The diversity of spontaneous woodland vegetation on coals mine heaps of Upper-Silesian industrial region

• Autorzy: Woźniak, G. , Pasierbiński, A. , Rostański, A.

Warianty tytułu

PL

Zróżnicowanie spontanicznej roślinności leśnej na wybranych hałdach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Waste produced by deep coal mining is heaped up in the landscape, and remains there as foreign master. Several attempts have been made to plant trees and shrubs on the soil substrate of post-industrial wastelands. But despite high financial expense reclamation often failed, because ecological principles were ignored. In European countries the optimum vegetation is represented by a forest (which is the final stage of natural succession) restoration was mainly done through forestation. Natural plant communities represent a finally balanced system and it would be reasonable to take this into account, especially when reclamation is concerned. Botanists, phytosociologists and ecologists are aware that natural development of a plant cover, particularly on row soils starts with pioneer species. They arc characterized by their low demand with respect to site conditions, especially water and nutrient supply. The biotops, which are the natural source of these species, have largely disappeared, and the so-called technosoils do not own a seedbank In this paper we present some woodland communities investigated on few coal mine heaps in Upper Silesia. The analyzed woodland vegetation patches are classified to the Querco roboris-Pinetum J. Mat. (mscr.) plant community association. The tree layer is built by Betula pendula, Quercus robur, Pinus sylvestris and Populus tremula. In the herb layer there is a remarkable number of species classified to the Vaccinio-Piceetea class. Apart from the meadow Molinio-Arrhenathererea class species, in the herb layer there are also some species from the following ruderal phytosociological classes: Chenopodietea, Plantaginetea.

PL

Działalność przemysłowa prowadzi do powstawania rozległych terenów będących nieużytkami poprzemysłowymi. Odpady powstające w związku z eksploatacją węgla kamiennego są gromadzone w postaci hałd. Podejmowano wiele prób by zazielenić podłoże hałd. Mimo wysokich kosztów zabiegi rekultywacyjne często kończą się niepowodzeniem, ponieważ ignorowane były i są zasady ekologii - ścisłych wzajemnych zależności między środowiskiem abiotycznym a biotycznym. W krajach europejskich roślinnością klimaksową są lasy (które są końcowym stadium naturalnej sukcesji). W związku z tym na wielu europejskich nieużytkach prowadzono rekultywacjćę poprzez zalesianie. Wśród artykułów opisujących spontaniczną roślinność na terenach poprzemysłowych, jedynie kilka poświęconych jest roślinności leśnej. Niniejsza praca prezentuje wyniki badań nad spontaniczną roślinnością leśną prowadzonych na wybranych hałdach porośniętych przez las. Analizowane zbiorowiska zaklasyfikowane zostały do zespołu Quer co roboris-Pinetum J. Mat. (mscr.). Warstwę drzew budują głównie Betula pmtdula, Quercus robur, Pinus sylvestris i Populs tremula. W runie znaczący jest udział gatunków z klasy Vaccinio-Piceetea. Obecne są również gatunki łąkowe i ruderalne z klas: Chemopodietea, Plantaginetea majoris, Artemisietea oraz roślinny psammofilne z klasy Sedo-Sclerantetea.

Słowa kluczowe

PL

spontaniczna roślinność; zbiorowisko leśne; nieużytki pogórnicze

EN

woodland communities; postindustrial dumps; spontaneous vegetation; primary succession

• Czasopismo: Archiwum Ochrony Środowiska
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 29, no. 2
• Strony: 93--105
• Opis fizyczny: Bibliogr. 51 poz., tab., wykr.

Twórcy

autor

Woźniak, G.

• University of Silesia, Department of Geobotany and Nature Preservation, Jagiellońska 28, 40-032 Katowice

autor

Pasierbiński, A.

• University of Silesia, Department of Plant Systematics, ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice

autor

Rostański, A.

