Przekształcenia architektury siedzib ziemiańskich w Wielkopolsce w I połowie XX wieku, na przykładzie dworów i pałaców Ziemi Średzkiej

• Autorzy: Mikulski, Daniel
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Presja cywilizacyjna oraz zmiana uwarunkowań społecznych przełomu XIX i XX wieku wywołały silną potrzebę przekształceń architektury dworów i pałaców. Proces ten, z różną dynamiką, przebiegał do końca lat 30. XX w. Celem podjętych badań było rozpoznanie działalności budowlanej ziemian w kontekście modernizacji siedzib ziemiańskich w Wielkopolsce w 1 połowie XX wieku. W centrum zainteresowania znalazła się analiza różnych sposobów kształtowania bryły obiektu, które wiodły do zasadniczej zmiany zewnętrznego wizerunku siedziby poprzez rozbudowy, przebudowy lub wzniesienie nowego budynku. Dotychczasowe prace badawcze ograniczały się zwykle do identyfikacji przekształceń pojedynczych siedzib ziemiańskich, nierzadko tych o znaczących walorach architektonicznych. Dlatego zamiast szczegółowego przeglądu obiektów w artykule podjęto próbę sformułowania pewnej syntezy określając skalę i dynamikę ruchu budowlanego. Tego problemu dotyczyły badania, którymi objęto wszystkie siedziby ziemiańskie z obszaru ziemi średzkiej zlokalizowanej w centralnej Wielkopolsce.

Słowa kluczowe

PL

dwór; pałac; modernizacja; rozbudowa; przebudowa; ziemia średzka

• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 63, z. 1-2
• Strony: 45--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Mikulski, Daniel

• Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Bibliografia

• W. Baraniewski, T. Jaroszewski, Marzenie o białym dworze. Rozważania o pałacach i dworach powstałych na Mazowszu w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. T. Hrankowska, Warszawa 1995
• J. Białkiewicz, Stefan Cybichowski - jego twórczość na tle epoki, maszynopis pracy doktorskiej, napisanej pod kierunkiem E. Węcławowicz-Gyurkovich, w bibliotece Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, Kraków 2015
• J. Bogdanowski, Park dworski i krajobraz kulturowy w okresie międzywojennym, w: Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. J. Baranowski, Warszawa 1992
• W. Borawski, Projektowanie budynków mieszkalnych, Lwów, Warszawa 1923
• Z. Chrzanowski, Kultura mieszkania, Warszawa 1911
• Z. Czartoryski, O stylu krajowym w budownictwie wiejskiem, Poznań 1896
• Dokumentacje ewidencyjne założeń parkowych ze zbiorów WUOZ w Poznaniu
• L. Durczykiewicz, Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań 1912
• J. Holewiński, Budownictwo wiejskie. Podręcznik praktyczny dla właścicieli ziemskich, Warszawa, Kraków 1919
• Instrukcja opracowywania kart ewidencyjnych zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Warszawa 2011
• K. Iwanicki, Budownictwo wiejskie. Poradnik przy wznoszeniu zabudowań na wsi, Kijów, Warszawa 1917
• T. Jakimowicz, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI (wieża, kamienica, kasztel), Poznań 1979
• T. Jakimowicz, Gołuchów, Poznań 1973
• T. Jakimowicz, Renesansowe i manierystyczne rezydencje w Wielkopolsce, Poznań 1971
• T. Jaroszewski, Koniec feudalizmu, w: Sztuka dwudziestolecia międzywojennego, red. A. Marczak, Warszawa 1982
• T. Jaroszewski, Siedziby ziemiańskie w Polsce od schyłku wieku XVIII do roku 1914, w: Dziedzictwo. Ziemianie polscy i ich udział w życiu narodu, red. T. Chrzanowski, Kraków 1996
• T. Jaroszewski, Uwagi o modernizacji kilku siedzib wiejskich w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, w: Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. J. Baranowski, Warszawa 1992
• E. Jaworski, Dom wiejski w traktatach architektonicznych, w: Polska kultura ziemiańska. Szkice i rozprawy, red. E. Kosowska, Katowice 1995
• L. Kajzer, Dwory w Polsce. Od średniowiecza do współczesności, Warszawa 2010
• Z. K., O styl naszych dworów, „Wieś i Dwór”, R. 1, 1912, z. II
• Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa ze zbiorów WUOZ w Poznaniu
• G. Klause, Roger Sławski 1871-1963. Architekt, Poznań 1999
• Księgi podatku budynkowego (‘Gebäudesteuerrolle’, ‘Gebäudebuch’) z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz Powiatowych Ośrodków Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Poznaniu, Środzie Wielkopolskiej i Wrześni
• I. Lachertowa, Nasze dwory, „Organizacja Gospodarstwa Domowego”, R. 2, 1928, nr 5
• M. Leśniakowska, „Polski dwór”. Wzorce architektoniczne, mit, symbol, Warszawa 1992
• M. Libicki, P. Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2008
• W. Lipowicz, Dyskusja, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 24, 1979, z. 4
• W. Łoziński, Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1978
• D. Mikulski, „Nowa” siedziba ziemiańska - gruntowna przebudowa czy budowa? Studia nad identyfikacją i datowaniem dworów i pałaców w Wielkopolsce, „Wiadomości Konserwatorskie”, R. 30, 2019, z. 59
• D. Mikulski, „Datowanie zabytków architektury w oparciu o potencjał informacyjny pruskich ksiąg podatku budynkowego (‘Gebäudesteuerrolle’, ‘Gebäudebuch’) na przykładzie wielkopolskich siedzib ziemiańskich, [The dating of historical bulidings based on information from prussian building tax books (‘Gebäudesteuerrolle’, ‘Gebäudebuch’) on the example of the mansions in the Wielkopolska Region], „Biuletyn Historii Sztuki”, w recenzji
• D. Mikulski, E. Raszeja, G. Klause, Ze studiów nad tożsamością miejsca. Problem kontynuacji formy dworu w krajobrazie wielkopolskiej wsi na obszarze ziemi średzkiej, w: Krajobraz Polski. Cudze chwalicie. Ochrona i kształtowanie rodzimego krajobrazu, red. P. Patoczka, t. 1, Rzeszów 2016
• H. Muthesius, Sztuka stosowana i architektura, tł. J. Warchałowski Kraków 1909
• R. Nadolny, Modernistyczny dwór w Ciołkowie - dialog z tradycją?, w: Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. A. Sieradzka, Warszawa 2004
• Niew., Obrona piękności kraju, „Świat”, R. 6, 1911, nr 1
• Księga pamiątkowa polskiej administracji skarbowej w Wielkopolsce i na Pomorzu, Cz. 3, red. S. Obrzuda, Poznań 1929
• Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969
• Z. Ostrowska-Kębłowska, Pałace wielkopolskie z okresu klasycyzmu, Poznań 1970
• Z. Ostrowska-Kębłowska, Siedziby wielkopolskie doby romantyzmu, Poznań 1975
• M. Rozbicka, Dom mieszkalny średniozamożnego ziemianina. Studia nad teorią i praktyką projektową (1918-1939), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 48, 2003, z. 1-4
• M. Rozbicka, Dwór w Ciechankach czyli o modernizmie „w rzeczywistym zastosowaniu”, w: Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. A. Sieradzka, Warszawa 2004
• J. Skuratowicz, Architektura Wielkopolski w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Sztuka dwudziestolecia międzywojennego, red. A. Marczak, Warszawa 1982
• J. Skuratowicz, Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, Międzychód 1992
• Materiały do dziejów rezydencji w Polsce. Województwo poznańskie, oprac. M. Strzałko, red. J. Skuratowicz, T. 1, Warszawa 1991
• S. Turczynowicz, Budowle wiejskie. Budynki wiejskie, drogi i mosty, Warszawa 1927
• Złota Księga ziemiaństwa polskiego poświęcona kulturze i wytwórczości rolnej. Wielkopolska, red. S. Sas-Lityński, Warszawa 1929