8. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2000b - Lichwiński krajobraz pojezierny na międzyrzeczu Sanu i Dniestru.
• 9. Seminarium terenowe II „Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru”, UMCS, Lublin: 109-111.
• 10. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2000c - Nowe profile czwartorzędu w rejonie Krukienic ich znaczenie stratygraficzne i paleogeograficzne. Seminarium terenowe II „Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru”, UMCS, Lublin: 112-125.
• 11. BOGUCKI A., ŁANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2002 - Elementy rzeźby glacjalnej sprzed 500 tys. lat na międzyrzeczu Sanu i Dniestru (Wschodnie Przedkarpacie). VI Zjazd Geomorfologów Polskich, Jelenia Góra-Cieplice: 20-21.
• 12. BOJARSKA T.D., DOBRODIJEW O.P. & MURATOWAM.W. 1973 - Paleogeograficzeskije uslowija nakoplenija pleistocenowych otlożenij bliz s. Krukienicy. Westnik Moskowskowo Uniwersyteta, Geografija, 3, Moskwa: 80-85.
• 13. BRUD S. 2002 - Ewolucja paleogeograficzna zachodniej części Kotliny Sandomierskiej w późnym neogenie i wczesnym czwartorzędzie. Maszynopis pracy doktorskiej , Instytut Nauk Ge ologicznych UJ, Kraków.
• 14. BUTRYM J., MARUSZCZAK H. & WOJTANOWICZ J. 1988 - Chronologia termoluminescencyjna osadów lądolodu Sanian ( = Elsterian II) w dorzeczu Sanu i górnego Dniestru. Ann. Soc. Geol. Pol., 58: 191-205.
• 15. DEMEDJUK N.S. 1971 - Czetwerticznyje otlożenija [W:] Geologiczeskoje strojenije i gorjuczije iskopajemyje Ukrainskich Karpat, W.W. Gluszko, S.S. Kruglow [red.], Niedra, Moskwa: 245-253.
• 16. DEMEDJUK N.S. & CHRISTOFOROWA T. F. 1975 - Pro perszu znachidku pochowanogo torfowiszcza mikulinskowo wiku w Peredkarpatti. Dopowidi Akademii Nauk Ukr. RSR, ser. B, Geologija, Geofizyka, Chimia, Biologija, Kijew: 678-682.
• 17. DEMEDJUK N.S. & DEMEDJUK J.H. 1988 - Dniestrowski lednikowyj pokrow Predkarpattja. Akad. Nauk. Ukr. SSR, Kijew: 1-54.
• 18. DEMEDJUK N.S. & DEMEDJUK J.H. 1995 - Osobliwosti litologii widkladiw dnistrowskowo kompleksu Peredkarpattja. Geologiczskij Żurnal, 2, Insttytut geologiczskich Nauk NAN Ukrainy, Kijew: 47-51.
• 19. DOBRODIEJEW O.P. 1971 - Lichwinskaja pogrebiennaja poczwa Sano-Dniestrowskowo meżdureczja. Wiestnik Moskowskowo Uniwersyteta, ser. U, Geografija, 3: 108-111.
• 20. FRIEDBERG W. 1906 - Atlas geologiczny Galicyi, arkusz Sambor. Tekst do z. 19. Akademia Umiejętności, Kraków: 1-37.
• 21. GRICZUK W.P. & GURTOWAE.E. 1981 - Mieżlednikowje ozerno-bolotnje otlożenija u s. Krukeniczy. [W:] Woprosy paleogeografii plejstocena lednikowych i periglacjalnych oblastiej. Izdatatielstwo Nauka, Moskwa: 59-91.
• 22. HARMATA K. & KALINOWICZ N. 2001 - Ślady działalności człowieka w diagramach pyłkowych z dorzecza górnego Dniestru. [W:] J. Gancarski (red.) - Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich. Materiały z sesji naukowej, Krosno, 14-15 grudnia 2000 r., Wyd. Muzeum Podkarpackie w Krośnie: 230-240.
• 23. HERENCZUK K.I., DEMEDJUK M.S. & ZDENIUK M.W. 1966 - Do czetrwerticznoj paleogeografii Sansko-Dnistrowskowo meżiriczczja. [W:] Paleogeograficzni umowi territorii Ukraini w plioceni ta antropogeni. Kijew, aukowa dumka: 5-19.
