Pierwsze spektroskopy pryzmatyczne

• Autorzy: Rodzeń, J.

Warianty tytułu

EN

The early prismatic spectroscopes

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W wielu nawet renomowanych publikacjach z zakresu historii nauki wciąż twierdzi się, iż wynalazcami pierwszego spektroskopu byli dwaj uczeni niemieccy G. Kirchhoffi R. Bunsen. Faktycznie jednak wiele typów tego przyrządu naukowego zostało wynalezionych o wiele wcześniej, tj. zanim Kirchhoffz Bunsenem rozpoczęli wspólne badania. Nie ulega wątpliwości, że ich przełomowe prace doprowadziły do ugruntowania nowej metody badawczej - analizy spektrochemicznej, jednak nie do wynalezienia samego spektroskopu. Niniejszy szkic przedstawia główne historyczne typy aparatu spektroskopowego, które zostały wynalezione w latach 1815-1859: w szczególności trzy typy (dwa pryzmatyczne i jeden z siatką dyfrakcyjną) J. Fraunhofera, W. Simmsa typ spektroskopu "dwuramiennego" z kolimatorem (jest to typ spektroskopu Kirchhoffa-Bunsena) oraz spektroskop a vision directe F. Dujardina. Omówione zostały takie trzy warianty spektroskopu "dwuramiennego" pochodzące z lat 50-tych XIX w., skonstruowane przez F. Zantedeschiego, M. Meyersteina i W. Crookesa.

EN

In numerous reputable publications on the history of science it is persistently claimed that the inventors of the first spectroscope were two German scholars: G. Kirchhoff and R. Bunsen. The truth is, however, that many types of this scientific instrument were invented much earlier, i.e. before Kirchhoff and Bunsen started in 1859 their joint work. There is no doubt that their groundbreaking research led to the consolidation of new research method -spectrochemical analysis, but not to the invention of the spectroscope itself. The paper presents main historical types of the spectroscopic apparatus that were invented in the period 1815-1860, in particular: J. Fraunhofer's three types (two prismatic ones and one with diffraction grating), W. Simms "two-arm" type with collimator (and this type was actually implemented in the KirchhofF-Bunsen's spectroscope version) and F. Dujardin's spectroscope a vision directe. There are also discussed three variants of the "two-arm" spectroscope constructed in 1850s by F. Zantedeschi, M. Meyerstein and W. Crookes.

Słowa kluczowe

PL

spektroskop pryzmatyczny; aparatura spektroskopowa

• Czasopismo: Postępy Fizyki
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 61, z. 1
• Strony: 20-26
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz., rys.

Twórcy

autor

Rodzeń, J.

• Instytut Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach; Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie

