Współczesne kamieniołomy i dawne wyrobiska piaskowców godulskich na Śląsku Cieszyńskim

• Autorzy: Białas, Z.

Warianty tytułu

EN

Contemporary quarries and former Godula sandstone in the Cieszyn Silesia region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł przedstawia historię oraz aktualny stan istniejących i dawnych kamieniołomów piaskowców godulskich w Brennej, Ustroniu i Wiśle na tle charakterystyki geologicznej warstw godulskich (jednostka śląska, kreda). W zarysie kreśli też kierunki wykorzystania piaskowców i możliwości współczesnego zagospodarowania dawnych kamieniołomów.

EN

In the 20th century, until approx. 1980, the Cieszyn area was the largest stone field in the Silesian Beskids. This is where sandstone used in the construction industry, in road construction (among others in Ustroń and Wisła) and in stone masonry (Brenna) was mined. The Godula layers (upper Cretaceous) provided abundant material, particularly sandstone. Sandstone mined from the lower Godula layers was used in road construction, whereas sandstone from the middle layers - in the construction industry, particularly in stone masonry, and sandstone from the upper layers - in local construction projects. After a time of prosperity, the number of active open-pit stone mines decresed. Currently, sandstone is mined in Wisła Obłaziec and in Brenna only. From among 14 sandstone deposits documented for the Cieszyn region, only seven are actually mined: in Wisła-Obłaziec, in the “Gahura” quarry, and in Brenna, in the “Beskid”, “Cisowa”, “Cisowa 1”, “Głębiec”, “Kormany” and “Tokarzówka” quarries. Long-decommissioned Godule sandstone quarries are located in Ustroń, Brenna and Wisła. The majority of them was naturally “reclaimed” by the natural world. Their small ledges were completely overgrown, and their initial shape was obliterated. Larger pits are still recognizable, although they are now overgrown with large trees. They are however often hidden deep in the woods, entirely forgotten. Yet, the former open pits could become a geo-tourist attraction of the region, and a part of them, such as the: “Czantoria”, “Szwarc” and “Równica” pits in Ustroń, or “Kończakówka”, “Jatny” and “Jarząbek” pits in Brenna, and “Jonidło” - in Wisła, deserve to be protected by establishing a documentation site. They are important for conserving the geo-diversity and cultural heritage of the region.

Słowa kluczowe

PL

warstwy godulskie; kamieniołom; Ziemia Cieszyńska; geoturystyka; kamieniarstwo

EN

Godulskie beds; quarry; Cieszyn Land; geotourism; masonry

• Czasopismo: Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 4
• Strony: 3--13
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz.

Twórcy

autor

Białas, Z.

• Ustroński Klub Ekologiczny w Ustroniu

Bibliografia

• 1. Badak J., Kita-Badak M.: Przeglądowa mapa surowców skalnych Polski, ark. Cieszyn, 1:300.000. Objaśnienia pod red. S. Kozłowskiego, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1970.
• 2. Białas Z.: Ustrońskie kamieniołomy. Kalendarz Ustroński 2002, s. 104–111.
• 3. Białas Z.: Dawny kamieniołom u podnóża Skalicy pierwszym stanowiskiem dokumentacyjnym w Ustroniu. Przyrodnik Ustroński 2016, s. 69–72.
• 4. Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2016 r. Wyd. PIG, Warszawa 2017.
• 5. Bromowicz J., Gucik S., Magiera J., Moroz-Kopczyńska M., Nowak T.W., Peszat C.: Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy wykorzystania. Zeszyty Nauk. AGH, Geologia 1976, z. 2 (nr 536).
• 6. Burtanówna J., Konior K., Książkiewicz M.: Mapa geologiczna Karpat Śląskich. Wyd. PAU Kraków 1937.
• 7. Chybiorz R.: Przyroda nieożywiona w polskiej części Beskidu Śląskiego. Przyrodnik Ustroński 2017, s. 160–179.
• 8. Cienciała Z.: Geologia. [w:] Cienciała Z., Drewniok F., Kruczała A., Ośródka L.: Środowisko przyrodnicze Wisły. Monografia Wisły, t. 1, Wyd. UM, Wisła 2007, s. 76–84.
• 9. Cwojdziński S., Kozdrój W.: Sudety. Przewodnik geoturystyczny. Wyd. PIG, Warszawa 2007.
• 10. Cwojdziński S., Pacuła J.: Sudety. Przewodnik geoturystyczny. Wyd. PIG, Warszawa 2015.
• 11. Dorda A.: Pozostałości po eksploatacji surowców mineralnych na Śląsku Cieszyńskim atrakcją geoturystyczną regionu. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie 2015, nr 9, s. 45–52.
• 12. Hohenegger L.: Die geognostischen Verhältnisse der Nordkarpathen… Gotha 1861.
• 13. Kamieński M., Peszat C., Rutkowski J., Skoczylas-Ciszewska K.: O wykształceniu i własnościach technicznych piaskowców godulskich. Zeszyty Nauk. AGH, Geologia 1968, z. 12 (nr 231).
• 14. Książkiewicz M.: Karpaty. [w:] Budowa geologiczna Polski, t. IV, cz. 3, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1972, s. 152–159.
• 15. Rajchel J.: Kamienny Kraków. Uczelniane Wyd. Nauk.-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005.
• 16. Słomka T., Kicińska-Świderska A., Doktor M., Joniec A. (red.): Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce (obejmuje wybrane geologiczne stanowiska dokumentacyjne). Wyd. AGH, Kraków 2006.
• 17. Stachowiak A., Cwojdziński S., Ihnatowicz A. i in.: Geostrada sudecka – przewodnik geologiczno-turystyczny. Wyd. PIG–Česká geologická služba, Warszawa–Praga 2013.
• 18. Szajnocha W.: Dolina Brennicy pod Skoczowem na Śląsku Cieszyńskim. Rocznik Pol. Tow. Geologicznego. Kraków 1928, s. 106–132.
• 19. Unrug R.: Kordyliera śląska jako obszar źródłowy materiału klastycznego piaskowców fliszowych Beskidu Śląskiego i Beskidu Wysokiego. Rocznik Pol. Tow. Geologicznego, t. XXXVIII, Kraków 1968, s. 81–95.
• 20. Unrug R. (red.): Karpaty fliszowe między Olzą a Dunajcem. Przewodnik geologiczny. Wyd. Geologiczne, Warszawa1979.
• 21. Walendowski H.: Piaskowce z Brennej. Kamieniarstwo 2011, nr 2, s. 84.
• 22. www.brenna.org.pl.
• 23. Przewodnik gospodarczy województw kieleckiego, krakowskiego i śląskiego 1938. www.sbc.katowice.pl.
• 24. Księga Adresowa Polski dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosł i Rolnictwa 1929, 1930. www.wbc.poznan.pl.
• 25. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach na 1939 r. www.sbc. katowice.pl.
• 26. Orzeczenie nr 3 Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 27 lipca 1949 r. o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa (M.P. nr 52, poz. 724).
• 27. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142, z późn. zm.).
• 28. www.ksswisla.pl.