• 24. HERENCZUK K.I., DEMEDJUK N.S. & ZDENIUK M.W. 1972 - Okskoje matierikowoje oledienienije na zapadie Ukrainy i jego kraiewyje formy. [W:] Kraiewyje obrazowanija matierikowych oledienienij. Nauka, Moskwa: 238-245.
• 25. JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1987 - Uwagi na temat palinostratygrafii czwartorzędu. Kwart. Geol., 31: 155-162.
• 26. JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1991 - Problemy palinostratygrafii glacjalnego plejstocenu Polski z uwzględnieniem wyników analizy pyłkowej osadów interglacjalnych z Besiekierza (środkowa Polska) Ann. UMCS, Sec. B, Lublin, 46, supl. I: 1-26.
• 27. KALINOWICZ N. 2001a - Roślinność Werchniodnistrowskoi Dolyny (Doliny Górnego Dniestru Przedkarpacia) w holocenie. Rocz. Bieszczadzkie 2000, 9: 141-149.
• 28. KALINOWICZ N. 2001b - Palinologiczna charakterystyka wykopnoj gitii pozrizu Kolodiiw (Peredkarpattja). Wisnyk Lwiwskowo Uniwersyteta, Ser., 28: 65-70.
• 29. KALINOWICZ N. & HARMATA. 2001a - Rekonstrukcija istoriji roslinnosti Werchn'odnistrowskoj Riwniny w holoceni na osnowi pali- nologicznowo analizu torfowych widkladiw. Wisnyk Lwiwskowo Uniwersyteta., Ser. biol., 27: 78-88.
• 30. KALINOWICZ N. & HARMATA K. 2001b - Fazy osadnicze w diagramach pyłkowych z doliny Bystricy (Podkarpacie) [W:] J. Gancarski (red.) - Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich. Mat. z sesji naukowej Krosno, 14-15 grudnia 2000 r. Wyd. Muzeum Podkarpackie w Krośnie: 223-227.
• 31. KOSTYNIUK K.M. 1938 - Analiza pyłkowa dwóch torfowisk w okolicy Rudek i Sambora. Kosmos, Ser. A., 63: 393-412.
• 32. KRAWCZUK J. S. 1999 - Geomorfologija Peredkarpattja. Merkator, Lwiw: 1-188.
• 33. KRÓL S. 1975 - Zarys ekologii. [W:] Cis pospolity - Taxus baccata L. PAN Inst. Dendr. PWN, Warszawa-Poznań: 78-103.
• 34. KRUPIŃSKI K.M. 1995 - Stratygrafia pyłkowa i sukcesja roślinności interglacjału mazowieckiego w świetle badań osadów z Podlasia. Acta Geograph. Lodziensia, 70: 1-200.
• 35. KRUPIŃSKI K. M. 2000 - Korelacja palinostratygraficzna osadów interglacjału mazowieckiego z obszaru Polski. Pr. Państw. Inst. Geol., 69, Warszawa: 5-61.
• 36. KUSIAK J. 2002 - Metoda datowania TL stosowana w laboratorium Zakładu Geografii Fizycznej o Paleogeografii UMCS. Seminarium terenowe II Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru, UMCS, Lublin: 55-57.
• 37. LINDNER L. 2001 - Problem wieku i zasięgu lądolodów skandynawskich u brzegu polskich Karpat. Prz. Geol., 49: 819-821.
• 38. LISICKI S. 2003 - Zasięgi lądolodu skandynawskiego w dorzeczu Wisły wyznaczone na podstawie petrograficznych badań glin lodowcowych w nawiązaniu do izotopowych stadiów tlenowych. Prz. Geol.,51: 217-223.
• 39. ŁANCZONT M. (red.) 2000 - Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru. Seminarium terenowe II, Krasiczyn 4-6 października, 2000.
• 40. MAMAKOWA K. & WIELICZKIEWICZ F. 1993a - Exotic plants in the floras of the Mazovian (Alexandrian) Interglacial of Poland and Belarus. Acta Palaeobot., 33: 305-319.
• 41. MAMAKOWA K. & WIELICZKIEWICZ F. 1993b - Aracites inter- glacjalis Wieliczk.- exotic plant found in the floras of the Mazovian (Alexandrian, Likhvinian) Interglacial in Poland, Belarus, Russia and the Ukraine. Acta Palaeobot., 33: 321-341.
• 42. NITYCHORUK J. 2000 - Climate reconstruction from stable-isotope composition ofthe Mazovian Interglacial (Holsteinian) lake sediments in eastern Poland. Acta Geol. Pol., 50: 247-294.
