Historical orangeries and greenhouses in Poland: typology and preservation

• Autorzy: Kuśmierski, Jacek , Hodor, Katarzyna

Warianty tytułu

PL

Historyczne oranżerie i szklarnie w Polsce: typologia i stan zachowania

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Orangeries and greenhouses were among the most ephemeral buildings erected in Polish gardens. The evolution of technology, the lack of proper maintenance, fires and wars meant that they were subject to constant remodelling or suffered damage. Although they have been an integral part of most garden layouts, providing suitable conditions for the storage and cultivation of exotic plants, to date they have not become the subject of any major academic study. The aim of this paper is to present the results of the first crosssectional study of historical orangeries and greenhouses in Poland. The research and analysis, carried out in the years 2021–2022, made it possible to identify 165 surviving buildings, for which starting data and a classification by type, material, form, time of construction and architectural style were prepared. Each orangery and greenhouse was subject to an assessment of its degree of preservation using a fourpoint scale that considered the authenticity and integrity of the historical substance, current use and age. The results of the study can serve as a starting point for identifying conservation challenges in the preservation of historical orangeries and greenhouses and formulating recommendations and standards to better protect these buildings.

PL

Oranżerie i szklarnie były jednymi z najbardziej efemerycznych budynków wznoszonych w polskich ogrodach. Ewolucja technologii, brak od powiedniej konserwacji, pożary i wojny sprawiały, że podlegały nieustannym przebudowom lub zniszczeniu. Mimo iż stanowiły integralny element większości założeń ogrodowych, zapewniając odpowiednie warunki do przechowywania i uprawiania roślin egzotycznych, do dziś nie doczekały żadnego większego naukowego opracowania. Celem autorów artykułu jest przedstawienie wyników pierwszych przekrojowych badań nad historycznymi oranżeriami i szklarniami w Polsce. Prace studialne i analityczne zrealizowane w latach 2021–2022 umożliwiły identyfikację 165 zachowanych obiektów, dla których opracowano dane wyjściowe oraz klasyfikację ze względu na typ, materiał, formę, czas budowy oraz styl architektoniczny. Każda oranżeria i szklarnia podle gała ocenie stopnia zachowania według czterostopniowej skali uwzględniającej autentyzm i integralność substancji zabytkowej, obecną funkcję i wiek. Wyniki badań mogą posłużyć jako punkt wyjściowy do określenia wyzwań konserwatorskich w zakresie zachowania historycznych oranżerii i szklarni oraz sformułowania zaleceń i standardów dla lepszej ochrony tych obiektów.

Słowa kluczowe

PL

Polska; oranżeria; szklarnia; ogród historyczny; stan zachowania

EN

Poland; preservation; greenhouse; orangery; historical garden

• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 2 (78)
• Strony: 33--41
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kuśmierski, Jacek