• University of Silesia, Department of Plant Systematics, ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice

Bibliografia

• [1] Buszman B., J.B. Parusel, J. Świerad: Przyrodnicze wartości leśnych stawów w Tychach Czułowie przeznaczonych na zwałowisko odpadów kopalń węgla kamiennego, Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych, WBiOŚ, WNoZ, UŚ, Katowice - Sosnowiec, 8, 9-15 (1993).
• [2] Balcerkiewicz S., G. Pawlak: Zbiorowiska roślinne zwałowiska zewnętrznego Pątnów-Jóźwin w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego, Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria Botanika, 40,57-106(1990).
• [3] Balcerkiewicz S., G. Pawlak: Zarastanie zwałowiska zewnętrznego kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w aspekcie analizy florystyczno-ekologicznej występujących tam zbiorowisk roślinnych, Archiwum Ochrony Środowiska, 2, 7-20 (1991).
• [4] Botta-Dukat Z., I. Dancza: Effect of weather conditions on the growth of Solidago gigantea, [in:] G. Brundu, J. Brock, I. Camarda, L. Child, M. Wade (eds.): Plant Invasions: Species Ecology and Ecosystem Management, Backhuys Publishers, Leiden 2001,47-54.
• [5] Braun-BIanquet J.: Pflanzensoziologie, Springer Verlag, Wien 1951, 457-515.
• [6] Cabała S., Z. Jarząbek: Szata roślinna zwałowisk poprzemysłowych Chorzowa, cz. I: Analiza flory, Archiwum Ochrony Środowiska, 25 (1), 133-153 (1999).
• [7] Cabała S., Z. Jarząbek: Szata roślinna zwałowisk poprzemysłowych Chorzowa, cz. II: Roślinność zielna. Archiwum Ochrony Środowiska, 25 (2), 131-148 (1999).
• [8] Cohn V.J., A. Rostański, B. Tokarska-Guzik, I.C. Trueman, G. Woźniak: The flora and vegetation of an old solvay process tip in Jaworzno (Upper Silesia, Poland), Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 70(1), 47-60 (2001).
• [9] Cornelius R.: The strategies of Solidago canadensis L in relation to urban habitats III. Conformity to habitat dynamics, Acta Oecologia, 11, 301 (1990).
• [10] Drużkowski M., A. Górski, S. Loster, A. Medwecka-Kornaś: Warunki siedliskowe i flora zwałowiska popiołu w Skawinie, Zeszyty Naukowe UJ Prace Botaniczne, 5, 31-69 (1977).
• [11] Ellenberg H., H.E. Weber, R. Düll, V. Wirth, W. Werner, D. Paulißen: Indicator values of plants in Central Europe, Scripta Geobotanica, 18, Universität Göttingen, 1992.
• [12] Jochimsen M.E.A.: Vegetationsökologische Gesichtspunkte zur Begrünung von Bergematerial, [in:] H. Wiggering, M. Kerth (eds.): Bergehalden im Ruhrgebiet, Beanspruchung und Veränderung eines industriellen Ballungsraumes, Vieweg, Braunschweig - Wiesbaden 1991, 155-162.
• [13] Jochimsen M.E.A.: Reclamation of degraded sites by ecological means, [in:] R.W. Sarsby, T. Meggyes (eds.), Green 3. The exploitation of natural resources and the consequences, Thomas Telford, London 2001, 543-549.
• [14] Jochimsen M.E.A., J. Hartung, I. Fischer: Spontane und künstliche Begrunungder Abraumhalden des Stein- und Braunkohlenbergbaus, Ber. d. Rienh. Tuxen-Geselschaft, 7, 69-88 (1995).
• [15] Kompala A.: Spontaniczne procesy sukcesji na terenach po eksploatacji piasku na obszarze województwa katowickiego, Przegląd Przyrodniczy, 7(1/2), 163-168 (1997).
• [16] Krzaklewski W.: Fitosocjologiczna metoda oceny warunków rekultywacji i zagospodarowania leśnego nieużytków na przykładzie skarp zwałowiska Kopalni Węgla Brunatnego Adamów, Archiwum Ochrony Środowiska, 3-4, 121-165 (1979).
