Skład chemiczny osadów dennych małych zbiorników wodnych jako odzwierciedlenie nasilenia procesów antropopresji w krajobrazie rolniczym

• Autorzy: Skwierawski, A.

Warianty tytułu

EN

Chemical Composition of Bottom Sediments of Small Water Reservoirs as the Reflection of Anthropopressure Processes in Agricultural Landscape

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badano miąższość, strukturę oraz podstawowe wskaźniki fizykochemiczne osadów dennych zbiorników wodnych Pojezierza Olsztyńskiego. Do badań wytypowano 10 zbiorników wodnych o powierzchni poniżej 1 ha, różniących się parametrami morfometrycznymi, i położonych w różnych typach zlewni. Osady pobrano sondą rdzeniową, wyodrębniając warstwy różniące się morfologicznie i każdą z tych warstw poddano analizom. Analizy laboratoryjne wykazały występowanie znacznego zróżnicowania zarówno zawartości materii organicznej (od 4,2 do 84,6% s.m.), jak i składników biogennych (N: 1,6-50,1 g . kg-1 s.m.; P: 0,15-1,18 g . kg-1 s.m.; K: 0,3-12,1 g. kg-1 s.m.; Ca: 0,2-191,8 g. kg-1 s.m.) w osadach poszczególnych zbiorników wodnych. Zróżnicowanie dotyczyło także warstw występujących w obrębie poszczególnych rdzeni osadów i wykazywało ogólną tendencję zmniejszania się koncentracji biogenów w kierunku głębszych warstw rdzenia. Taki układ zaznaczał się szczególnie pomiędzy pierwszą i druga warstwą osadu, natomiast osady o charakterze torfowym, zalegające w głębszych partiach rdzeni trzech spośród badanych zbiorników, charakteryzowały się odmiennymi właściwościami: większą zawartością materii organicznej, azotu i wapnia, małym stężeniem fosforu i potasu. Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że osady denne są głównym ogniwem akumulacji składników biogennych w ekosystemie oczek wodnych, decydując o funkcjonowaniu tych zbiorników wodnych jako barier biogeochemicznych ograniczających odpływ zanieczyszczeń ze źródeł związanych z obszarami wiejskimi.

EN

Small water reservoirs are very common element in the agricultural landscape in northern Poland. A great number of the reservoirs make them an important factor reducing the nutrients outflow from rural areas. Small water reservoirs play a role of natural settlers, with the bottom sediments as a place of the pollutants immobilization. Bottom sediments from 10 small water bodies in the Mazury Lake District were investigated. The reservoirs are less than 1 ha of area and have different catchment usage. Thickness of cores, structure and chemical parameters of sediments were analyzed. Analyses showed considerable differences in organic matter content (from 4.2 to 84.6% of dry mass) and nutrients (N: 1.6-50.1 g . kg-1 d.m.; P: 0.15-1.18 g . kg-1 d.m.; K: 0.3-12.1 g. kg-1 d.m.; Ca: 0.2-191.8 g. kg-1 d.m.) in various reservoirs. Differences in chemical composition were observed in particular sediments cores, too. The main trend was following: the deeper layer of a core the lower content of nutrients in a sediment. Investigations showed that bottom sediments are the main place of nutrients accumulation in small reservoir ecosystem. Thus, the sediments decide on the functioning of small water reservoirs as a first biogeochemical barrier for nutrients outtlow from agriculturally used catchments.

Słowa kluczowe

PL

osady denne; małe zbiorniki wodne; oczka wodne; biogeny; bariery biogeochemiczne

EN

bottom sediments; small water bodies; nutrients; biogeochemical barriers

• Czasopismo: Chemia i Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 10, nr S1
• Strony: 159-169
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Skwierawski, A.

• Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, pl. Łódzki 2, 10-957 Olsztyn, tel. [phone],

Bibliografia

• [1] Kloss M., Kruk M. i Wilpiszewska I.: Geneza, charakterystyka przyrodnicza i przekształcenia antropogeniczne zagłębień bezodpływowych we współczesnym krajobrazie Pojezierza Mazurskiego, Kosmos, 1987, 36(4), 621-641.
• [2] Nowicki Z.: Problematyka degradacji oczek wodnych na Pojezierzu Mazurskim. Roczn. Akad. Roln. w Poznaniu 1997, CCXCIV, 366-371.
• [3] Koc J., Cymes I. Skwierawski A. i Szyperek U.: Znaczenie ochrony małych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2001, (476), 397-407.
• [4] Ryszkowski L.: Bariery biogeochemiczne [w] Bariery biogeochemiczne w krajobrazie rolniczym. UAM, Poznań 1990, 168-181.
• [5] Tobolski K.: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. WN PWN, Warszawa 2000, 507.
• [6] Panak H.: Przewodnik metodyczny do ćwiczeń z chemii rolnej. Wyd. AR-T, Olsztyn 1990, 258.
• [7] Orzechowski M., Smólczyński S. i Sowiński P.: Właściwości gleb obniżeń śródmorenowych Pojezierza Mazurskiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2001, (476), 229-236.
• [8] Januszkiewicz T. i Samulowska B.. Chemizm współczesnych osadów dennych jeziora Wadąg k. Olsztyna. Zesz. Nauk. Wyd. AR-T Olszt., Ochrona Wód i Rybactwo Śródlądowe, 1978, (8), 31-58.
• [9] Mueller B., Loiter A., Sturm M. i Ammann A.: Influence of catchment quality and altitude on the water and sediment composition of 68 small lakes in Central Europe. Aquat. Sci., 1998, 60, 316-337.
• [10] Sobczyński T., Zerbe J., Elbanowska H., Sajewska K. i Siepak J.: Badania chemiczne osadów dennych jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego w aspekcie oceny antropopresji, Ekol. Techn. 1993 4(5) 17-22.
• [11] Górniak A., Misztal M. i Magieiski J.: Differentiation of the composition of the organic matter in the bottom sediments of the mesotrophic Lake Piaseczno (Łęczyńsko-Wlodawskie Lake District. Poland). Acta Hydrobiol. 1993, 34, 1/2, 29-42.
• [12] Kajak Z.: Eutrofizacja jezior. PWN, Warszawa 1979, 233.
• [13] Kajak Z.: Hydrobiologia: limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. WN PWN, Warszawa 2001, s. 355.
• [14] Skwierawski A. i Szyperek U.: Wpływ rolnictwa na jakość wody w małych zbiornikach wodnych Pojezierza Olsztyńskiego. Fragm. Agronom., 2002, 2/74, 236-244.
• [15] Sapek B.: Zagadnienie potasu w świetle oddziaływania rolnictwa na środowisko. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2001, (476), 281-292.
• [16] Giercuszkiewicz-Bajtlik M.: Prognozowanie zmian jakości wód stojących. IOŚ, Warszawa 1990, 74.
• [17] Solarski H. i Nowicki Z.: Możliwości retencyjne oczek wodnych i mokradeł na Pojezierzu Olsztyńskim. Acta Acad. Agricult. Tech. Olsl., Geodesia et Ruris Regulatio, 1990, (20), 173-183.