• Garden Department, Museum of King Jan III’s Palace at Wilanów, Poland,

autor

Hodor, Katarzyna

• Chair of Landscape Architecture, Cracow University of Technology, Poland

Bibliografia

• [1] UNESCO World Heritage Centre, Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, 1972, https://whc.unesco.org/en/conventiontext/ [accessed: 31.01.2023].
• [2] Cazzani A., Zerbi C.M., Brumana R., Lobovikov Katz A., Raising awareness of the cultural, architectural, and perceptive values of historic gardens and related landscapes: Panoramic cones and multi-temporal data, “Applied Geomatics” 2020, Vol. 14 (Suppl. 1), 97–130.
• [3] Hodor K., Contemporary threats to historic gardens in Poland, “Technical Transactions. Architecture” 2016, 5, z. 1A, 125–143, doi: 10.4467/2353737XCT.16.080.5444.
• [4] ICOMOS, Venice Charter, International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites, 1964, https://www. icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/venice_e.pdf [accessed: 4.02.2023].
• [5] UNESCO World Heritage Centre, World Heritage List, http://whc.unesco.org/en/list/ [accessed: 15.08.2023].
• [6] O’Donnell P.M., Florence Charter on Historic Gardens (1982), [in:] C. Smith (ed.), Encyclopedia of Global Archaeology, Springer, New York 2014, 2812–2817.
• [7] Athanasiadou E., Historic gardens and parks worldwide and in Greece: Principles of acknowledgement, conservation, restoration and management, “Heritage” 2019, 2(4), 2678–2690, doi: 10.3390/ heritage2040165.
• [8] Spiridon P., Sandu I., Stratulat L., The conscious deterioration and degradation of the cultural heritage, “International Journal of Con servation Science” 2017, Vol. 8, Iss. 1, 81–88.
• [9] Siewniak M., Mitkowska A., Tezaurus sztuki ogrodowej, Rytm, Warszawa 1998.
• [10] UNESCO World Heritage Centre, The Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, 2019, https:// whc.unesco.org/en/guidelines/ [accessed: 15.08.2023].
• [11] UNESCO World Heritage Centre, Recommendation on the Historic Urban Landscape, 2010, https://whc.unesco.org/en/hul/ [accessed: 31.01.2023].
• [12] Cieplarnia, [in:] Encyklopedyja powszechna, t. 5, S. Orgelbrand, Warszawa 1861, 631–633.
• [13] Łebkowski J., Cieplarnie: oranżerie i inne budynki oszklone–ich budowa i użytkowanie, Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich, Warszawa 1937.
• [14] Gronostajska B., Historia powstania oranżerii, “Architectus” 2002, nr 1(11), 105–114.
• [15] Majdecka-Strzeżek A., Budowle ogrodowe jako kreacja nowej rzeczywistości, [in:] A. Mitkowska, Z. Mirek, K. Hodor (red.), Architektura ogrodowa: obiekty architektoniczne w kompozycjach ogrodowych–historia i współczesność. XIV Konferencja Naukowa z cyklu Sztuki Ogrodowej i Dendrologii Historycznej, 8–9 listopada 2007, Kraków, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków 2007, 155–161.
• [16] Przesmycka E., Boguszewska K., Oranżerie wczoraj i dziś, “Architektura Krajobrazu” 2012, nr 4, 35–39.
• [17] Pudelska K., Rudnicka E., Stan zachowania oranżerii dworskich towarzyszących rezydencjom wiejskim na Lubelszczyźnie, “Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2010, t. 6, 63–72.
• [18] Boguszewska K.L., Oranżerie województwa lubelskiego w świetle polskich wzorników sztuki ogrodowej z XIX i XX wieku, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio L: Artes” 2013, Vol. 11(1), 9–25.
• [19] National Institute of Cultural Heritage, The Zabytek.pl, https://zabytek.pl/en [accessed: 15.08.2023].
• [20] Żmudzińska-Nowak M., Krause M., Bródka J., Dissonant heritage of cold war modernism or European heritage of modernist architecture: case study of residential houses of Katowice, Poland, “International Journal of Conservation Science” 2021, Vol. 12, Iss. 1, 155–176.
• [21] Křesadlová L., Letá M., Historické oranžérie a sbírkové skleníky na území ČR, jejich typologie a památkové hodnoty. Specializovaná mapa s odborným obsahem, Mendelova univerzita v Brně, Lednice 2021, https://ubz.zf.mendelu.cz/projekty/31228nakiopomijenate mata [accessed: 15.08.2023].
• [22] Geytenbeek E., Oranjerieën in Nederland, Canaletto, Alphen aan den Rijn 1991.
• [23] Werkgroep Historische Kassen in Nederland, Kassen in Nederland 1650–1950. Studie over de geschiedenis, ontwikkeling en behoud van plantenkassen, N. Wijsbek, B. Kooij, R. van Immerseel (ed.), Stichting In Arcadië, Amersfoort 2019.

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc240204