• [17] Lance G.N., W.T. Williams: A general theory of classificatory sorting strategies, Computer Journal, 9, 373-380 (1967).
• [18] Matuszkiewicz W.: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, PWN, Warszawa 1984.
• [19] Mirek Z., H. Piękoś-Mirek, A. Zając, M. Zając: Vascular plants of Poland. A checklist, Polish Botanical Studies, No 15, Kraków 1995.
• [20] Mueller-Dombois D. H. Ellenberg: Aims and methods of vegetation ecology, John Wiley & Sons, New York - London - Sydney - Toronto 1974.
• [21] Pasierbiński A., A. Rostański: Zróżnicowanie flory naczyniowej zwałowisk pogórniczych zlokalizowanych na terenach leśnych aglomeracji katowickiej, Natura Silesiae Superioris, suplement, 19-31 (2001).
• [22] Pawlak G.: Flora i zbiorowiska roślinne osadników popiołu przy elektrowniach Konińskiego Zagłębia Węglowego, Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Botanika Seria B, 26, 75-92 (1985).
• [23] Rostański A.: Spontaniczna sukcesja roślinności na wybranych zwałach poprzemysłowych w województwie katowickim, Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych, WBiOŚ, WNoZ, UŚ, 3, 35-38 (1991).
• [24] Rostański A.: Hałdy przemysłowe - uciążliwy, a zarazem interesujący element krajobrazu Górnego Śląska, Przegląd Przyrodniczy, 7 (3-4), 259-262 (1996).
• [25] Rostański A.: Rośliny naczyniowe terenów o wysokim stopniu skażenia metalami ciężkimi, Acta Biologica Silesiana, 30 (47), 56-85 (1997).
• [26] Rostański A.: Flora spontaniczna hałd Górnego Śląska, Archiwum Ochrony Środowiska, 23 (3-4), 159-165 (1997).
• [27] Rostański A.: Anthropophytes and apophytes in colonization process on the post-industrial heaps in Upper Silesia Region, Phytocoenosis, 10 (9), 199-202 (1998).
• [28] Rostański A.: Spontaneous flora on coal spoil heaps in Upper Silesia (Poland), [in:] R.W. Sarsby (ed.) Green 2. Contaminated and derelict land, Thomas Telford, London 1998, 488-491.
• [29] Rostański A.: Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków poprzemysłowych - rozwiązania alternatywne, Inżynieria ekologiczna, Ochrona i rekultywacja gruntów, Wydawnictwo Ekoinżynieria, Lublin 2000, 81-86.
• [30] Rostański A.: Podsumowanie badań flory terenów poprzemysłowych na Górnym Śląsku (1989- 1999), Acta Biologica Silesiana, 35 (52), 131-154 (2000).
• [31] Rostański A.: Trawy spontanicznie zasiedlające nieużytki poprzemysłowe w aglomeracji katowickiej, Łąkarstwo w Polsce, 3, 141-150 (2000).
• [32] Rostański A.: Rola lokalnych zasobów genowych w zagospodarowaniu nieużytków poprzemysłowych, Materiały Sympozjum Warsztaty 2000 nt. Zagrożeń Naturalnych w Górnictwie, Druk-Rol, Kraków 2001, 163-172.
• [33] Rostański A., I. Trueman: A comparison of the spontaneous floras of coal mine heaps in two European industrial regions - Upper Silesia (Southern Poland) and the Black Country (UK), [in:] R.W. Sarsby, T. Meggyes (eds.), Green 3. The exploitation of natural resources and the consequences, Thomas Telford, London 2001, 561-566.
• [34] Sanger H.: Flora and vegetation on dumps of uranium mining in the southern part of the former GDR, Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 4,409-418 (1995).
• [35] Szwedo J., G. Woźniak, A. Kubajak, H. Wypało, W. Rak: Ścieżki dydaktyczne - Po terenach rekultywowanych kopalnia piasku Szczakowa S.A., Planta, Jaworzno-Szczakowa 1995.