• 43. PETRYCZENKO O. I., PANOW, G. M., PERYT T. M., SREBRODOLSKI B. I., POBEREŻSKI A.V. & KOWALEWICZ W. M. 1994 - Zarys geologii mioceńskich formacji ewaporatowych ukraińskiej części zapadliska przedkarpackiego. Prz. Geol., 42: 734-737.
• 44. PRZEPIÓRSKI W. 1938 - Dyluwium na Płaskowyżu Chyrowsko-Gródeckim. Kosmos, 63, Lwów: 182-245.
• 45. RACINOWSKI R., SEUL C., ŁANCZONT M. & BOGUCKI A. 2003 (w druku) - Osady międzyrzecza Sanu i Dniestru w świetle wyników analiz uziarnienia i minerałów ciężkich [W:] Problemy inżynierii środowiska w województwie środkowo-pomorskim. Świnoujście-Ystad 30-31 maja 2003, XI Seminarium Naukowe Regionalne problemy ochrony środowiska w ujściu Odry.
• 46. ROMER E. 1906 - Kilka przyczynków do historii doliny Dniestru. Kosmos 31, Lwów: 363-386.
• 47. ROMER E. 1907 - Kilka spostrzeżeń i wniosków nad utworami lodowcowymi między Przemyślem a Dobromilem, Kosmos, 32, Lwów: 423-440.
• 48. RÓŻYCKI S.Z. 1968 - Zmiany zasięgu pojezierzy w Polsce w czasie interglacjałów. Prz. Geogr., 40: 325-331.
• 49. RÓŻYCKI S.Z. 1972 - Plejstocen Polski Środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Wyd. III. PWN, Warszawa.
• 50. RUDNICKI S. 1907 - Z Nadoby do morfologii pidkarpackowo stoczyszcza Dnistra. Zbirnyk Matem.-Pryrod.-Likar., Sek. Nauk. Tow. im. Szewczenka, 11, Lwów.
• 51. SEUL C. 2002 - Porównanie wyników uziarnienia analizy agregatowej i elementarnej próbek lessu z profilu zagwizdje w Zachodniej Ukrainie. [W:] Łanczont M. (red.) - Glacjał i peryglacjał na międzyrzeczu Sanu i Dniestru. Seminarium terenowe II, Krasiczyn 4-6 października, 2000: 86-87.
• 52. STANKOWSKI W. 1996 - Podstawowe facje glin morenowych oraz kryteria ich wyróżniania. Geologos, 1, Poznań: 149-157.
• 53. SZAFER W. 1953 - Stratygrafia plejstocenu w Polsce na podstawie florystycznej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 22: 1-99.
• 54. SZAKYN W.A. 1977 - Geologiczeskaja karta Ukrainskych Karpat i prylegajuszczych progibow, 1:200 000. Ukrainski Naukowo-issledowatel'nyj geologiczeskij Instytut, Lwiw.
• 55. ŚRODOŃ A. 1955 - Pterocarya cf. fraxinifolia Spach. w polskim plejstocenie. Acta Soc. Bot. Pol., 24: 635-637.
• 56. ŚRODOŃ A. 1957 - Flora interglacjalna z Gościęcina koło Koźla. Biul. Inst. Geol., 118: 7-60.
• 57. ŚRODOŃ A.1975 - Historia cisa na naszych ziemiach. [W:] Cis pospolity - Taxus baccata L. Nasze drzewa leśne, t. III, PWN, Poznań: 7-17.
• 58. TEISSEYRE H. 1938 - Czwartorzęd na przedgórzu arkuszy Sambor i Dobromil. Rocz. Pol. Tow. Geol., 13: 13-81 Kraków.
• 59. WALANUS A. & NALEPKA D. 1994 - POLPAL, Palinologiczna Baza Danych, Wydawnictwa IB PAN, Kraków.
• 60. WALANUS A. & NALEPKA D. 1998 - (unpubl.) POLPAL dla Windows, Instrukcja użytkowania.
• 61. WEST R.G. 1962 - Anote of Taxus pollen in the Hoxnian Interglacial. The New Phytol. 61: 189-190.
• 62. WIELICZKIEWICZ F. Ju. 1982 -Plejstocenowe flory lednikowych oblastiej Wostoczno-Ewropejskoj Rawiny. Mińsk. Naukai Technika: 48-51.
• 63. ZIERHOFFER A. 1932 - Northern gravels on the right bank of the Dniestr near Sambor. Rocz. Pol. Tow. Geol., 8: 222-223.