Bibliografia

• [1] S. Hong, Theories and Experiments on Radiation from Thomas Young to X Rays, w: The Cambridge History of Science, t. 5, red. M.Jo Nye (Cambridge Univ. Press, Cambridge 2002) s. 282.
• [2] H. Kayser, Handbuch der Spektroskopie, t. I (Verlag von S. Hirzel, Leipzig 1900).
• [3] J. Bennett, The celebrated phaenomena of colours: a history of the spectroscope in the nineteenth century (Whipple Museum Cambridge 1984).
• [4] J. Rodzeń, „Nieznana geneza spektroskopu”, Zagadnienic Filozoficzne w Nauce, 46 (2010).
• [5] D.T. Burns, “Towards a Definitive History of Optical Spectroscopy. Part I. Simple prismatic spectra: Newton and his predecessors”, Journal of Analytical Atomic Spectrometry 2, 343-347 (1987).
• [6] J. Hennig, Der Spektralapparat Kirchhoffs und Bunsens (Deutsches Museum, Berlin 2003).
• [7] G. Kirchhoff, R. Bunsen, „Chemische Analyse durch Spectralbeobachtungen“, Annalen der Physik und Chemie 110, 161-189 (1860).
• [8] F.A.J.L. James, “The Creation of a Victorian Myth: The Historiography of Spectroscopy”, History of Science 23, 1-24 (1985).
• [9] W. Swan, “Note on Professors Kirchhoff and Bunsen’s Paper On Chemical Analysis by Spectrum-observations”, The Philosophical Magazine 20, 173-175 (1860).
• [10] F. Zantedeschi, “Osservazioni critico-storiche intorno allo spettro luminoso, considerate come fotodoscopio od analizzatore il piu squisito che abbia la scienza”, Atti Istituto Veneto 6, 529-543 (1860/1861).
• [11] J. Fraunhofer, „Bestimmung des Brechungs- und Farbenzer-streuungsvermögens verschiedener Glassarten, in Bezug auf die Vervollkommnung achromatischer Fernröhre“, Denkschriften der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu München 5, 193-226 (1817).
• [12] M.W. Jackson, Spectrum of Belief. Joseph Fraunhofer and the Craft of Precision Optics (The MIT Press, Cambridge Mass. 2000).
• [13] R. Häfner, R. Riekher, Die Pioniere der Sternspektroskopie: Die stellarspektroskopischen Untersuchungen von Fraunhofer (1816-1820) und Lamont (1836), w: Beiträge zur Astronomiegeschichte, T. 6, red. W.R. Dick et al. (Verlag Harri Deutsch, Frankfurt a. Main 2003) s. 137-165.
• [14] E.G. Loewen, E. Popov, Diffraction gratings and applications (M. Dekker, Inc., New York 1997).
• [15] J. Fraunhofer, „Neue Modifaation des Lichtes durch gegen-seitige Einwirkung und Beugung der Strahlen, und Gesetze derselben“, Denkschriften der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu München 8, 1-76 (1821).
• [16] J. Fraunhofer, ,,Kurzer Bericht von den Resultaten neuerer Versuche über die Gesetze des Lichtes, und die Theorie derselben“, Annalen der Physik 74, 337-378 (1823).
• [17] R. Häfner, Die Universitäts-Sternwarte Munchen im Wandel ihrer Geschichte (Wolf & Sohn, München 2003).
• [18] A. Chapman, The astronomical revolution, w: Mobius and his band, red. J. Fauvel et al. (Oxford University Press, Oxford 1993) s. 63-77.
• [19] J.F.W Herschel, Wstęp do badań przyrodniczych, tłum. T. Pawłowski (PWN, Warszawa 1955).
• [20] X. Chen, Instrumental Traditions and Theories of Light. The Uses of Instruments in the Optical Revolution (Kluwer, Dordrecht 2000).
• [21] W. Simms, “On the Optical Glass prepared by the late Dr. Ritchie”, Memoirs of the Royal Astronomical Society 11, 165-170 (1840).
• [22] F.J.D. Arago, [komunikat w imieniu J. Babineta], Comptes Rendus 8, 710 (1839).
• [23] François S. Beudant, Cours élementaire d’histoire naturelle. Mineralogie - Geologic (Paris 1841).
• [24] F. Dujardin, “Appareil destiné à observer les raies noires du spectre solaire”, Comptes Rendus 8, 253-254 (1839).
• [25] J. Rodzeń, "Fèlixa Dujardina idea aparatu spektroskopowego”, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 54, 119-132 (2009).
• [26] Ch.A. Young, Text Book of General Astronomy: For Colleges and Scientific Schools (Ginn and Co., Boston-London 1888).
• [27] K. Hentschel, Mapping the Spectrum. Techniques of Visual Representation in Research and Teaching, (Oxford University Press, Oxford 2002).
• [28] F. Zantedeschi, Descrizione di uno Spettrometro e degli esperimenti eseguiti con esso, risguardanti i cambiamenti che si osservano nello spettro solare (Sicca A., Padova 1856).
• [29] F. Zantedeschi, ,”De mutationibus quae contingunt in spectro solari fixo“, Abhandlungen der mathemat.-physikalischen Classe der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften 8, 97-107 (1857).
• [30] M. Meyerstein, „Ueber ein Instrument zur Bestimmung des Brechungs- und Zerstreuungsvermögens verschiedener Medien“, Annalen der Physik 98, 91-98 (1856).
• [31] K. Hentschel, Gauβens unsichtbare Hand: Der Universitäts-Mechanicus und Maschinen-Inspector Moritz Meyerstein. Ein Instrumentenbauer im 19. Jahrhundert (Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2005).
• [32] F.J.D. Arago, „Procédé de M. Daguerre“, Comptes Rendus 8, 170-174 (1839).
• [33] J. Hearnshaw, Astronomical Spectrographs and their History (Cambridge University Press, Cambridge 2009).
• [34] W. Crookes, “Photographic researches on the spectrum –The spectrum camera and some of its applications”, Journal of the Photographic Society 2, 292-295 (1856).
• [35] F.A.J.L. James, “Of ‘Medals and Muddles’ the Context of the Discovery of Thallium: William Crookes’s Early SpectroChemical Work", Notes & Records of The Royal Society of London 39, 65-90 (1984).