• [36] Tokarska-Guzik B.: Hałda huty szkła w Jaworznie-Szczakowej jako ostoja zanikających gatunków w obrębie miasta, Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych, WBiOŚ, WNoZ, UŚ, Katowice - Sosnowiec, 3, 39-42 (1991).
• [37] Tokarska-Guzik В.: Rola hałd zasadowych w utrzymaniu lokalnej bioróżnorodności, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodniczego Świebodzin, Przegląd Przyrodniczy, VII, 3-4, 261-266 (1996).
• [38] Tokarska-Guzik B., A. Rostański, F. Klotz: Roślinność hałdy pocynkowej w Katowicach- Wełnowcu, Acta Biologica Silesiana, 19(36), 94-102 (1991).
• [39] Trzcińska-Tacik H.: Flora i roślinność zwałów Krakowskich Zakładów Sodowych, Fragmenta Floristica et Geobotanica, 3, 243-318 (1966).
• [40] Wilkoń-Michalska J., M. Sokół: Flora zwałów wapiennych Inowrocławskich i Janikowskich Zakładów Sodowych, Zeszyty Naukowe UMK, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, 21, Biologia, 11, 173-208 (1969).
• [41] Woźniak G.: Osadniki wód kopalnianych jako słabo poznany element środowiska przyrodniczo- geograficznego Śląska, (Coal mine sedimentation pools as a unknown element of geographical environment in Upper Silesia), Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych, Katowice - Sosnowiec, 6,18-25 (1992).
• [42] Woźniak G.: Uwarunkowania sukcesji na osadnikach ziemnych wód kopalnianych na Górnym Śląsku, praca doktorska, Katowice 1998.
• [43] Woźniak G.: Plant succession on sedimentation pools in Upper Silesia, [in:] R. W. Sarsby (ed.) Green 2. Contaminated and derelict land, Thomas Telford, London 1998, 60-62.
• [44] Woźniak G.: Primary succession on the sedimentation pools of coal mine, [in:] J.B. Faliński, W. Adamowski, B. Jackowiak (eds.), Synanthropization of plant cover in new Polish research, Phytocoe- nosis, 10 (N.S.), Supplementum Cartographiae Geobotanicae, 9, 189-198 (1998).
• [45] Woźniak G.: Rola procesów naturalnych w rekultywacji nieużytków poprzemysłowych, Inżynieria ekologiczna 1, Wyd. Ekoinżynieria, Lublin 2000, 87-93.
• [46] Woźniak G.: Flora roślin naczyniowych osadników ziemnych wód kopalnianych - nieużytków poeksploatacyjnych na terenie Górnego Śląska, Materiały i Opracowania, 6 Centrum Dziedzictwa Przy- rody Górnego Śląska, 2001, s. 48.
• [47] Woźniak G.: Invasive plants involved in primary succession on post-industrial areas Upper Silesia (Poland), [in:] G. Brundu, J. Brock, I. Camarda, L. Child, M. Wade (eds.): Plant Invasions: Species Ecology and Ecosystem Management, Backhuys Publishers, Leiden 2001, 263-270.
• [48] Woźniak G., A. Kompała: Gatunki chronione i rzadkie na nieużytkach poprzemysłowych, Problemy środowiska i jego ochrony, 8. Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem UŚ, 2000, 101-109.
• [49] Woźniak G., A. Kompała: Ecology of spontaneous vegetation on post-industrial waste lands (Upper Silesia - Poland), [in:] R.W. Sarsby, T. Meggyes (eds), Green 3. The exploitation of natural re- sources and the consequences, Thomas Telford, London 2001, 567-573.
• [50] Woźniak G., A. Kompała: Ekologiczny potencjał nieużytków poprzemysłowych jako podstawa ich biologicznej regeneracji, [in:] Przywracanie Wartości Użytkowych Terenom Górniczym, Wieliczka 2001, 223-233.
• [51] Woźniak G., A. Pasierbiński, A. Rostański: Spontaneous woodland vegetation on coal mine heaps of Silesian Industry Region (Upper Silesia Poland), in press.